…मुसुहुं न्हिला च्वंम्ह ग्वाय्मरु

शशिकला मानन्धर

इन्डिजिनियस फिल्म आर्काइभ आइफा या ग्वसालय् उकुन्हु जेष्ठ १४ गते बिहिवाः स्वक्वःगु आदिवासी फिल्म फेस्टिभलया उलेज्या जुल । दबुली थीथी व्यक्तित्विपंत हनेगु ज्या लिसें इमिगु हे ल्हातं थीथी बाजं थाकाः जूगु उलेज्या ज्याझ्वलय् संयोजक नविन सुब्बां लसकुस यानादिल अले फेस्टिभलया उद्देश्य थुकथं कनादिल - नेपाःया आदिवासीतय्गु थःथःगु मांभासं दयेकूगु थःथःगु मौलिक संस्कृति दुथ्याःगु संकिपा डकुमेन्ट्रीया प्रबद्र्धन यायां थ्व ख्यलय् ज्या यानाच्वंपिनिगु सीप व अनुभव कालबिल यायेगु ।

दकलय् न्हापां 'बिल्डिङ डिगिनिटी' नांगु विदेशी डकुमेन्ट्री क्यन । हलय् एसि मदयाः तसकं तान्वः चाल सासः ल्हाये थाकुल । फिल्म पूवंक स्वयेमफुत हलं पिहां वना । दिपाः जुल । नेपालभाषा ख्यःया मनूत तसकं म्हो जक खनागु व थासय् हलं पिने कवि सुदन खुसः नापलात । वलिसे फूड फेस्टिभलय् वनाः नःवना । अन जिं लिम्बु जातिया छता परिकार न्हाय्कंप्वाचाया अचार लुइकेमफुत । राइ गुरुङ व मेमेगु जातिया नसाज्वलं स्वस्वं आखीर पालुक वालातःगु हाकुछ्वय्ला आलु व तुकंचाय् जिगु मिखा दिउवन ।

ब्रोसर स्वस्वं हानं हलय् दुहां वना नेवाः भाय्या डकुमेन्ट्री 'ग्वाय्मरु' स्वयेत । दछि न्ह्यः 'तुईसं' दयेकूम्ह पि्रनाराज जोशीं दयेकूगु 'ग्वाय्मरु' थःगु पारम्परिक ज्या चाभारा दयेकीम्ह ७३ दँ दुम्ह छम्ह कुम्हाःया बाखं खः । मेशीन मछ्यसे थःगु तुतिं हे चा न्हायाः थःगु ल्हातं हे घःचाः चाःहीकाः थीथी चाया थलबल दयेकाः थम्हं हे थाय्थासय् मिउवनाः थःगु जीवन न्ह्याकाच्वंम्ह बुराम्ह चिमिम्ह 'ग्वाय्मरु' या डकुमेन्ट्रीं नुगलय् थिल । ग्वाय् बुइगु ल्याय्म्हया इलय् तक नं ग्वाय् मबूगुलिं वया नां ग्वाय्मरु जुयावंगु खनी । थौंकन्हय् जुयाच्वंगु शहरीकरण व टाउन प्लानिङ वयागु तःधंगु समस्या खनी । छाय्कि थुकिं यानाः चाभारा दयेकेत चा कायेगु थाय् हे मदयावन । आः ख्वपया झौख्यलय् जक चा कायेगु थाय् दनि हँ । मचाखाचा मदुम्ह ग्वाय्मरुं थः कलाःलिसे फ्यतुनाः धाःगु छगू न्ह्यइपुगु संवाद थथे दु - जि ग्वाय् मरु छं वा मरु ।

ग्वाय् मरु धुंकाः मोहन मानन्धरं दयेकूगु पूर्वीय नेपाःया लाप्चा जातिया जनजीवनया डकुमेन्ट्री तान्वःगु सहयाये मफुगुलिं पूवंक स्वयेमफुत ।

शुक्रवाः स्वःवनेमलात । शनिवाः स्वःवना । १० बजेनिसें शुरु जूगु 'सिनर्जी अफ वुमेन' संग्रहलय् दुथ्याःगु मिसातय्सं दयेकूगु चिकिचा चिकिचा हाकःगु न्हय्गू डकुमेन्ट्री स्वयेत । व मिसातय्त ग्वसाःखलकं हे तालिम बिउगु जुयाच्वन । थारु माझी चेपाङ मगर लिम्बु अले नेवाः भाय्या निगू । छगू सुनीता राजभण्डारी श्रेष्ठं दयेकूगु ज्ञद्द म्बथ बाःराः १० मिनेटय् बाःराःया विषययात कयाः दयेकूगु डकुमेन्ट्री स्वयेधुंकाः दछि न्ह्यः 'भिन्तुना'या सहनिर्देशक जुयाः निर्देशन ख्यलय् न्ह्यचिउम्ह सुनीताया पलाः निपलाः स्वपलाः जुजुं न्ह्याःवनेफयेमा धकाः बियागु भिन्तुना लुमंसे वल । आः हाकनं भिन्तुना बिइ कि आः सुनीतां निपलाः छितः लिपा स्वपलाः छिउगु स्वयेदयेमा ।

नेवाः मिसा निर्देशकमध्ये मेम्ह खः - लूनिभा तुलाधर अले वं दयेकूगु डकुमेन्ट्री समली । भम्चालिसे वनीम्ह ज्यापुनीयात समली धाइ । न्हापा समली जुइलंम्ह बेटीमाया मुनिकारयात न्ह्यब्वयातःगु तसकं बांलाःजू । बेटीमायां थः ल्यासेबलय् समली जुयाः वंबलय्या अनुभव न्ह्यइपुक कनातःगु दु । समलीया भूमिका व महत्वया बारे सत्यमोहन जोशी व सुवर्ण शाक्यं नं कनातःगु दु । समली डकुमेन्ट्री बांलाःगु जक मखुसे 'युनिक' नं ताल ।

दिपाः जूबलय् पिने ग्वाय्मरु नापलात । जिं हे न्वतुयाः अले काचाकाचां वयागु ठेगाना कया वयागु नां सिद्धिनारायण प्रजापति अले छेँ थिमिइ खनी । जितः वं थःगु थलबल ब्वयातःगु थासय् ब्वनायंकल । स्टलया क्वसं नां च्वयातल - प्रडक्ट अफ ग्वाय्मरु बाज्या । जिं वयागु स्टलं मकः छगः धौपति छगः गुंगू मकः छगः व गुलुपाः छगः न्याना । छम्ह म्हसिउम्ह मनुखं च्वाक्क न्यन - 'छ बुरी जुइकाः मि पनेत मकः न्यानागु ला ?' जिं लिसः बिया 'जि बुरी जुइकाः मखु आः हे चिकुला वलकि मि पनेत थ्व मकः न्यानागु ।'

सनिलय् नेवाः भाय्या संकिपा 'याकः म्हयाय्' स्वया । राज श्रेष्ठं निर्देशन याःगु व संकिपा जिगु नुगः छितं सालामकाः । मिलेमजूगु पक्ष यक्व खना । दकलय् मिले मजूगु पक्ष मिजं मस्वसे तस्वीर जक स्वयाः आखः ब्वनाच्वंम्ह ज्या मदुनिम्ह मिजंयात पिएचडी यायेत्यंम्ह याकःम्ह्याय्यात बियाछ्वइगु । थौंकन्हय् ला मिजं स्वयाः नापलानाः चाहिउवनाः डेटिङ अझ लभ यानाः ब्याहा यायेगु चलन दु । अले हानं हिरोया अबु जूम्ह पात्र गपाय्सकं मल्वःगु ।

आइतबाः । थारु भाय्या संकिपा 'भुयाँर' स्वया । थारु संस्कृति वसः तिसा नसात्वँसा नखःचखःबलय् ल्हुइगु थीथी प्याखं गुलि बांलाक क्यनातल । अले मगर जातिया संकिपा 'यज्यू-२' स्वया । मेकबहादुर मेजन पुनं निर्देशन याःगु व संकिपाय् गणेश व मेगु थीथी हिमालया स्पर्श यायेखन । फोटोग्राफी तसकं च्वन्ह्याः । छता खँ भाय् नेपाली जूगुलिं जिगु मनं धाल - मगर जातिया संकिपा मगर भासं हे दयेकूगु जूसा जिउ । सन्ध्या इलय् थीथी जनजातिया संकिपा दथुइ जूगु धेंधेंबल्लाः कासाया लिच्वः वल । 'स्कुजी ब्यान्डिट' संकिपा न्हाप लात । गुरुङ भाय्या 'तिनागा' लिउ, 'सन्डेली सामी' लियां लिउ, अले मगर भाय्या 'बराहीपुत्र' यात दर्शक छनौट पुरस्कार लात सा 'लिभिङ बाइ द रिभर' व ग्वाय्मरुयात कृटिक्स अवार्ड लात । सभागृहय् जक इलं लाकाः स्वयागु मध्ये जितः दकलय् यःगु 'ग्वाय्मरु डकुमेन्ट्रीं' कृटिक्स अवार्ड त्याकूगुलिं नुगः तसकं लय्ताल । ग्वाय्मरु बाज्या व पि्रनाराज जोशीयात भिंतुना !

हलं पिहां वनाबलय् जिगु मिखाय् थीथी जनजातिया थीथी पात्र झ्वःलिक लुयावल । उकी मध्ये ग्वाय्मरु बाज्या जिगु मिखाय् प्यपुनाच्वन गबाय्त इकिधिकि हे मसँसे । ग्वाय्मरु बाज्याया बारे उपन्यास छगू च्वयेफुसा गुलि जिउ धकाः मत्तिइ लुल । लँय् पलाः न्ह्याकाच्वनाम्ह जिगु मिखाय् हानं लुयावल - चायागु थीथी थलबलया दथुइ च्वनाः मुसुहुं न्हिलाच्वंम्ह ग्वाय्मरु ।

More Stories Like this