निजामती सेवा व समावेशीकरण

– अजय शर्मा

निजामती सेवाय् आदिवासी जनजाति, मधेसी, महिला उत्पीडित वर्ग व क्षेत्र, सीमान्कृत वर्गतय्गु पहुंचयात विस्तार याकेत राज्यया कथं जूगु पहलं सम्वन्धित पक्षयात हःपाः वीफूगु मदु । निजामती सेवाय् समावेशीकरणया नारा राज्यं व्यूसां नं सेवा प्रवेशलिपा जिम्मेवारी इनेज्याय् नापं भेदभाव जुइगु खँ न्यँनेदु । ब्वाज्याय् ब्वति कायेत निश्चित कोटा सहित समावेशी अवसर वीगु तर ब्वां वनेगु नितिं माःगु तयारीपाखें राज्यं ध्यान मवीगु खःसा उकिं उदेश्यकथं परिणाम मवीगु निश्चित दु । पहुंच विस्तारया नितिं सशक्तिकरण यायेगुपाखे टड्कारो आवश्वसतायात लोकसेवा आयोगया परिक्षा, सहभागिता व परिणामं प्रष्ट संकेट याःगु दु ।

निजामती सेवाय् फुक्कं जातजाति, लिङ्ग क्षेत्रया न्यायोचित प्रतिनिधित्व अप्वयेकेत आरक्षण प्रणालीयात तुरन्त नतिजा वीगु, सहज व सरल नीतिया रुपय् कायेगु याइ । तर सरकारी सेवाय् प्रतिनिधित्वया ल्याखं आरक्षणं सीमान्तकृत जातजाति व महिलात क्षणिक रुपय् लाभान्वित जूसां नं आरक्षणया कोटा छुं ईया नितिं जुइगु दीर्घकालिन समाधानया नितिं सशक्तिकरण व अभिमूखीकरणयात प्राथमिकता बीमाः । उकिया नितिं थ्व सीमान्तकृत वर्गयात सक्षम दयेकेगु ज्या योजनालिसें लोकसेवा आयोग व राज्य लगय् जुइमाः ।

छुं दँ थुखे सामाजिक विषयलय् अनुसन्धानय् लगय् जूम्ह अनुसन्धानकर्ता सरला सिग्देलं परिक्षाय् सहभागि जुइगु मिजं स्वयाः मेमेगु सीमान्तकृत समुदायया अनुपात तसकं न्यून दुगुलिं निजामती सेवाय् थुपिं समुदायया नीजामती सेवाय् समानुपातिक सहभागिता याकेत शिक्षाय् बह बीगु यायेमा, लोकसेवा तयारी कक्षात जिल्ला स्तरतक्क सञ्चालन यायेमाःगु, निजामती सेवाया प्रवेशया विधिनाप सम्वन्धी जानकारी व उगु नाप सम्वन्धी सूचना स्थानिय स्तरय् महिलाया पहुंच थ्यंकेमाःगु विज्ञापन याये माःगुथें थीथी पक्षय् ध्यान बीमाःगु आवश्यकता न्ह्यःने हःगु दु ।

निजामती सेवायात समावेशी दयेकेगु निति खुला प्रतियोगिताया माध्यमं पूर्ति जुइगु पदतमध्ये ४५ प्रतिशत पद् व्यागलं तयाः उगु पद्यात शतप्रतिशत माने यानाः आर्थिक व सामाजिक रुपं ल्यूने लाःगु आदिवासी जनजाति, महिला, मधेसी, दलित, अपाङ्ग व ल्युने लाःगु क्षेत्रयात छसीकथं २७, ३३, ३२, ९, ५, व ४ प्रतिशत पद् विभाजन यानाः व्यागलं व्यागलं प्रतियोगिताया माध्यमं पद्पूर्तिइ यायेगु प्रावधान तयातःगु दु । थुगु प्रावधानं छुं मात्राय् जूसां नं थुपिं वर्गतय्गु निजामति सेवाय् पहुंच अप्वइगु सुनिश्चित जूगु दु ।

लोकसेवा आयोगय् २०५५ निसें २०६५ तक्क (झिदँ) या प्रवृत्ति अध्ययन यायेगु खःसा दकले अप्वः दसीकथं ब्राम्हण, क्षेत्री, नेवाःत दु धाःसा दकले म्हो दरखास्त व सिफारिस जुइगुलि. शेर्पा जाति खनेदु । लोकसेवां काइगु प्राविधिक व अप्राविधिक पदय् दरखास्त बीम्ह व सिफारिसया हकय् नापं मिसा व मिजंया प्राविधिक पदय् मिसा प्रतिनिधित्व छुं अनुपातय् आप्रावधिक पदया तुलनाय् अप्वः खनेदुसां मिजंया तुलनाय् मिसातय्गु प्रतिनिधित्व तसकं कमजोर हे दु । आ.व.०६६–०६७ सं लोकसेवां जूगु कुल ३५.११ पद संख्याय् खुल्ला प्रतिस्पर्धाय् जूगु ५५ प्रतिशत व समावेशीइ ४५ प्रतिशत तःगु खः । आ. ब. ०६६–०६७ स समावेशी समूहपाखे ल्यूनेलाःगु क्षेत्रया उम्मेदवारतय्गु प्रति पद आवेदन दर विद्यालय निरिक्षक पदय् दकले अप्वः खनेदु धाःसा दकले म्हो दलित समूहया शाखा अधिकृत पदय् दु ।

लोकसेवा आयोगया कथं हाल समावेशी पदया नितिं उम्मेदवार ल्ययेगु सम्वन्धय् थीथी समस्यात दनावःगु दु । गुलिखय् समूहय् उम्मेदवारत पर्याप्त मदुगु व लिखित जाँचय् हे तसकं न्यून संख्याय् उत्तीर्ण जुइगु खः । सीमान्तकृत वर्गत परीक्षाय् समावेश जूसा नं सफलता धाःसा काये मफूगु सत्य झीगु न्ह्यःने दु । निजामती सेवाय् थुज्वःगु ल्यूने लाःगु, सीमान्तकृत वर्गतय्गु लोकसेवाय् थ्यंकेत सरकार व समानुपातिक कोटाय् जक ल्वायेगु मानसिकताया अन्त्य यायेत सम्वन्धित निकायपाखे विशेष प्रशिक्षणया व्यवस्था जिल्ला जिल्लाय् जुइमाः । निजामती सेवाय् महिला, दलित, जनजाति, मधेसी व ल्यूनेलाःगु वर्गया सहभागिताया अवस्था स्वयेवलय् निजामती सेवाय् थुपिं वर्गत राज्यय् मूलधारय् दुपिनिगु तुलनाय् सहभागिता तसकं न्युन दु । समावेशीया आरक्षणय् लाइपिं विकट व ल्यूने लाःपिं स्वयाः नं अप्वः शहरीया व उच्च घरानीयापिं खनेदु । उकिं आरक्षणया व्यवस्था यायेवलय् आर्थिक, सामाजिक पृष्ठ भूमियात मध्य नजर यानाः फरक नीतिगत अवधारणा वैज्ञानिक अवधारणा तयार यायेगु थौंया आवश्यकता खः । लक्षित वर्ग, समूह, लिङ्ग, धर्म लगायतया सीमान्तकृत व ल्यूनेलाःगु समूह दुनेया मध्ये नं मानव विकास सूचकाङ्क राष्ट्रिय औसत स्वयाः म्हो दुपिन्त जक आरक्षणय् प्राथमिकता दइगु प्रावधानं छुं अंकभार वियाः आरक्षण दुने नं थप आरक्षण वीगु तर्क संगत खनेदु ।

लोकसेवा आयोगया खुल्ला प्रतिस्पर्धा निजामती सेवाया उच्च पदय् थ्यंकेत ताःलाःम्ह मानवहादुर विश्कर्मां जनसंख्याया अनुपातय् आरक्षण कोटा प्रणाली मदुगु धाधां कोटा प्रणालीया नापं सही रुपय् कार्यान्वयन जुइमफूगु खः । खुल्ला व समावेशीया नितिं व्यागलं व्यागलं जाँच कायेमाःगु निजावती सेवा ऐनय् स्पष्ट रुपय् च्वयातःगु दुसां आः उगु ऐनया विरोध जुइगुकथं लोकसेवा आयोगं सकसिगुं छक्वलं जाँच कयावःगु दु । निजामती सेवाय् दुहां वने धुंका नं भेदभाव जुइगु व जिम्मेवारीया बाँडफाँडय् नापं आदिवासी जनजाति, मधेसी, महिला, उत्पीडित वर्गया नितिं क्षमताय् न्ह्यसःचिं थनेगु याःगु खापूगु अनुभव विश्वआयोगयाके दु । अवसरं व्यागलं लाःपिं दुर्गम भूभागया ल्यूनेलाःगु व सीमान्तकृत वर्गया व्यक्तित निजामती सेवां विमुख जक जूगु मखु, इपिं राज्यं समावेशीया आधारय् व्यागलं लाःगु आरक्षणय् सहभागी जुइत नं बंञ्चित दु । उकिं नीति निर्माणकर्तातय्सं छु मनन यायेगु जरुरी दु । थथ्य गथ्य उगु वञ्चित व ग्रामिण व निकार क्षेत्रय् नागरिकतय्त मूल प्रभावय् हयेत फत व निजामती सेवाय् इमिगु नापं प्रतिनिधित्व सुनिश्चित यायेफैगु धयागुपाखे गम्भीर जुइफै ।

समावेशीपाखेया उम्मेदवारतय्गु नितिं लोकसेवापाखें जि लोकसेवां काइगु परिक्षा वाध्यात्मक मवंके जुइ ख्वाः वइ, निजामती सेवाय् समावेशीकरणया नितिं कायेमाः । निजामती सेवाय् समावेशीकरणया निति आदिवासी जनजाति, मधेसीया वर्ग छुटय् यायेगु सम्वन्धय् गृहमन्त्रीं फुक्क जिल्ला प्रशासन कार्यालयं छगू एकता हयेमाःगु दु ।

More Stories Like this