सम्पदा संरक्षणय् नालेमाःगु नीति

– डा. साफल्य अमात्य

झीगु देशय् सांस्कृतिक सम्पदा संरक्षण यायेगु दिशापाखे नालेमाःगु रणनीतितय्गु कमी कमजोरीं यानाः राष्ट्र न्यंक न्यनावनाच्वंगु अल्याख राष्ट्रिय व अन्तराष्ट्रिय स्तरया स्मारकतय्गु स्थिति थौंकन्हय् वेहाल दु । देशया धुकूतिं जक थ्व सयकडौंया संख्याय् विद्यमान सम्पदातय्गु संरक्षण यायेगु प्राय असम्भव दु । लिच्वः कथं प्रत्येक दँ देशया छुं छुं थासय् सम्पदात दुनाःनष्ट जुइगु अवस्थाय् थ्यनाच्वंगु झीसं सञ्चार माध्यमतपाखें सीका च्वनागु दु । सरकारं योजना दयेकीवलय् दच्छि, स्वदँ वा न्यादँयागु दयेकी । थ्व ग्वारा तुलेफु, स्यनेफु, व दुना नष्ट जुइगु स्मारकतय्गु संरक्षणयातहे न्हापांगु प्राथमिकता बीमाः । राज्यया धुकुतिं समावेशी विकास व गरिवी निवाहरणयात ध्यानय् तयाः देशया दुर्गम जिल्लाया स्मारकतय्गु संरक्षणयात दकले न्हापा प्राथामिकता वियाः कार्यान्वयन यायेमाः । दुर्गम जिल्लाय् जिल्लावासीया आर्थिक स्तर बांमलाइगु, लँया सुविधा मदैगु, मेमेगु आवश्यक सामग्रीत अःपुक्क कायेमदैगु व प्रविधिया नं यक्को नाला नं मदैगुलिं सरकारं दुर्गम जिल्लाय्हे स्मारक संरक्षणया ज्यायात प्राथमिकता वीयाः यायेमाः । गुकिं यानाः अनया महत्वपूर्ण स्मारकतय्गु संरक्षण जुइगुया नापं स्थानियवासीतय्सं नं छुं रोजगारीया अवसर कयाः थःगु आर्थिक अवस्थाय् नं छुं सुधार यायेगु सम्भव जुइ ।

स्थानिय ग्वाहालिं जिल्ला सदरमुकाम व जःखः दुपिं अति महत्वपूर्ण स्मारकतय्त संरक्षण यायेमाः । जिल्ला सदरमुकामय् थुपिं ज्यात यायेत जिल्ला विकास समिति, जिल्लाया नांदपिं व्यापारीत, उद्योगपतित व थीथी उदेश्यं पलिस्था याःगु गैरसरकारी संघ संस्थात थें रोटरी क्लव, उद्योग व्यापार संघ आदियात परिचालन यायेमाः । जिल्ला सदरमुकामय् थ्व स्मारकत स्वयेगु उदेश्यं वःपिं पर्यटकत स्वदेशी विदेशी निगुलिं नाप छुं मात्राय् जूसां नं आर्थिक अनुदानया अपेक्षा यायेफु ।

अन्तराष्ट्रिय स्तरया सम्पदातय्गु नितिं राष्ट्रं युनेस्को, वल्र्ड हेरिटेज फन्ड, वल्र्ड मनुमेन्ट फन्ड, गेट फाउन्डेशन इकोग्रस आदि थें सम्पदा संरक्षण सम्वन्धी संघ संस्थातनाप आर्थिक प्राविधिक व सामग्रीतय्गु ग्वाहालि कायेगु । खय्तला थुपिं अन्तराष्ट्रिय ग्वाहालि कायेत भचा झन्झट व थाकु । थथ्यहे थाकु धाधां सरकारं थ्व श्रोततय्त पूर्णत वेवास्ता यायेमज्यू । थुपिं श्रोततय्गु पाखें सम्पदा संरक्षणया नितिं गुलि नं ग्वाहालि कायेफै उलि जक कयाः नं यायेफै, उलि जक कयाः नं राज्यया धुकुतिं यक्को अंश मेमेगु मज्जिमगाःगु स्मारकत व दुर्गम जिल्लाय् छ्यलेफै । मू खँ सरकारय् स्मारक संरक्षणया जिम्मेवारी कया च्वनीपिं अधिकारीतय्गु मिहिनेत व सोचय् देतनी । वि.सं. ३० व ४० या दशकय् सम्पदा संरक्षणपाखे चीधंगु तःधंगु यानाः ७–८ गू आयोगजना कार्यान्वयन याःगु खः । तर वि.सं. ५० या दशकय् व थुया लिपा धाःसा उज्वःगु आयोजनायात पुनर्जीवन व्यूगु खनेमदु । वि.सं. ४० या लिपांगु दँय् व ५० या सुरुया दँय् पुरातत्व विभाग व संस्कृति मन्धालयय् उज्वःमि अधिकृतत नं दुगु खः, गुम्ह विदेशी धायेमात्रं न्हाय् स्येकेगु याइ व इपिगुपाखें तापाक्क च्वनी । अवलेया नेपालय् यक्कों आवत जावत याइम्ह युनेस्को नाप सम्वन्धित छुं विदेशीत नं नेपाः सरकारं युनेस्को वाहेक मेमेगु राष्ट्र व संस्थात नाप सम्वन्ध मतयेमा धकाः इच्छा याइ ।

युनेस्कों सम्पदा संरक्षणय् विश्व न्यंक गुलिनं ग्वाहालि यासां झीसं उगु संस्थापाखें माःगु कथंया मात्राय् फाइदा कायेफूगु मदु । दसिया नितिं वि.सं. ५० या सुरुया दँय् युनेस्कों पाटन दरवार सुन्दरी चुकय् अथ्यहे अमेरिकी डलर ३ लख स्वयाः अप्वः खर्च यानाः खाली डकुमेन्टया ज्यात जक याःगु खः । धात्थेंला उलि ध्यबां अवले सुन्दरी चुकया फुक्क जिर्णोद्वार ज्याहे यायेफैगु खः । नेपाल सरकारं जर्मन सरकारया ग्वाहालिं वि.सं. ३० व ४० या दशकय् सम्पदा संरक्षणय् गुलि नं ग्वाहालि याःगु खः, थौं व मदु । फ्रान्स सरकारं पटौतीया गुरु योजनाया कार्यान्वयन लिपा नेपालय् सम्पदा संरक्षणय् इच्छाहे मयात । जापान सरकार व जापानया छुं संस्थातय्सं लुम्विनी वाहेक मेमेगु थासय् खास चासो तःगु खनेमदु । पाटन दरवार केशव नारायण चुकया जीर्णोद्धार व पाटन संग्रहालयया पलिस्था लिपा अष्ट्रिया सरकारं म्हगसया क्यब (सप्न वगैंचा) महलया पुन स्थापना याये धुंकाः धाःसा मेमेगु सम्पदा स्थलय् स्मारकया संरक्षण यायेगु छुं नं ज्याझ्वःत न्ह्यःने यंकूगु खनेमदु ।

येँ स्वनिगः दुने थौं कन्हय् दकले कृयाशील व तदारुकतासाथ सम्पदा संरक्षण क्षेत्रय् लगय् जुयाच्वंगु छगू जक संस्था काठमाडौं उपत्यका प्रिजरभेसन ट्रस्ट जक ल्यं दनि । थुगु अन्तराष्ट्रिय संस्थाया मू ज्याकू संयुक्त राज्य अमेरिकाया न्यूयोर्कय् दु, धाःसा नेपालय् यलया मंगलवजारय् थुकिया कन्ट्री ज्याकू अर्थात स्थानिय कार्यालय दु । थुगु संस्थां थौं तक्क येँ दुने हलुमान ध्वाखा क्षेत्रय् नापं चीधंगु तःधंगु यानाः २०–२१ गू स्मारकत व पाटन दरवार क्षेत्र व जःखः यानाः मेमेगु १२–१३ गू स्मारकतय्गु जीर्णोद्धार यायेधुंकूगु दु । थौं कन्हय् थुगु संस्थां पुरातत्व विभाग व सामाजिक सेवा परिषद् नाप मिलय् जुयाः यल दरवारया सुन्दरी चुक व भण्डारखाल क्यव दुने दुगु पुखू ल्होनेगु ज्या क्वचायेकूगु दु । थुगु ज्या यायेत थुगु संस्थायात नेपाः स्थित अमेरिकी राजदूतावास व नेपाल इन्भेस्टमेन्ट बैंकया नं तःधंगु ग्वाहालि दु ।

येँया स्वनिगः दुने जक मखु देय् न्यंक थाय् थासय् सम्पदाया संरक्षण थीथी राष्ट्रिय व अन्तराष्ट्रिय श्रोततय्गुपाखें जुयाच्वंगु खँ झी सञ्चार माध्यमत पाखें सीदँ थथ्य थीथी श्रोतत कयाः सम्पदा संरक्षण यायेगु बांलाःगु ज्या खः । तर थुपिं दक्को श्रोततय्गु अध्यावधिक लगत व सूचं नेपाल सरकार पुरातत्व विभागयाके दयेमाःगु अति जरुरी दु । राष्ट्रया सांस्कृतिक सम्पदातय्गु संरक्षण यायेवलय् सरकारया धुकू स्वयेगु स्वयाः गथ्य यानाः स्थानिय व्यक्तित धनाध्य व्यक्तित, उद्योग व्यापारी संघ संस्थात, अन्तराष्ट्रिय संघ संस्थात व मित्र राष्ट्रतय्त थुगु दिशापाखे आकर्षित यायेफु, उखेपाखे सम्वन्धित अधिकारीतय्सं ध्यान वीगु आवश्यक दु ।

More Stories Like this