भ्वखाय् बारे सीकेमाःगु खँ

– डा.रामकुमार अधिकारी

भ्वखाय् विश्वय् छुं नं थासय् छुं नं इलय् ब्वयेफु । थकिं खुल्ला थाय् स्वयां छेँ दुने वा वस्ति दुने क्षति अप्वः जुइ । पृथ्वीइ प्रशान्त दक्षिण अमेरिकन थें नां दंगु टेक्नोनिक प्लेटत न्ह्यानाच्वंगु दु । थुगु क्षेत्रया तिब्वतियन प्लेट विरुद्ध इण्डियन प्लेट दँय्दसं २०–५० मि.मि.या गतिं न्ह्यानाच्वंगु दु । नेपाः नं थ्व हे क्षेत्रय् लाः । उकिं नेपाः व लाय्कू येँया स्वनिगः उच्च भ्वखाय्या ग्यानापूगु क्षेत्र खः । पृथ्वी दँयदसं चीधंगु तःधंगु यानाः स्वंगु लखः भ्वखाय् ब्वयेगु याइ । अप्वः भ्वखाय् मनूतय्सं सीकेमफूगु जुइ । भ्वखाय्या १२ गू ग्रेडिङ्ग दइ । न्हापांगु ग्रेडिङ्ग सामान्य कथंया जुइ । थुकियात मनूतय्सं अनुभव यायेफइ मखु । अप्वः भ्वखाय् थ्व हे ग्रेडिङ्गय् लाइ । निगूगु गे्रडिङ्गय् सुनांसुनां तजाःगु छेँया च्वय्या तल्लाय् च्वंपिंसं झट्काया महसुस यायेफइ । थज्याःगु अवस्थाय् यःखायातःगु वस्तुत सनी । स्वंगूगु ग्रेडिङ्गय् छेँ दुनेच्वंपिं अप्वस्यां सीकी । प्यंगूगु ग्रेडिङ्गय् छेँ दुने च्वंपिंसं सीकिसां पिने च्वंपिंसं धाःसा म्हो जक सीकी, थुकि हेभि ट्रक लिक्कं वं थें अनुभव जुइ । नयेगु प्लेटत, झ्याः, लुखाय् डिस्ट्रब जुइ । न्यागूगु ग्रेडिङ्गय् सकस्यां सी । द्यनाच्वंपिं दनावइ, सामान कुतुंवइ, झ्याःया न्हाय्कं तज्याइ । खुगूगु ग्रेडिङ्गय् झ्यातूगु सामानत कुतुं वइ, सिमेन्ट प्लाष्टर कुतुं वइ । न्हय्गूगु ग्रेडिङ्गय् बांलाक्क दयेकातःगु छेँ, भवनत दुनावइ । भ्वाथःगु कच्चा छेँत ध्वस्त हे जुइ । ड्राइभरं मोटर चले यानाच्वंसां थुकियात बांलाक्क हे अनुभव याइ । च्यागूगु ग्रेडिङ्गय् चिम्नि भट्टाया चिम्नि हे क्वःदली, सालिकत क्वःदली, पखाःत नं दुनावइ । गुंगूगु ग्रेडिङ्गय् बांलाक्क दनातःगु छेँ, भवन लगायत भौतिक संरचनात स्यनेगु नापं जग नापं सरे जुइ । झिगूगु ग्रेडिङ्गय् अप्वः छेँत ध्वस्त जुइ व रेलिङ्ग आदि नं चाःतुली । झिंछगूगु ग्रेडिङ्गय् ताँ आदि नं ध्वस्त जुइ । सामान त फसय् वाँछ्वइ । नेपालय् ततःधंगु भ्वखाय् इतिहास दु । २० गू शताब्दीइ प्यंगू तःधंगु भ्वखाय् ब्वःगु दुसा,द्वलंद्वः मनूत सीगु दु, लखंलख मनूत घाःपाःजूपिं दु । सन् १३१२ सालय् १० रेक्टर स्केल, १४६५सं १० रेक्टर स्केलया व थुया लिपा प्रत्येक १५० दँय् अन्तरय् ततःधंगु भ्वखाय् ब्वःगु दु । वि.सं १९९० सालय् वंगु ८.४ रेक्टर स्केलया भ्वखाय् चर्चित विषय जूगु दु । सेस्मिक रेकर्डं प्रत्येक ७५–१०० दँय् ततःधंगु भ्वखाय् ब्वइगु क्यंगुलिं नेपालय् थ्व दशक वा मेगु दशकय् तःधंगु भ्वखाय् ब्वइगु तःधंगु सम्भावना दु ।

छगू अध्ययन कथं आः येँ स्वनिगः दुने ९ रेक्टर स्केलया भ्वखाय् ब्वल धाःसा थनया ६० प्रतिशत व ख्वपया ७५प्रतिशत छेँ, भवनत क्षतिग्रस्त जुइ । गाडिं येँ निसें ख्वप तक थ्यंकेफइमखु । दुनावःगु सामानया कारणं चिचिधंगु सतक व गल्लि बन्द जुइ । ९० प्रतिशत लःया पाइप स्यनी । ६० प्रतिशत टेलिफोन लाइन स्यनी । ४० प्रतिशत विद्युतया लाइन स्यनी । लः व विद्युत नियमित यायेत लांलां लगे जुइ । १
लखसिबें अप्वः मनूत सी व ३ लख सिबें अप्वः मनूत घाःपाः जुइ । ६ निसें १० लखतक मनूत छेँ बुँ मदयेकाः च्वनेमाःली । अस्पतालया ५० प्रतिशत सिबें अप्वः बेडत ज्याख्यलय् वइमखु । भूगर्भ रेकर्ड, सेस्मोलोजिकल रेकर्ड, हिस्टोरिकल रेकर्ड इत्यादीं भ्वखाय्या ताःहाकःगु ईया भविष्यवाणी यायेत छुं हद तक ला फइ तर भविष्यबाणी विश्वस्त भरपर्दा जुइमखु । भ्वखाय् ब्वइगु छुं ई न्ह्यो पृथ्वीया विद्युत्त सम्वेदनाय् वइगु हिउपालं छुं तय्सं थःच्वनाच्वंनीगु थाय् त्वती । रेडन इमिसनया कारणं पशुत शिथिल खने दइ । झंगः पंक्षीतय्सं हालेगु त्वःति, झंगःत बथानय् ब्वयेफु । आकास चक्कनी । पृथ्वीपाखें तःधंगु व मभिंगु सः तायेदयेफु । मनूतय्सं कमजोरीया महसुस यायेफु तर भ्वखाचं बचे जुइत थुपिं उपयोगी जुइ मखु ।

तसकं भ्वखाय् ब्वल धाःसा छेँया न्हापांगु तल्लाय् च्वंपि मनूत ट्राय्पय् लाइ व ३ प्रतिशत मनूत सी । स्वंगु तल्लां च्वय् च्वंपिं ३३ प्रतिशत मनूत ट्राय्पय् लाइ । छेँ दुने मृत्यु म्हो व घाःपाः नं जुइफु । सामान्य ढंगं दयेकातःगु छेँ उलि याउँक दुनी मखु, झ्यातूगु वनावट याकनं दुनावइ । सिंया छेँ स्वयाः कँक्रीटया छेँ दुनिगु खतरा ३ ब्वः अप्वः दइ । गुलि अप्वः तल्ला दइ, उलि हे अप्वः मृत्यु जुइ । छेल्लिइया तुलनाय् निगू निसे प्यँत जाःगु छेँ ३.८ गुणा अप्वः घाःपाः जुइफु, न्यातँ स्वयाः अप्वः च्वय् च्वनिपिं ११.५ प्रतिशत अप्वः घाःपाः लाइ । भ्वखाय् अप्वः बुरावुरि, मस्त(५–९दँया), मिसा, अय्ला त्वनिपिं, दीर्घ ल्वंगि व भ्वखाय् ब्वइवय् न्ह्यःने लाःथे उखेंथुखें बिस्युंजुइपिं लाइ । भ्वखाचं छ्यो व बपिंक्वयँलय् लाइगु चोट, ल्हाः तुति त्वःधुलिगु, मिखाय् लाइगु चोटपटकं, कानाः लाइगु घाः आदि अप्वः जुइ । भ्वखाय् ब्वइबलय् छेँ स्वयां छेँय्तयातःगु सामानं अप्वः घाःपाः जुइगु सम्भावना दु । छेँ दुनेया सामान तजाःगु, झ्यातुगु, धाः दुगु दुसा वा रसायनिक पदार्थ दुसा यक्वः मानविय क्षति जुइफु । तर टेवल, मेच, डेस्क, बेञ्च, वासिङ्ग मेशिन थेंज्याःगु वस्तुत याकनं फातापुलि मखु । गुडे जुइगु, चुलुगु वा उखेंथुखें सरे जुइगु वस्तु अप्वः क्षति जुइ ।

झोल पदार्थ वाइ । छगू सामानं मेगु सामानयात घ्वाइ, कम्प्युटरया हार्डड्राइभ, इलेक्ट्रिक स्वीच आदित कम्पन जुइ बलय् क्षति जुइ । छेँ दुनेया बस्तु झ्यातुसा पेचकस, हुक आदि तयाः मसनेगु यायेमाः । रसायनिक पदार्थ नं थासय् तयेगु यायेमाः । रेडियो शिक्षा कार्यक्रमं ग्यास स्यायेगु, मि स्यायेगु , विजुली मतः स्यायेगु, तरिका स्यनेमा । सरकारं भूकम्प प्रतिरोधात्मक मापदण्ड कथं जक छेँ दनेत स्वीकृत बीमाः व मापदण्डय् मलाःगु छेँत तुरुन्त थुनेमाः । छाय् धाःसा सन् १८८९सं क्यालिफोर्नियाय् ७.१ रेक्टर स्केलया भ्वखाचं ६२म्ह, १९८८ सं आर्मेनियाय् ७.१ रेक्टर स्केलया भ्वखाचं २५००० म्ह मनूत सीगु खः । हाइटी व चिली नं उगु हे कथंया भ्वखाय् ब्वःबलय् यक्वं क्षति जूगु खः । थौं वा कन्हय् तःधंगु वा चीधंगु भ्वखाय् ब्वइगु निश्चित दुगुलिं थुकिं बचे जुइत तयारी यायेमाः । खँ थुइके बीगु जरुरी दु । भ्वखाय् धइगु मसीक आपुलुखं वइगु विपत्ति जूगुलिं जीवन रक्षाया उपायत सीकातयेमाः । गथे कि टेवल क्वसं सुलेगु, बहः कायेगु, मिखा त्वपुइगु, झ्यालं ताःपाक्क च्वनेगु, भ्वखाय् ब्वःगु मद्युतःलय् सुरक्षित थासय् च्वनाच्वनेगु खँ सीकेमाः ।
छेंपिने लाइबलय् भ्वखाय् ब्वल धाःसा छेँ, सिमा व विजुली तारं तापाक्क हे च्वनेमाः । छेँया छ्य्ली जूसा अंगलय् बहः कयाच्वनेगु, गाडि जूसा गति विस्तार यानाः सुरक्षित थासय् यंकेमाः, छेँ दुने जूसा भ्वखाय् दीवं तुरुन्त छें नं पिहां वनेमाः । भ्वखाय् ब्वया दीवं लिहां वइगु झट्का नं ग्यानापुइयः, थःगु व मेमेपिनिगु अवस्था नं जाँचे यायेमाः । छ्यो बचे यायेगु, टेबुल तःलय् सुलेगु यायेमाः, छेँ सुरक्षित मजूसा फुक्क मनूतय्त खुल्ला थासय् यंकेमाः । विशेष यानाः मचा व बुराबुरितय्त पिने यंकेत ग्वाहालि यायेमाः । उद्धार सहयोग याकनं यायेमाः, स्थानीय सहयोग महत्वपूर्ण जुइ । वासः व वसः मालीगु जुइ ।

छेँय् च्वनेबलय् भ्वखाय् ब्वःसा टेबुल, डेस्क, मेच, लुखाया चौकोस क्वसं, पिलरसं, चिधंगु कोरिडोर आदि थासय् च्वनेगु यायेमाः । अथे हे राज्यं नं भ्वखाय् ब्वइबलय् प्रचारप्रसार यायेगु, उद्धार पुचः स्वनेगु, सचेतना ज्याझ्वः न्ह्याकेगु, अस्थाइ भवनत निर्माण यायेगु व आचारसंहिता लागू यायेमाः ।

More Stories Like this