आदिवासी जनजाति अधिकार

कृष्ण प्रजापति
हिन्दू वर्णाश्रम स्वयां फरक जुयाः नं परम्परांनिसें थःगु हे कथंया धर्म संस्कार दुपिं जाति खः आदिवासी जनजाति। तर उमित गब्लें हे राज्यपाखें न्ह्यःने यंकेत स्वःगु खने मदु।

झीगु देय् ७० प्रतिशत आदिवासी जनजातितय् जनसंख्या दुगु देय् खः। तर थन म्हो जक दुपिं ब्रम्हू क्षेत्रीतय्सं आदिवासीतय्त सदां शासन यानाच्वंगु अवस्था दु। अथे जूगु कारणं स्थानीय आदिवासीत गबलें हे विकास जुइ मफयाः थःपिनि हक अधिकार व सुरक्षाया लागिं सदां मछिं मजिउ जुइका च्वनेमाःगु स्थिति दु। आः वयाः जनआन्दोलन २०६२/६३ लिपा थीथी सन्धी अभिसन्धीत पालना यायेगु झ्वलय् अन्तर्राष्ट्रिय श्रम संगठन आइएलओया आदिवासी जनजाति सम्बन्धी अभिसन्धी १६९ लागू यायेगु कथं नेपाल सरकारं २०६४ सालया हिउँदे अधिवेशनं पारित याये धुंकाः धाःसा छगू ल्याखं झीगु देश नं आदिवासी अधिकारयात विशेष स्थान बियाः न्ह्याः वनीगु देश कथं स्थापित जूगु दु।
नेपालय् आः तक देय्न्यंकं यानाः ५९ गू आदिवासीतय् जाति दुगु रेकर्ड दु। उमिगु केन्द्रीय समन्वय परिषद, जिल्ला समन्वय परिषद व गाउँ समन्वय परिषद यानाः स्वंगू अंगत नं स्थापना जुयाच्वंगु दु। थुमिगु ज्या धइगु देशया प्रधानमन्त्री हे अध्यक्ष जुयाच्वंगु आदिवासी जनजाति उत्थान राष्ट्रिय प्रतिष्ठानया मातहतय् च्वनाः थीथी जातियात सरकारं बीगु कोटाया आधारय् थीथी कथंया समन्वयनात्मक ज्या यायेगु खः। सदनं अभिसन्धी पारित याःगु इलय् हे उगु ज्या यायेत कार्यदल दयेकाः लागू यायेगु धयातःगु खः। तर अथे याये मफुनि। आदिवासी जनजाति सम्बन्धी थुगु अन्तर्राष्ट्रिय अभिसन्धीइ थःपिनि थासय् छुं नं कथंया उद्योगधन्दा चायेके माल धाःसा वा मेगु छुं नं कथंया जग्गा अधिग्रहण याये माल धाःसां स्थानीय आदिवासीतय्के हे न्हापां न्यनेमाःगु खँ न्ह्यथनातःगु दु। तर थौं उकिया अःखः जुइक विदेशी मनूत थन वयाः वा भारतीय कल कारखाना निर्वाध रुपं थन चायेके बीगु व अथे चायेके धुंकाः उगु कलकारखानाय् नेपाली पक्षं छुं नोक्सान यात हे धाःसां नेपाः सरकारं उकिया क्षतिपूर्ति बीगु खँ न्ह्यथनातःगु बिप्पा सन्धी याःगु दु। थ्व आइएलआ १६९ अःखः प्रावधान खः।
आदिवासी जनजाति छु खः? आदिवासी जनजातिया अधिकार छु खः व आदिवासी जनजातिया अधिकार क्षेत्र छु खः धइगु सीकेत दकलय् महत्वपूर्ण दस्तावेज कथं थ्व आइएलओ १६९ चर्चाय् वयाच्वंगु दु। नेपाःया आदिवासी जनजातितय्सं थ्व अधिकारयात छ्यलाः हे थीथी कथंया अधिकार चूलाकेगु तयारी यानाच्वंगु दु। थ्व झ्वलय् देशय् आदिवासी जनजाति राष्ट्रिय प्रतिष्ठान हे नीस्वनाः उगु प्रतिष्ठानपाखें थीथी ज्याझ्वःत न्ह्याका वयाच्वंगु खः। अथे खःसां आदिवासी सु खः धइगु थुइकेगु व उमित सक्षम यायेगु ज्या धाःसा तीब्र ढंगं न्ह्यज्याये मफयाच्वंगु अवस्था दु। हिन्दू वर्णाश्रम स्वयां फरक जुयाः नं परम्परांनिसें थःगु हे कथंया धर्म संस्कार दुपिं जाति खः आदिवासी जनजाति। तर उमित गब्लें हे राज्यपाखें न्ह्यःने यंकेत स्वःगु खने मदु।
राज्यपाखें अपहेलना यानाच्वंगु लिसें थीथी कारणं न्हापांनिसें हे नेपाःया आदिवासीत लिउने लानाच्वंगु दु। धाये उमित थीथी कारणं यानाः गरीब यानातःगु दु। आदिवासी जनजातित गबलें हे नीति दयेकीगु थासय् तक थ्यंके मफयाच्वंगु कारणं लिउने लाःगु खः। न्हापांनिसें हे राज्यय् थुमि पहुँच मदु। खास यानाः मानवीय श्रोत साधन वितरण याइगु थासय् तक थ्यंके मफुपिं मनू न्ह्यागु देशय् नं गरीब जुयाच्वनी। झीगु देशय् नं संख्यात्मक रुपं आपाः दुपिं थ्व आदिवासी जनजातित थथे हे माःगु थासय् न्ह्यःने वने मफयाच्वंगु व मफयेकातःगु कारणं सदां वाय्त्यः फ्वाय्त्यः जुयाच्वंगु दु।
गरीबी निवारणया लागिं शक्ति, संगठन व सशक्तीकरण उलि हे आवश्यक दु। मानवीय शक्ति, शैक्षिक शक्ति, नैतिक शक्ति, आर्थिक शक्ति लिसें खास यानाः राजनीतिक शक्तिं थुकी महत्वपूर्ण भूमिका म्हिताच्वनी। राज्य चले याइपिं शक्ति न्हापांनिसें खय् ब्रम्हूत हे जक जुयाच्वंगुलिं आः नं थीथी जनजातियात सवल याना यंकेगु धकाः गाविस, जिविस व केन्द्रपाखें बजेट हे बन्दोबस्त याःसां नं उचित रुपं थुकिया वितरण मजुइगु जक मखु कि थथे जनजातिया लागिं हे जक वःगु बजेट तकं गैर जनजातितय्सं नयाः थ्व लिउने लाःगु जाति सदां हे लिउने लाकिगु तकं ज्या जुयाच्वंगु न्यनेदु।
थःगु थासय् वःगु बजेटयात हे थःपिंसं प्रयोग याये मखनीगु धइगु आदिवासी अधिकार अःखः ज्या खः। नेपालय् न्हापा न्हापा आर्यन व मंगोलियन यानाः निथी मनू वयाः बसोबास यानाच्वंगु खनेदु। उपिं हे थनया आदिवासी नं खः। लिपा वःपिं खय् ब्रम्हूतय्सं स्वनिगः नापं नेपालय् सत्ताय् थ्यंकाः थ्व आदिवासी जनजातियात दमनया लँपु कायेवं थन बहुसंख्याय् दुपिं भूमिपुत्र आदिबासीत विस्थापित जुइगु शुरु जुइगु खः। भारतीय मूलया आर्यन मनूतय्त नं ब्राम्हण, क्षैत्री, वैश्य व शुद्रय् विभाजन यानाः राणातय्सं शासन यानाच्वंगु दु। थ्व झ्वलय् जंगबहादुर राणां ला मुलुकी ऐन हे लागू यानाः राज्य न्ह्याकूगु खः। जयस्थिति मल्लया पालाय् याना बिउगु ८४ जातया वर्ण विभाजनया प्रभाव झीगु समाजय् आः तकं नं लानाच्वंगु दनि।
थुकथं 'फुट गर र राज्य गर'या नीति झीथाय् न्हापांनिसें शासकतय्सं कयाच्वंगु खनेदु। सन् १८५३ य् राणा प्रधानमन्त्री जंगबहादुर राणाया पालाय् तयार यानाः सन् १८५४ निसें लागू हे याना क्यंगु अबलेया मुलुकी ऐन संशोधन यानाः अबले दुगु अब्यवहारिक चीजत आपालं परिवर्तन यानाः २१९ सालय् अन्तिम रुप बियातःगु मुलुकी ऐन आः तकं लागू जूसां गुलिं उकी दुथ्याःगु चीजयात हे ब्यवहारय् लागू याये फयाच्वंगु मदुनि। उगु ऐनय् तागाधारी, मतवाली व अछूत कथं स्वथीय यानाः विभाजन यानातःगु दुसा अछूतय् नं लः चले जूपिं व लः चले मजूपिं धकाः निथी विभाजन यानातःगु दु। थथे थीथी कथं विभाजन यानाः थः थः ल्वाकाः हे पंचायती ब्यवस्थां तकं उगु हे कानूनयात सर्वोपरी तायेकाः राज्य सञ्चालन यानाच्वंगु खः।

More Stories Like this