निगू समस्या – निगू समाधान

– प्रा. एसडी मुनी –

नेपालय् प्रधानमन्त्रीया चुनावया भ्mवलय् खनेदुगु लगातारया गतिरोधयात थीथी पक्षं ब्यागलं ब्यागलं कथंया द्वपं बीगु यानाः वयाच्वंगु दु । माओवादीं भारत व संसदीय व्यवस्थायात थुकिया जिम्मेवार तायेकूगु दु । नेपाली कांग्रेसं नकारात्मक भूमिकाया नितिं एमाले व मधेसी जनअधिकार फोरम लगायतयात दोष ब्यूगु दु । छाय्धाःसा थुपिंसं चुनावया इलय् तटस्थ च्वनेगु यानावःगु दु । एमालें नेपाली कांग्रेस लगायत दलतय्त सहमतिया लँय् वनेगु नितिं असहयोगी तायेकाः वःगु दु ।

तर सहमतीय लँपु विना नत प्रधानमन्त्रीया चुनाव जुइफु नत संविधान च्वयेगु ज्याहे मधेसय् आधारित व चिचीधंगु दलया विचारय् स्वंगू तःधंगु दलया हुकुमी व वयेधुंकूगु प्रवृत्ति मुख्य रुपय् दोषी दु । नेपाःया राजनीतिक संक्रमणय् पिने तर महत्वपूर्ण पक्ष जुयाच्वंगु भारतं मेमेगु दलया दृष्टिकोणयात समर्थन याइ । व छु धाःसा माओवादीं थःगु सैन्य चरित्र त्वःतेत अस्वीकार यायेगु हे दकले तःधंगु पंगः जुयाच्वंगु दु । थुपिं फुक्क दाबीइ सत्यता दु तर छुन नं निष्पक्ष व्याख्या धाःसा न्ह्यःमब्वः । नेपाःया वर्तमान गतिरोधया ल्यूने निगू तःधंगु गाः दु, गुकिं शान्ति प्रक्रियाया शुरु जूसेंनिसें हे उकी दुहांवंगु खः । न्हापा ‘न्हूगु नेपाः’या विभाजन खःसा मेगु शान्ति प्रक्रियायात न्ह्यःने यंकेगु जिम्मा काःगु पक्षतय्गु दथुइ शक्ति इनाकायेगु व्यवस्था । थुपिं विभाजन उगु दलया क्वय्या तह वा राजनीतिक रुपय् सचेत नेपाली जनताया तहलय् मजुसे राजनीतिक दलया नेतृत्वया तहलय् जुइगु खः । इमिसं निगूगु जनआन्दोलनं परिकल्पना याःगु ‘न्हूगु नेपाः’ हिंसा वा राजनीतिक द्वन्द्व बेगर हे सरकार जुइमाः धयागु चाहय् जू ।

नेपालय् जनतां ययेकूगु खँ व राजनीतिक दलया नेतां यायेत्यंगु खँय् यक्कों तःधंगु अन्तर दु । थ्व सैद्धान्तिक विभाजन न्ह्यगू दल व माओवादी दथुइ गठबन्धन दयेकेगु व थुयालिपा झिंनिगू बुँदे समझदारीइ ल्हाःचिं तयेगु न्ह्यसलय् खनेदुगु खः । थ्व विभाजन अन्तरिम संविधान, विस्तृत शान्ति सम्झौता व थुयालिपाया विकासक्रमय् प्रतिबिम्बित जुयाः वःगु दु । संघीयतां वःगु समावेशी लोकतन्त्र, माओवादी लडाकुया समायोजन व नेपाली सेनाया लोकतान्त्रिकरण थें महत्वपूर्ण व सम्वेदनशील विषयलय् मतभिन्नता मदयेमा धकाः उकिया पूर्ण व्याख्या मयासे उलि हे त्वःतूगु खः ।
‘न्हूगु नेपाः’ या एजेण्डा माओवादीया एजेण्डा हे खः । जनताया व्यापक समर्थन जूगुलिं न्ह्यगू दलं थुगु एजेण्डायात नालाः काःगु खः, व न्ह्यगू दलनाप अबले मेगु छुं नं विकल्प नं मदु । छगू हठ व निरंकुश जुजुं सीमान्तकृत याःगु माओवादीया ब्वह गयाः इमिसं सत्ताया स्वांने गयेत स्वःगु खः । न्ह्यगू दलया गठबन्नया प्रमुख घटक नेपाली कांग्रेस व एमालेया न्ह्यलुवाः नेतातय्सं ‘न्हूगु नेपाः’या छुं पक्षत थें गणतन्त्र, समावेशी व संघीय अले समतामूलक चरित्रबारे सार्वजनिक रुपय् फरक बिचाः प्वंकूगु खः ।

इमिसं छु खँ सीकेपूmगु मदु धाःसा अप्वः ग्रामिण नेपाः, खास यानाः जनजातिया बाहुल्य दुगु पहाड व दक्षिण तराईया मनूत दनावये धुंकूगु नापं दु । व छगू चीधंगु हिस्सा बाहेक सुं नं पुलांगु शैलीया शासन पाखे लिहांवनी मखु । माओवादीं थःगुपाखें ‘न्हूगु नेपाः’ या एजेण्डा न्ह्यःने हल, तर इमिगु न्ह्यगूगु दल नाप बहुदलीय प्रजातन्त्रया बारे जूगु सम्झौता रणनीतिक जक खः । छाय्धाःसा इमिके मेगु विकल्प हे मदु । इमिगु राजतन्त्रीय सत्तानाप जूगु ‘जनयुद्ध’ गतिरोधया अवस्थाय् वयेपूmगु खः व इमिसं छु महशुसयात धाःसा इपिं नत शक्तिया बलय् सत्ता कब्जायायेपैm, नता इमिसं राजतन्त्रीय सत्तायात हे त्याकाः सत्ताय् च्वनां च्वनेपैm । उकिं इमिसं आम जनसमर्थन व अन्तर्राष्ट्रिय समर्थनया नितिं न्ह्यगू दलनाप मिलय् जूवःगु खः । ‘न्हूगु नेपाः’ व सिद्धान्तया बारे माओवादी व न्ह्यगू दल दथुइ दुगु भिन्नता, शक्ति बाँडफाँडया विषयलय् दुगु मतभिन्नताया कारण अन अप्वः तःधं व तज्जा जूगु दु । निगुलिं पक्षं जनआन्दोलन – २ या स्वामित्वय् दाबी याःगु दु । इमिसं जनआन्दोलनलिपाया शक्ति बाँडफाँडय् नापं थःगु प्रभुत्व जमय् यायेत स्वःगु दु । माओवादीया मुख्य निगू माग दु, सर्वदलीय गोलमेच सम्मेलन व प्रत्यक्ष निर्वाचित संविधानसभा, तर न्ह्यगू दल संसदया पुनस्र्थापना ययेकूगु खः, गुकियात माओवादीं समर्थन यानाः सहमति जूगु खः ।
गबले माओवादी ब्वनाय् एमाले व कांग्रेसं वयाः इमित सहायक शक्तिया रुपय् जक थाय् ब्यूगु खः । गुलित धाःसा राजदूत व निजामति क्षेत्रयात नियुक्ती नापं माओवादीयात म्हो जक अवसर ब्यूगु खः, गुकिं इमित दवाब व हिंसाय् भर परे जुइत बाध्य यात । संविधानसभाया चुनावलिपा शक्ति बाँडफाँड गम्भीर रुपय् भंग जुइगु दिशापाखे न्ह्याःवन, गुकी माओवादी लगायत छुं नं दलं अपेक्षा याःथे भूमिका म्हितेमफुत ।

गिरिजाप्रसादयात राष्ट्रपति ल्यज्याय् ग्वाहालि यायेगु व रक्षा मन्त्रालय कांग्रेसयात बीगु न्ह्यसलय् मतभिन्नता जुइवं जनआन्दोलन – २ या नेतृत्व याःगु गठबन्धनयात धक्का लात । लिच्वः कांग्रेसं माओवादीयात सत्ता लःल्हायेत प्यला काल व वं प्रतिपक्षय् च्वनेगु निर्णय यात । थ्व बहुमतीय बाहुल्यया प्रजातान्त्रिक सिद्धान्तया विरुद्ध खःसा अन्तरिम संविधानं परिकल्पना याःगु सहमतीय सरकारया भावनाया नं अःखः खः । माओवादी राजनीतिक शक्तिया प्रजातान्त्रिक संरचनादुने च्वनाः उकियात न्ह्याकेगु न्ह्यसलय् अपरिपक्व खनेदु । थ्व खँ वं याःगु सेना प्रमुखयात बर्खास्त यायेगु निर्णय नं क्यनी । दच्छि न्ह्यःनिसें छगू प्रमुख दल माओवादीया सरकारय् सहभागिता मजुइगु नं शक्ति बाँडफाँडया प्रजातान्त्रिक सिद्धान्तयात नालामकाःगु प्रष्ट जुइ । थ्व मगाः मचाः फुक्क दलय् खनेदु । थ्व प्रत्येक दलया आन्तरिक शक्ति संघर्ष व सैद्धान्तिक विभाजनं इमिगुदुने कमजोरीयात नापं पिनेहःगु दु । प्रत्येक दल दुने दुगु आन्तरिक विभाजनं नेपाःया राजनीतिक संरचनाय् राष्ट्रिय सहमति व प्रधानमन्त्री ल्यज्याय् नं अलमलय् याःगु दु । थ्व समस्यायात चीकेगु निगू तरिका दु । छगू प्रजातान्त्रिक सिद्धान्तकथं शक्ति बाँडफाँडया व्यवस्थायात हानं परिभाषित यायेगु व हानं सैद्धान्तिक सहमतिया वातावरण दयेकेगु । एमालेया लिपांगु प्रस्ताव एकदम हे अपूर्ण दु तर व थुगु दिशाय् छगू कुतः खः । झीसं आशा याये, दलत उगु दिशापाखे फहीली । मेगु उपाय अप्वःगु विभाजन दथुइया धु्रवीकरणयात अझ घनीभूत दयेकेगु खः । व माओवादी व मेमेगु दलया दथुइ जक मखु, प्रत्येक दलदुने याकेमाः ।

माओवादीया सतकनिसें सदनतक्क आन्दोलन व मेमेगु दलया माओवादी नेतृत्वया सरकार स्वीकार्य मजुइगु धाःगु उगु दिशापाखे न्ह्याःगु पलाः खः, तर थ्व अवस्था धाःसा अशक्ति व अन्यौलया नितिं बांलाःगु अवस्था खः, गुकिं नेपाः व नेपालीयात हानी याइगु तत्वयात जक फाइदा जुइ । राजनीतिक धु्रवीकरण व विभाजनं दनावःगु अस्थिरतायात नत राष्ट्रपतीय शासनं सुल्झय् याइ नत सेनाया सत्ता कब्जां हे । नेपाःयात थुज्वःगु अवस्थां छुं नं देशं, भारतं नं उद्दार यायेपैm मखु । आशा याये नेपाःया नेतात सहमतिया न्हूगु लँपु मालेगु हाथ्यानाप ल्वायेगु नितिं ताःलाइगु खँय् विश्वास याये ।

More Stories Like this