बुद्ध धर्म व आधुनिक विज्ञान

सुर्वज्ञ रत्न शाक्य

मानव जातिया अभ्युदयकालंनिसें थः व थः जःखः संसारय् उत्पति व विनाश जुयाच्वंगु बस्तु जीव बारे जटिल न्ह्यसःत समाधानया लागि कुतः जुया वयाच्वंगु दु। थ्वहे झ्वलय् संसारय् आपालं धर्म, दर्शन, सम्प्रदाय व मतमतान्तरत विकास जुल। थुकथं विकास जुया वःगु धर्म व दर्शनं मानव समुदाययात सुख शान्ति व सत्य तथ्यया पलेसा भ्रम व अन्धविश्वाय् यंकल। थ्वहे झ्वलय् प्रतिपादित जूगु छगू धर्म खः बुद्ध धर्म व दर्शन। बुद्ध धर्म गुगुं काल्पनिक धर्म मजुसे बुद्ध स्वयं खुदँ तक ध्यान, भावना, अभ्यास व थःत परीक्षण यानाः जक पित बिउगु व्यवहारिक ब बैज्ञानिक धर्म व दर्शन ख। थ्व धर्मय् नाम रुपया उत्पति व विनाशया विषयय् थःगु हे मौलिक धारणा व सिद्धान्त दु ।

मानव जाति विकास नापनापं मनूतय्गु अध्ययन, अनुसन्धान व चिन्तन मननं छगू न्हूगु युग उदय जुल। गुगु युगयात आधुनिक विज्ञानया युग धाल। आधुनिक विज्ञानया थ्व युगय भौतिक व रसायन क्षेत्रय् जूगु विकासं संसारय् अदभूत व चमत्कारपूर्ण ज्ञानया बृद्धि जुल। विज्ञानया शिक्षां मनूतय्गु सोचाई, चिन्तन, धारणा, दृष्टि आदिइ तःधंगु हिउपाः हया बिल। विज्ञानया अध्ययन अनुसन्धानया लिच्वलं गुलिखे रुढिवादी बिचाःयात गलत प्रमाणित याना बिलसा गुलिखे धर्म, दर्शन व विश्वासयात सत्य साबित याना बिल। विज्ञानं अन्धश्रद्धा व बाह्य स्वरुपप्रति मोहित मजुसे तर्क, न्याय व औचित्यया आधारय् स्वतन्त्र अध्ययन, प्रयोग, परीक्षण व अभ्यास लिपा जक ग्रहण यायेगु ज्या याइ। अथे जुयाः विज्ञान विचारया संकिर्णता मखु बैचारिक विशालताया पक्षधर खः ।

बुद्ध धर्म नं छगू कोरा व काल्पनिक धर्म मखुसें बुद्ध स्वयं अनुभूति, अभ्यास व प्रयोग यानाः मानव मुक्तिया लागिं प्रतिपादन यानाबिज्याःगु व्यवहारिक व बैज्ञानिक धर्म खः। थ्व धर्म व दर्शन दुने छुं नं बस्तु, धर्म, दर्शनयात बिना प्रयोग, अभ्यास व भावना ग्रहण याइ मखु, स्वीकार याइ मखु। स्वयं थम्हं अनुभव, परीक्षण, अभ्यास व उपयोग यानाः जक ग्रहण याइ। उकिं बुद्धं धयाबिज्याःगु दु, 'सुनां नं वयाः थ्व बुद्धं कनाबिज्याःगु खः, थ्व तथागतया विधर्म खः, थ्व जिं तथागतयाके न्यनागु खः धकाः धाः वल धासा उकियात छक्वलं निन्दा व प्रशंसा मयासे जिं कनागु सुत्रविनायाभिधर्मे लिसे अभ्यास, परीक्षण यानाः जक ग्रहण वा निन्दा या' धयाबिज्यात। उकिं बुद्ध धर्मया विशेषता खः सुआख्यत जुइगु, आदि कल्याण मध्ये कल्याण जुइगु, अकलिको जुइगु व एहिपस्सिको जुइगु।
बिज्ञानं थौं भौतिक ख्यलय् तःधंगु बिकास यायेधुंकल। थ्वहे विकासया कारणं संसारय् दुगु जीव व जगतया पिने खने दुगु ला, छ्यंगू, क्वँय्, ल्वहं, चा, लुँ आदि भौतिक पदार्थयात सुक्ष्मातिसुक्ष्म रुपय् विभाजन यानाः उकियात माइक्रोस्कोपं खंके मफुगु अति शुक्ष्म रुप परमाणुयात गणितीय हिसाब व रासायनिक प्रक्रियाया आधारय् इलेक्ट्रोन, प्रोट्रोन व न्युट्रन थेंज्याःगु विद्युतीय गति व तरंग तक विश्लेषण यायेत सफल जुल। थ्वहे विश्लेषणया आधारय् विज्ञानं थ्व नं सिद्ध यात कि थ्व संसारय् दुगु जीव व जगतया व्यवहारय् स्थुल रुपं खनेदुगु रुप धातु गुलि नं दु व क्षण क्षणय् हे परिवर्तन जुयाच्वनी। पलख हे स्थीर जुइ मफइगु अनीत्य तरंगया स्वभाव जुयाः उत्पत्ति जुइ, गलिशील जुयाः बिनास जुइ। तसर्थ थौंया विज्ञानं बुद्ध धर्मय् उल्लेख जुयाच्वंगु संसरन्ति ति संसारया परिभाषायात पैज्ञानिक विश्लेषणं प्रमाणित याना बिल। थुकथं क्षण क्षण परिवर्तन जुयाच्वनीगु रुपधातुपाखें सुख जुइ फइ मखु उकिं दुःख जक जुइ धइगु बुद्ध धर्मया स्वंगू आधारशीलदुःख, अनित्य व अनात्मामध्ये अनित्य व दुःखयात वैज्ञानिक बिश्लेषणं प्रमाणित याना बिल ।

बुद्ध धर्म दर्शन कथं थ्व ब्रम्हाण्ड व थुकिया जीव व जगतया सृष्टि छुं नं दैवीय शक्ति वा इश्वरी शक्तिं मखुसें चतुर्महाभुत पृथ्वी, आपो, तेजो व बायुया कारणं जूगु खः धइगु खँ नं विज्ञानं प्रमाणित याये धुंकल। अथेहे बैज्ञानिक सर आइज्याक न्युटनं प्रतिपादन यागु गुरुत्वाकर्षणया स्वंगूगु नियम 'हरेक क्रियाया बराबर व विपरित प्रतिक्रिया नं दइ' धइगु बुद्ध धर्मया कर्म विपाक नाप मिले जूगु खनेदु। थुकथं अध्ययन व अनुसन्धान याना यंकेबलय् थ्व खँ धायेफु कि आधुनिक विज्ञानया विकासया आधारशिला बुद्ध धर्म खः। छाय्धाःसां थौंकन्हय् विज्ञानं प्रमाणित यानाच्वंगु खँत न्हापा हे बुद्ध धर्मय् उल्लेख जुयाच्वने धुंकूगु दु। तर अझ नं अनात्मा व निर्बाण थेंज्याःगु खँत विज्ञानया लागिं हाथ्या जुयाच्वंगु दनि ।

तर विज्ञान व बुद्ध धर्म छगू हे मखु। विज्ञानं भौतिक संसारया सुक्ष्म विश्लेषण व अध्ययनय् रुची तइ। थ्वं प्रेम, करुणा धर्म बारे छुं नं धाइ मखु, नैतिक सदाचार व अध्यात्मिक मान्यतानाप स्वापू तइ मखु केबल थः जःखः च्वंगु बाह्य भौतिक विश्वयात जक खंकी। थुकिया पाय्छि अःखः बुद्ध धर्मं मनूया आन्तरिक संसारया आध्यात्मिक, मनोवैज्ञानिक व बौद्धिक संसारया खोज व अध्ययनया लक्ष्य तइ। बुद्ध धर्म धइगु मनूतय्गु व्यावहारिक अध्यात्मिक व मनोवैज्ञानिक अनुशासन खः। थ्व छगू जीवन पद्धति खः, अध्ययन व अनुगमनया लँपु खः। निर्वाणयात साक्षात्कार यायेगु हेतु, शील समाधि व प्रज्ञाया खँ स्यना बी। पापं बञ्चित जुइगु, कुशल मूलया अभ्यास यायेगु व मनयात परिशुद्ध यायेगु ज्ञान बी ।

अन्तय्, आधुनिक विज्ञान व बुद्ध धर्म थवंथवय् परिपूरक खयां नं विज्ञानं मनूयात भौतिक सुख सुविधां जक सम्पन्न याइ तर भौतिक सुख सुविधां मनूतय्त गबलें धात्थेंगु सुख शान्ति बी मखु। थ्वहे कारणं विज्ञानयात सदुपयोग मयासे दुरुपयोग यानाः संसारय् सन्त्रास व आतंक न्यंकाच्वन। युद्धया त्रास जुयाच्वन। थःगु इच्छा गबलें पूवंके मफयाः दुःख जुयाच्वन। थ्वहे दुःख व सन्त्रासयात घैपलख जूसां मानसिक शान्तिया निंतिं लागू पदार्थया दुर्व्यसनीया कुलतय् फँसे जुयाच्वन। उकिं बुद्ध धयाबिज्यात, भौतिक सुख धाथंेगु सुख मखु व दुःख खः। धाथेंगु सुख ला निर्बाण प्राप्त यायेगु खः। उकिं आधुनिक विज्ञानयात सदुपयोग यायेगु खःसा बुद्ध धर्मया तःधंगु आवश्यकता दु। बुद्ध धर्म हे आधुनिक विज्ञानपाखें वइगु विकृतियात पनेगु लँपु खः। अथे जुयाः आधुनिक विज्ञानया विकासया श्रेयकर्ता वैज्ञानिक अल्बर्ट आइन्स्टाईनं थम्हं प्रतिपादन याःगु सापेक्षतावादया सिद्धान्त अन्तर्गतया E=mc2 अर्थात पिण्डयात शक्तिइ परिणत यायेफु धइगु सिद्धान्त प्रतिपादन यायेधुंकाः थुकिं वइगु विकृति पनेगु लागि आधुनिक विज्ञानया युगनाप छुं नं धर्म मिले जूगु दुसा व बुद्ध धर्म हे जक खः धाल ।

More Stories Like this