सभ्यता झीगु म्हसीका खः - २

सुरेशज्योति शाक्य

स्वंगःगु चैत्यया ल्वहं पौया मूल पाठ
१) अद्य।।ओम अद्य जुगन थो स्वेत वराह कल्प त्यादि।। आश्विन शुक्ल पूर्णिमा
२) स्यां तीथौ मुल नक्षेत्रं, प्रीतियोगे यथा कर्ने मूर्हुते शनिस्चर वारसरे, सिह रासि ग
३) ते सवीतरी, धनुरासिगते चन्द्रमसी।। य वं विसेखन वर्षे पूण्य।।
बौ लत्नसीं मानंधर ना द्ध
४) म रान स्वः ईहत्र आयु आरोग्येः परत्र स्वर्ग प्राप्ती वैकुंथ वास नां
नीमीत्येर्थ श्री ३ भगवान लख चैत्र
५) थापनास्थाने दीप दाने नीमित्य नायथली क्षत्र आय भोग गृहेः
अप अधिकार यने गृहे
६) क्षत्र प्रमीती पून हने माल भाषा लत्नसिं मानंधरया भागस यायनं मालाको लाङ छे स
७) या वने थ्वते पा वलसानेन कायाव आश्विन शुक्लया पूर्णमसि
खुनु प्रश्रस्पे चेकनन चा
८) कलमता च्याके माल लत्नसिंया नामन वकी थ्व जूगांदी कोन्हू वीय मालः थ्वते हङासा
९) ङ पला वर्सेष भीक्षा भोजन याय मालः मता प्वात व वहनी नीता म्हान स्व १ छी समय वी
१०) य माल थ्वते यातसा स्वर्ग प्राप्ती मयातसा पंचमहापाप।। थ्वतेया दृष्टि साछी पंच फू
११) कि ज दाज्यू लक्ष्मीनारां मानंधर: किजा धमनारां मानंधर जीचा दाज्यू धंजू मानंध
१२) र स्व तोलया भेंचा गोपीनारां मानंधर, भींख्याल मानंधर थ्वतेया गुथी जन तो
१३) लया पंच समुचयेन मानंधर नं याय माल।। थ्वतेया दृष्टि साछी आदित्य चन्द्रावती
१४) जोनरं चऔमुखी सव दृष्ट यजम चहुहच रात्री उभयरा संध्या क्रीमीली
१५) वींसीं दैवज्ञ गयानारां।। सम्वत ९८७ साल मीती भाद्र शुदी ९ रोज ५ शुभम।।

भावार्थ: थुगु ल्वहंपती १६ झ्वः आखः कियातःगु दु। १ निसें ५ झ्वः संस्कृत भाषां, ५ निसें १३ तक नेवाः भाषां, १३ निसें १६ झ्वः संस्कृत भाषां साक्षी च्वंपिं द्यःतय्गु श्लोक उल्लेख यानातःगु दु। दकलय् न्हापां संकल्प वाक्य 'अद्य' उल्लेख यानातःगु जुल। उकिं लिपा धर्मकार्य याःगु दिन आश्विन शुक्ल पूर्णिमा, थुगु दिनया योग, नक्षत्र, राशी, बार इत्यादिया शुभ मुहूर्त उल्लेख यानातःगु जुल। थुगु भिंगु दिनसं बौ लत्नसीं मानन्धरया कामनां आयु अरोग्य जुयाः थः सीधुंकाः स्वर्ग प्राप्त जुइमा, वैकुण्ठबास लायेमा धइगु इच्छा यानाः श्री ३ भगवान लख चैत्य थापना याःगु थासय् मत च्याकेत नायथली धाःगु थासय् च्वंगु थःगु अधिकारया छेँ, बुँ अर्पण याःगु जुल। थथे तुं लत्नसीं मानन्धरया भागं यायेमाःगु दक्वं ज्या लाङछेँसं याः वनेमाःगु जुल। आश्विन शुक्ल पूर्णिमाकुन्हु चाकल मत च्याकेमाःगु जुल। थुकथं लत्नसींया नामं ल्यं दुगु (आयस्ता) जुगांदी (पंचदान) कुन्हु दान याये माल। थुकथं हङा भीक्षा, भोजन यायेमाल इत्यादि। थ्वते यातसा स्वर्ग प्राप्ति मयातसा पंच महापाप लाइगु जुल। थुगु धर्मकार्यसं साछि च्वनाच्वंपिं थथे खः - पंच फुकी जः, दाजु लक्ष्मीनारां मा., किजा धर्मनारां मा., जिचा दाजु धंजू मा., भिंचा गोपीनारां मा.। थ्वतेया गुठी जःपिं त्वाःया पंचसमुचयेन मानन्धरपिंसं यायेमाःगु जुल। थ्वतेया दृष्ट साछि सूर्य, चन्द्र इत्यादी। दैवज्ञ गयानारां धाःम्हसिनं थुगु शब्द च्वःगु जुल। सम्वत ९८७ साल मिति भाद्रशुदी ९ रोज ५ शुभम ।

छत्वाःचा मेगु खँ
- थुगु ल्वहंपतिया भावकथं लत्नसिं मानन्धरं हे थुगु चैत्य दयेकूगु खः धइगु खँ स्पष्ट मजू। मात्र लख चैत्य स्थापना यानाः दयेकातःगु चैत्ययात मत च्याकेगु, आश्विन शुक्ल पूर्णिमाकुन्हु गुठी चले यायेगु इत्यादी धर्मकाटी संचालन यायेत थःगु भागं वइगु आयस्ता दत्त तया बिउगु सीदु। थुगु चैत्य स्थापना उकिं न्ह्यः हे जुइधुंकूगु संकेत खनेदु। बौ लत्नसिं मानन्धर धकाः भाव व्यक्त यानातःगुलिं थुगु धार्मिक ज्या लत्नसिंया कायं यानातःगु खनेदुसां वयागु नां उल्लेख यानामतःगु नं आश्चर्य तायेकेमाः। मेगु छगू खँ थुम्ह व्यक्ति बौद्ध धर्मकार्य याःगु जूसां वैदिक परम्परा नं उलि हे प्रभावितम्ह धइगु क्यं। गथेकि थःपिं आयू आरोग्य जुइमा, स्वर्ग प्राप्ति, वैकुण्ठ बासया इच्छा व्यक्त जुयाच्वंगु खनेदु ।

उकथं हे भोखाद्यः<\b> (भैरवद्यः) या देगलय् कियातःगु ल्वहं पौया मूल पाठया भावनार्थ थथे खनेदु: संवत ७४७ फागुण शुद्धि द्वितीया कुन्हु गोमिद भारो व अभय भारो निम्ह फुकी मिले जुयाः देगः दयेकूगु जुल। उकिं लिपा सम्वत ७७९ फागुण शुद्धि द्वितीया कुन्हु हे थुगु साःक्वलान त्वालय् दयेकातःगु देगलय् श्री ३ श्वेतमहा भैरब बिज्याकाः थापना याःगु जुल। नापनापं नायः विष्णुसिंह भारो, पाहान भारो, सत्यराम भारो, विश्वसिंह भारो प्यम्ह जुयाः ल्वहंया सिंह व छेपः दुगु तोरण तःगु सीदु। प्रचलित लिपिं किया नेवाः भाषां उल्लेख यानातःगु थुगु च्याझ्वः ल्वहंपौ न्हाय्कं स्वयेथें स्पष्ट सीदु ।

साःक्वलान त्वाया महाद्यः देगःया ल्वहंपौ
१) ओम नमो हरिहरा स्या।।
२) देवो यां कलूनान्त कोहसिहम
३) धर्म्यार्थ कार्य पदिति श्वेशांतम
४) यो हव स्विति करीव कास्चं पंचा न
५) मौ।। दूव्राश्या मति कस्तुषार विर
६) सर्प्पा रि गोवा हष्टो स्वम्मेस्या धि
७) श्वनाथ विहितो नित्यं चत्ताभ्या नम।।
८) स्वस्ति।। श्री नेपाल मण्डलेश्वर श्री श्री
९) जयराम मल्ल देवः श्री श्री जयरत्न म
१०) ल्ल देवः श्री श्री जय रणमल्ल देवः श्री
११) श्री जय भीम मल्ल देव षां भूपाल
१२) नां विजय राज्ये श्री भक्तापूरी नगरे
१३) वान्दिमस्थाने सालको गह्रशी गृनिवा
१४) सि वैश्य वंशोत्तरः श्री लूंगु भारो
१५) केन, भार्या श्री जीवलक्ष्मी रुप
१६) ता स्यां सं १७) यन ङता १८) मेशक्त १९) ६२४

भावार्थ: थुगु ल्वहं पौ राजनैतिक इतिहास अध्ययन याइपिनिगु लागिं यक्व हे महत्वपूर्ण जू। १९ झ्वः पुलांगु प्रचलित आखः कियाः संस्कृत भाषां उल्लेख यानातःगु दु। क्वय्यागु प्यझ्वः आखः ज्यले धुंकूगु जूसां सम्वत ६२४ साल व दत्त शब्द सीदुगुलिं धर्मकार्य यानाः थुगु ल्वहं पौ तःगु खः धइगु सीकेफु। १ निसें ७ झ्वः तक हरिहरयागु स्तुति गान यानातःगुलिं हरिहरियागु मूर्तिनापं स्वापू दयेमाः धइगु खँ अनुमान यायेछिं। शिवलिङ्ग खँग्वः गनं उल्लेख यानातःगु खने मदुगुलिं वर्तमान शिवलिङ्गनाप स्वापू मदु ला धइगु न्ह्यसः छुइछिं। स्वस्ति श्री नेपाल मण्डलेश्वर श्री श्री जयराम मल्ल देव विजययज्ये श्री भक्तापुरी नगरे इत्यादि शब्द उल्लेख जुयाच्वंगुलिं ने.सं. ६२४ साल तक राय मल्ल जुजु जीवित जुयाच्वंगु दु धइगु खँ थुकिं स्पष्ट याःगु दु। नापनापं उगु इलय् तक नेपाल मण्डल वैधानिक रुपं विभाजन जूगु मदुनि धइगु खँ स्पष्ट यायेछिं। जुजु राय मल्ल मृत्यु जुइ धुंकाः जक नेपाल मण्डल विभाजन जूगु खः धइगु खँ थुकी नं संकेत क्यनाच्वंगु दु। थुगु धर्मकार्य याःपिं श्री लुँगु भारो वया जहान श्री जीवनलक्ष्मी खः। श्री जीवलक्ष्मी वक्ष मल्ल जुजुया म्ह्याय् खः। गुम्ह श्री लुँगुभारो धाःम्ह ख्वप देय्या बन्दिमस्थाने लागाया साःक्वलान त्वालय् वैश्य कुलय् जन्म जूम्ह छम्ह ल्वकंह्वाःम्ह जुजुपिनि जिचाभाजु खः धइगु खँ थुकिं स्पष्ट याःगु दु। थुगु देगलं लिउनेच्वंगु श्वेत भैरब (भोखाद्यः) या देगः नं साःक्वलानया भारोतय्गु दत्त खः धइगु खँ न्ह्यःनेच्वंगु अभिलेखय् उल्लेख याये धुन ।

वडा. नं. ७ गोल्मढी त्वाःया नमःबुद्ध चैत्य अभिलेख
१) ओम अद्य बाराह कल्पे इत्यादी।।
२) नमः बुधाय।। त्रिरत्न
३) ..............लोक हित।।
४) ...........देवताभ्य।। अद्यत्यादि।। देव रजित न थव बबु, भायो अ
५) भागत जूय प्रतिमा दयेकाः।। गालमंधे टोल चैत्रभार दयेका खा
६) छि १ षूप्या बू छे स कल्पे वोसेने वा, थ्वतेया द्रतन कति
७) पूनिशि कून्हू चाकरमता छोयेके माल, प्यत ङा ५ रछितो विय
८) मार, नित्य पूजा भुभारन याचके माल जूरो ५ निश्रावू वियेमार वर्ष
९) पति।। देव रजित छय् शिवदेव रजित, जिवराम, रामचन्द्र
१०) छूयी कल्यानि मयि, गोपि, गोपिराम, सञ्जूराम थ्वते सेन
११) पालन पाल निस्तरपे मारो, मनिस्तरपलसा देव सनिगृह ला
१२) क।। निस्तरपे कारे उत्तरोत्तरो स्वर्गवास भवंतु।। सम्वत
१३) ७८९ चैत्र शुक्ल सप्तमी मृगशिर नक्षत्र आयु धर्मान योग ....

भावार्थ
थुगु ल्वहंपतिइ उल्लेख जुयाच्वंगु छत्वाःचा खँ दसिकथं न्ह्यःने उल्लेख याये धुन। अभिलेखया छुं अंश ज्यले धुंकूगु जूसां भाव स्पष्ट । १३ झ्वः प्रचलित आखः कियाः नेवाः भाषां उल्लेख यानातःगु थुगु अभिलेख अद्य वाक्य, नमःबुद्धाय, त्रिरत्न गुण स्मरण यानाः शुरु यानातःगु सीदु। उकिं लिपाया झ्वःकथं देवरजिकं थःम्ह काय व जाहान (भार्या) या मृत्यु जूगुलिं इमिगु नामं गोल्मढी त्वालय् बुद्धया प्रतिमा सहित थुगु चैत्य दयेकूगु खः। नापनापं कतिंपुन्हिकुन्हु पूजा यायेत, नित्य पूजा यायेत इत्यादि वर्षपतिकं धर्मकार्य यायेत दत्त नं तया थकूगु सीदु ।

थज्याःगु थीथी कर्मकाण्ड गुभाजुयात याकेमाःगु खँ नं उल्लेख यानातःगु दु। थज्याःगु धर्मकार्य देव रजिकया छय्, छुइपिंसं पालंपाः यायां वनेमाःगु व इमिगु नां छसिकथं उल्लेख यानातःगु थथे खः - छय् शिवदेव रजिक, जिवराम, रामचन्द्र, छुइ कल्याणी मयि, गोपि, गोपिराम, सञ्जूराम। थुमिसं धर्मकार्य मयात धाःसा देव व शनिग्रहया दोष लाइ, धर्मकार्य यानाच्वंसा सुख पूर्वक जीवन बिते याये दइ। वथें तुं सी धुंकाः नं चैत्र शुक्ल सप्तमीकुन्हु चैत्य प्रतिष्ठान याःगु सीकेफु। थुगु परम्परा देव रजिकया सन्तानतय्सं थौंतक कर्मकाण्ड याना वयाच्वंगु दनि। उगु ईया रजिक थर हे थौंकन्हय् अपभ्रंश जुयाः रंजित जूगु सीदु ।

(विहीवाः पिदंगु च्वसुया अन्तिम ब्व)<\i>

More Stories Like this

जातीय संघीयताया खँय् नेमकिपा
प्राडो, पाजेरो ब्वाकेगु ख्यः मखु
राष्ट्रपति प्रणाली बारे विवाद
नेवाःतय्त जागृत याइगु 'नेपाःमिया नुगः सः'
खँ स्वनिगःया