नायः जातिया छुं खँ

नेवाः केदार नायः (खड्गी)

धौ न्याः वःम्ह गाहाकिं हि भ्याःगु ल्हातं धौ थीमते मधाःगु जूसा नायःत थौं थी मजिउपिं धायेका च्वने म्वाःलीगु जुइ। न्हापा देशय् रीतिथिति दयेकेत सल्लाह बिउपिं ब्रम्हूतय्सं थजात, क्वजात कथं जात दयेकूगु मखु। फोहोर व बांमलाःगु ज्या याइपिंत जुजु नापं च्वनीपिं चाकरतय्सं थःपिं तःधंगु जाति धायेकेत मेपिंत क्वकाःगु खः।
इतिहासया खँ ल्हायेबलय् उकी च्वयातःगु खँ गुलि सत्य, गुलि मखु, उकी इतिहासकारपिनिगु नुगः, मिखा तसकं त्यल्लानाच्वनी ।

वि.सं. २०५८ साल जेष्ठ १९ गते नारांहिति दरबारय् जूगु हत्याकाण्ड संसारं हे सिउगु जुल। व नं नेपाली इतिहासया छगू विशेष अंग खः। अन हत्या जूगु खंपिंसं थःपिंत लिच्वः मलाइ कथं बयान बीधुंकूगु दु। गुलिसिनं हत्या लिपा दरबारया लिउने क्यबय् ह्याउँगु सारी सिना तःम्ह क्यबय् हे तना वन धकाः बयान बिउगु नं न्यने दु। पुलांपिंसं कनातः कथं झीत ख्याइपिं भूत प्रेत जक मखु लाखे, लसिंत नं दइ। यद्यपि झीसं भूत प्रेत प्रत्यक्ष रुपं गनं खनागु धाःसा मदुनि ।

वि.सं. २०३५-३६ सालपाखे जुइमाः, कमलादीया प्रज्ञा भवनय् 'रातको प्रथम प्रहर' धाःगु छगू नाटक स्वया। व नाटकय् न्ह्याथे जूसां ग्याये मखु धकाः धुक्कं च्वनीपिंत माथ याइगु लू क्यनातःगु दु। व नाटकय् छम्ह ल्याय्म्हं थः ल्यासेयात विश्वासघात यानाः पासापिंलिसे जानाः बलात्कार याःगु बाखं दु। बलात्कार लिपा मिसां 'छिपिं मध्ये सुयातं ल्यंके मखु' धकाः ख्याच्वः बी। अले मिजंतय्सं वयात स्यानाः क्यबय् गाः म्हुयाः ल्हाकी। छन्हु निन्हु लिपा मुख्य योजनाकार म्हं मफइ। म्हं मफुम्ह पासाया क्वथाय् न्हिं छम्ह पासा पाः च्वनेगु खँ क्वःजी। पाः च्वंवंम्ह पासाया न्ह्यः वःगु इलय् योजनाकारया म्हय् ह्याउँगु वसः पुनातःम्ह मिसाया आत्मा दुबिउ वनी। आत्मा दुबिउम्ह ज्वःगु खुकुरी ज्वनाः क्वथाय् दुहां वनाः न्ह्यः वःम्ह पासायात स्याना बी। थुकथं न्हिं छम्ह छम्ह यानाः सकलें पासापिंत स्याना बी। अन्त्यय् योजनाकार नं म्हुतुं हि ल्ह्वयाः सी ।

दरबार काण्ड जूगु नं झिदँ दयेधुंकल तर अपराधी धाःसा लूगु मदुनि। थुज्वःगु बाखं न्यनेबलय् झीत नं प्याखं स्वया थें ताः। छुं जुयाः हत्यारा मलुल धाःसा कन्हय् थ्वहे बाखं इतिहास जुयाः पिदनी। इतिहास स्वयेगु खःसा सुं नं जुजुया मभिंगु खँ गनं च्वया तःगु मदु। अथे ला इतिहास धइगु हे जुजुया आदेशं जक च्वइगु खः। जुजुया विरोधय् सुनां नं च्वल धाःसा वयात ज्वनेगु, कुनेगु तकं याइ ।

देय् न्ह्याकः वःपिंसं बांलाःगु जक ज्या यानाच्वंगु मदु। न्हूकथं राज्य न्ह्याकेत वइपिंसं थः शक्तिशाली धकाः क्यनेत पुलांपिंसं धस्वाकातःगु इतिहासया धरोहर न्हापां न्हंकाः छ्वयइ। न्हापा देय् दयेकाः राज्य न्ह्याकूपिंसं थःगु देय् रक्षाया निंतिं इष्टदेवीया मूर्ति नीस्वनी। इष्टदेवी नीस्वनेगु झ्वलय् भिंगु थाय् स्वया देगः, फल्चात नं दयेकी। न्हापायापिंसं स्वनातःगु देगः, फल्चा थौंतकं दनि। द्यःपिनि नां धाःसा लिपा हरिसिंह देवं हःम्ह तलेजु भवानीया नां थें ज्वःलानाच्वंगु मदु ।

जुजुपिंसं थःगु नां ल्यंकातयेगु लागिं जनतायात दुःख नं बिउ। उकिं नं थः यःयःथे इतिहास च्वकी। 'हाम्रो सम्पदा' धाःगु पत्रिकाया वर्ष १०, अंक ६, २०६७ या कार्तिक अंकय् 'नेपालमा पर्यटनको इतिहास' छ्यं तयाः भाजु ओमप्रसाद धौभडेलं च्वसु च्वयादीगु दु। उकी धयातःगु दु � 'यही मार्ग भएर ने.सं. ४४२ पौष शुक्ल नवमीको दिन सिम्रौंनगढकी तलेजु भवानी मात्र भक्तपुर पुगेनन् साथमा नाय, वैद्य, जोशी, भण्डारी, रजक जस्ता थुप्रै समुदाय समेत यहाँ आई यहींको रैथाने भए ।'

थुकी तलेजु भवानीया नापं नाय्त नं वःगु धकाः क्यनातःगु खँ भचा पाय्छि मजूगु खनेदु। छाय्धाःसां तलेजु भवानी नेपाः देशय् हःगु ने.सं. ४४२ धायेबलय् थनिं ६९० दँ तिनि दत ।

थुथाय् च्वमि भाजुं सीके, थुइकेमाःगु खँ छु धाःसां कलिगत संवत् ३८२५ स सूर्यवंशी जुजु गुणकाम देवं देश रक्षाया लागिं पचलि भैरब, नै अजिमा, गणेश, नापं अष्टमातृका गण नीस्वने धुंकूगु जुल। थौं कलिगत संवत् ५१११ थ्यनाच्वंगु दु। थ्व ल्याखं १२८६ दँ थ्यने धुंकूगु जुल। धाथें ला नीस्वंगु जक हे १२८६ दँ दत धाःसा पचलि आजुं येँ देय्या क्वःने लागाय् च्वंम्ह नैंयात थः तिरि दयेकूगु ग्वःदँ दत जुइ अथें अनुमान यायेफु ।

गोपालराज वंशावलीइ च्वयातःकथं थ्व देशय् न्हापां गोपाल (सापू) त जुजु जुयाच्वंगु जुल। थुपिं मध्यय् न्हापांम्ह जुजु श्री भूमिगुप्त, श्री धर्मगुप्त खःसा थुपिं च्याम्ह तक जुजु जूगु दु। अनं लिपा वःपिंत त्याकाः महिषपाल (म्येपू) तय्सं राज्य यात। महिषपालत मध्ये न्हापांम्ह जुजु श्री वरसिंह, श्री जयसिंह व श्री भुवनसिंह नापं स्वम्ह तक जुजु जूगु खनेदु। झीथाय् जुजुपिंत भगवान नारायण भाःपीगु चलन दु छाय्धाःसां उमित द्यवं देवी शक्ति बियाः जुजु यानातःगु धाइ। खये नं फु। मखुसा फंपिइ च्वंम्ह श्री पचलिसिं आजु थे च्वन्ह्याःम्ह जुजुं साधारण मनूया म्ह्याय्मचा- मतिना याइ मखु जुइ। उम्ह जुजुं महिषपाल (म्येपू) या म्ह्याय्मचा नैं रुक्मणीनाप मतिना यानाः गणेद्यः जन्म यानाः पचलि लागाय् सिद्ध जुयाच्वंगु खनेदु ।

जुजु महिषपालया मस्त नाय्, नैं गुकथं जुल धइगु न्ह्यसः वयेफु। गोपाल बंश सापूया मस्त ज्यापु ज्यापुनी जू थें महिषपाल म्येपूया मस्त नाय्, नैं जूगु खः। अथे जुयाः हे न्हापांनिसें आःतक नं नाय् जातिं थःपिंत जुजुया मस्त धायेगु यानाच्वंगु दु। धाथें ला थ्व देशय् सापू, म्येपूत जक दुगु मखु। सकलें नेवाः जाति थ्व देय्या आदिबासी खः। छुं भचा पानाच्वंगु खँ छु धायेबलय् गुगु जातिया मनू अप्वः दइ अले व जातियाम्ह जुजु जुइगु अवश्य खः। इतिहासया पानाय् जुजु हरिसिंह देवया पुर्खा भारत अयोध्याया नायर देशय् राज्य यानाच्वंपिं खनेदु। जुजु हरिसिंह देवया बाज्या बराजुपिं नायर देशं बिसिउँ वयाः सिम्रौगढय् न्हूगु बस्ती दयेकाः राज्य यानाच्वंपिं खः। अनं लिपा सिम्रौनगढय् मेगु देशया मुस्मां जुजुपिंसं दुःख बीवं जुजु हरिसिंह देव थः इष्टदेव तलेजु भवानी नापं भारदारत ब्वनाः थःगु ससः नेपाः देशय् दुहां वःगु सीदु। थम्हं ज्वनावःम्ह इष्टदेव तलेजु भवानी न्हापां ख्वपय् नीस्वंगु खँ सीदु। थः नापं वःपिं भारदारतय्त थनयापिं गोपाल बंश व महिषपाल वंशया पुस्तानाप स्वापू तयेके बिउगु खँ नं सीदु। थन च्वपिं महिषपाल बंशया पुस्ता नाय् खःसा, जुज हरिसिंहदेवया पुर्खा नायर देशयापिं खः। झी पिने बंगालं वःपिंत बंगाली, कलकत्तां वःपिंत कलकते धाये थें नेपाः गांया पिने गोर्खां वःपिंत गोर्खाली, पाल्पां वःपिंत पाल्पाली धायेगु चलन दु। अथेहे नायर देशं वःपिंत नायर धायेमाःथाय् नायरया लिउने च्वंगु 'र' लिकयाः 'नाय' जक धायेगु यात। नाय धायेगु चलनं यानाः थन च्वंपिं नायतलिसे अःपुक स्वापू तःगु खनेदत। अथे ला व इलय् थन सुं नं नेवाः जाति दुने तःधंचीधं, थीत्यः, थी मत्यः धइगु मदु। अले थःत यःयःपिं नाप विधि व्यवहार न्ह्याकाः थनया हे रैथानी जुल ।

न्हापा थन देशय् व्यवस्था उलि बांलाः मजू। रीतिथिति दयेकेत जुजु जयस्थिति मल्लयात बिउगु सल्लाह बांलाः खने मंत। दक्षिण भारतय् च्वंपिं पण्डित ब्रम्हूतय्के सल्लाह कयाः देशय् रीतिथिति दयेकूगु न्यनेदु। उलि जक मखु, झी नेवाःतय्त जातिकथं ज्या ब्वथला तःगु दु। गथे कि कौतय्त नँयागु ज्या, नौतय्त सँ खाकेगु, छिपातय्त कापतय् रङ्ग छीगु, साय्मितय्त चिकं दयेकेगु आदि।
देशय् छुं नं ज्या न्ह्याके माल धाःसा जुजुपाखें जनतां सीके थुइके फइ कथं सुपाखें सुचं बीकेगु धइगु खँय् धाःसा अलमल खनेदु। देशय् न्ह्याकेत्यंगु ज्याखँ बारे सुचं बीकेत न्ह्यःने लाःगु जातियात ज्या बी मजिउ धइगु तायेकाः थ्व ज्या महिषपाल बंशया पुस्तायात बिउगु खः। थुपिं भचा हारां पहयापिं व जुजु थे हे फुर्ति दुपिं खः। अले गनं द्यःयाथाय् पुजापाथ यायेमाल धाःसा थःपिनिगु हे नाय्खिं बाजं थानाः पुजा याइपिं खः। थुमिके थःगु हे तालं थाइगु बाजं नं दु। अले थुपिं नखःचखः, जात्रा, पर्व व पचिमह्रःबलय् गणेश दुगु नायखिं थाइपिं जुल। देशय् जुइगु छुं नं सुचं न्यंकेगु ज्याय् थुमित हे ल्ययेगु यात। अले थुपिं निम्हेसित नायः (लिडर) या पद बियाः थःपिनि नाय्खिं ज्वंकाः नाय्खिं च्वयेके बिल। थुमित छगू दिशाय् स्वम्हया ल्याखं झिंनिम्हेसित चाःहिके छ्वल। न्हापा न्हापा थ्व नाय्खिं बाजं द्यःपिनिगु पुजा, जात्राय् जक थाइगु खःसा लिपा स्यस्यः, उराय्, गुभाजु जातिं जुजुयात बिन्ती यानाः थःपिनि समुदायय् सुं सित वा तन धाःसा उगु इलय् नं बाजं थायेगु चलन दयेकूगु खः ।

अथे ला थ्व झिंनिम्ह नायःतय्गु ज्या थुलि जक मखु। थुमिगु पुचलय् सुं वयाः मखुगु, मभिंगु, मत्यःगु ज्या यात धकाः सुचं वल धाःसा थ्व पुचलं न्यायपूर्वक दण्ड सजाय बीगु अधिकार जुजुपाखें थुमित बियातःगु खः। थुज्वःगु अधिकार वि.सं. २००७ सालतक लागू जुयाच्वंगु खः। झीगु देशय् म्येय् स्यानाः ला मीगु चलन लिपा तिनि वःगु खनेदु। न्हापा म्येय् स्यानाः ला मीगु ज्या पिनें वःम्ह हरिसिंह देवया भारदारतय्सं न्ह्याकूगु खनेदु। न्हापा महिषपाल बंशया पुस्तातय्गु लजगाः दुरुम्येय् लहिनाः दुरु, धौ, घ्यः, सिसाबुसा तरकारी नापं चिचीतागु मरिचरि दयेकाः मीगु खः ।

थुथाय् नाय्तय्सं थिउसां ल्हातं थी मजिउगु खँ थथे दु। छन्हु दाजुया सिसाबुसा पसलय् म्वः जुयाः लिमलाःगु खनाः ला मियाच्वंम्ह किजाम्ह ग्वाहालि यायेत पसलय् वःगु जुयाच्वन। हि भ्याःगु ल्हाःतं किजाम्हं धौ बीत्यंगु छम्ह गाहाकिं खन। उम्ह गाहाकिं 'छं थीमते' धाःगु खँ वया लिउने च्वपिं मनूतय्सं नं ताल। उमिसं मनू थी मजिउम्ह धकाः तायेकल। धौ न्याः वःम्ह गाहाकिं हि भ्याःगु ल्हातं धौ थीमते मधाःगु जूसा नायःत थौं थी मजिउपिं धायेका च्वने म्वाःलीगु जुइ। न्हापा देशय् रीतिथिति दयेकेत सल्लाह बिउपिं ब्रम्हूतय्सं थजात, क्वजात कथं जात दयेकूगु मखु। फोहोर व बांमलाःगु ज्या याइपिंत जुजु नापं च्वनीपिं चाकरतय्सं थःपिं तःधंगु जाति धायेकेत मेपिंत क्वकाःगु खः। आः थें पसलय् ला न्यायेगु मीगु चलन मदुनिबलय् ला नयेगु इच्छा दुपिं सकलें जाना म्येय्, दुगु, खसि आदि स्यानाः ला नइगु खः। थुज्वःगु चलन गां गामय् थौंतक नं ल्यनाच्वंगु दु। न्हापा ला नये मदुगु इलय् हाकु मुस्या, छ्वय्ला तयाः समय्बजि नइपिं द्यःपिंत छ्वय्लाया पलेसा संन्या तयाः पुज्याइगु याइ। थज्याःगु चलन थौंतक नं न्ह्यानाच्वंगु दु ।

न्हापा जुजु दुबलय् झी नेवाःतय्गु सत्य तथ्य खँ इतिहासकारतय्सं न्ह्यमब्वइगु खँ सत्य हे खः। थौं जुजुया शासन मदयाः प्रजातन्त्र जक मखु लोकतन्त्र तकं वयेधुंकूगुलिं झी नेवाःतय्त न्हापा क्वत्यलातःगु दक्वं खँ आः छर्लङ्ग जुइक न्ह्यब्वयादीत सकल इतिहासकारतय्त इनाप यानाच्वना ।

More Stories Like this