संघीय संरचनाय् ज्यापु महागुथि

अनुप सिं सुवाल

सन्दर्भ निक्वःगु राष्ट्रिय ज्यापु तःमुँज्या

न्ह्यखँ:
नेपाःया आदिवासी ज्यापुतय् मंकाः संगठन, ने.सं. १११३ सं नीस्वंगु, ज्यापु महागुथि थौं राष्ट्रिय स्तरया संगठन जुइधुंकल। थ्वया येँ महानगर, यल जिल्ला, किपू नगर, मकवानपुर जिल्ला, येँया पश्चिम व उत्तर देय् लागा व फम्पि यानाः न्हय्गू देय् लागा समिति दु। थिमि व ख्वपय् संगठन विस्तारक्रम न्ह्यायेधुंकूगु दु। पन्ति, बन्दिपुर, त्रिशुली व पोखराय् तक संगठन विस्तारया तयारी जुयाच्वंगु दु। वंगु कौलाथ्वय् निक्वःगु राष्ट्रिय ज्यापु तःमुँज्या जुयाः न्हूधाः जुइधुंकूगु दु। थ्वया पदीय दायित्व कयाच्वंपिं सलंसः मूदुजः व पार्षदत अले द्वलंद्वः जःदुजःत दु ।

सांस्कृतिक आन्दोलनं संगठन विस्तार याःगु महागुथिं सामाजिक अले राजनैतिक आन्दोलन तकं यानाच्वंगु दु। जातीय स्वशासनयात प्रमुख मुद्दा दयेकाः न्ह्यज्यानाच्वंगु थ्व संगठनं नेवाः राजनैतिक आन्दोलनय् सक्रिय भूमिका म्हिताच्वंगु दु। महागुथि सकल नेवाःतय् मंकाः म्हगस नेवाः स्वायत्त राज्य हयेत स्वनातःगु मोर्चा नेवाः स्वायत्त राज्य मंकाः संघर्ष समितिया छगू घटक जुयाच्वंगु दु।
'नेवाः स्वायत्त राज्यया लागिं निक्वःगु राष्ट्रिय ज्यापु तःमुँज्या' नारा थ्वयेकाः क्वचाःगु तःमुँज्यां आः सैद्धान्तिक आधारं निसें ज्यापु महागुथिया सांगठनिक व प्रशासनिक संरचना संघीय संरचनाया अवधारणा कथं दयेकेगु क्वःछिनाः उकियात ल्वयेकेत माःकथं विधान हिलाः खुलाया दुने कार्यान्वयन यायेगु क्वःछिउगु खः ।

महागुथिया विधान संघीय संरचनाकथं हिलेमाःगु हुनि:
महागुथि नीस्वनेधुंकाः थ्यंमथ्यं निगू दशकया दुने संगठन विस्तारया झ्वलय् महागुथिं आपालं न्हू अनुभव कायेधुंकूगु दु। प्रजातन्त्र धयातःगु राजतन्त्रंनिसें राजतन्त्रया प्रत्यक्ष शासन अले लोकतन्त्र व गणतन्त्र नेपालया यात्राक्रमया प्रत्यक्ष अप्रत्यक्ष लिच्वः महागुथियात नं लाःगु दु। क्वय् न्ह्यथनागु थीथी हुनिं महागुथिया विधानयात संघीय संरचनाय् हिले मायेकाच्वंगु दु ।

क) संगठनया आधार
मूलतः महागुथिया संगठनया आधार ज्यापुतय् परम्परागत गुथि, बाजं खलः, त्वाः खलः खः। आपालं गुथिया नं गुथि जूगुलिं हे थ्व महागुथि जूगु खः। परम्परागत त्वाः खलकय् जक लिमकुंसे न्हूगु आयामयात आत्मसात् यासे महागुथिं ल्याय्म्हतय् आपालं खलः पुचःयात नं थःगु जःदुजः नालाकाये धुंकूगु दु। परम्परागत त्वाः खलः व खलः पुचलय् मन्ह्यंपिं व अनं प्रतिनिधित्व याना मवःपिं सक्षम ज्यापुतय्त ज्यापु याकःजः कचा परिषद्पाखें केन्द्रीय परिषदय् तकं वये फयेक लँपु चायेकातःगु दु। अय्नं थीथी देय् लागाया थःथःगु हे भौगोलिक, पौराणिक, परम्परागत संरचनाया हुनिं केन्द्रीय परिषदय् प्रतिनिधित्व ज्वलिंज्वः पहलं जुयाच्वंगु मदु। लागा परिषद्या मुक्कं पार्षद् ल्याःया १५ पार्षद केन्द्रीय परिषदय् वयेगु झ्वलय् लागा परिषद्या पार्षद्या ल्यज्या फुक्कं थासय् छगू हे पहलं जुयाच्वंगु मदु ।

ख) नेतृत्वया विकासक्रम
थनिं झिंछदँ न्ह्यः न्हापांगु तःमुँज्या जूबलय् देय् लागाय् नेतृत्व याइपिं लुइके थाकु। निक्वःगु राष्ट्रिय तःमुँज्याय् नेतृत्व तहया लागिं धेंधेंबल्लाः थुलि उत्कर्षय् थ्यनकि सहमतीय निर्वाचन अवधारणाय् थ्यनेधुंकाः जक देय् कचा, देय् लागा समितिनिसें केन्द्रीय नेतृत्वय् तकं बलंतलं चुनाव याये म्वायेक न्हूधाः जुइ फत। न्हूगु पुस्तायाके राजनैतिक सचेतना व नेतृत्व विकास चरम उत्कर्षय् थ्यने धुंकूगु खनेदत। उकिया हे लिच्वःकथं थुगुसीया कार्यसमितिइ ५१ म्ह मूदुजःपिं दु ।

ग) नेतृत्वया अवसर ब्वलंकेत
झिंछदँ तक राष्ट्रिय ज्यापु तःमुँज्या जुइमफुगु हुनि देसय् ६२ साल तकया जनयुद्ध व गणतन्त्र प्राप्ति धुंकाःया अस्थीर राजनैतिक वातावरण खत। अय्नं ज्यापुतय्के ब्वलने धुंकूगु राजनैतिक सचेतनाया कारणं नेतृत्वया अवसर सकस्यां मालाच्वंगु खत। निगू दशक तकया सीमित नेतृत्वं नेतृत्वया बां (Model of Leadership) हिलेमाःगु वाःचायेका बिउगु खः ।

घ) मंकाः संघर्ष समितिया प्रमुख घटक
जातीय स्वशासनया मंकाः म्हगसं निसें नेवाः स्वायत्त राज्य हयेत जुयाच्वंगु संघर्षया झ्वलय् आःया इलय् ज्यापु महागुथि नेवाः स्वायत्त राज्य मंकाः संघर्ष समितिया प्रमुख घटक खः। धिमेया तालयात हे संघर्षया नाद दयेकूगु थ्व संस्थां थीथी संघीय संरचनाया अध्ययन नं यानाच्वंगु दु। नेवाः स्वायत्त राज्य प्राप्तिया संघर्षंनिसें संघर्ष ताः लायेधुंकाः तकया चरणय् ज्यापुतय्गु व ज्यापु महागुथिया भूमिका स्पष्ट यानावं वनेमाःगु अवस्था दु। स्वायत्त राज्यया अवधारणाया प्रयोग यायेत नं महागुथिया संगठनया संरचना अतिकं ल्वः ।

ङ) मेमेगु
छखे भौगोलिक संरचनाया आधारय्, मेखे भौगोलिक लागां मचिउगु थीथी कचा जातीय खलः गथेकि प्रजापति समाज, दगू समाज, थीथी ज्यापु समाज आदियात महागुथि दुने न्ह्यंकेत नं संघीय संरचनाया महागुथि मदयेकं मगाः। मेखे, केन्द्रीय निर्देशन पीमालाः थीथी देय् लागा समिति माःकथं न्ह्यज्याये मफु। लागा समितिं थःगु स्वायत्त अधिकार छ्यलाः थःत माःकथंया ज्या न्ह्याकेत, आत्मनिर्णयया अधिकार छ्यलेत, थःगु लागाया बिधान थम्हं दयेकेत नं संघीय संरचनाया बिधान मालेधुंकल ।

न्हूगु बिधान गुज्वःगु जुइ?
निक्वःगु राष्ट्रिय ज्यापु तःमुँज्याय् बिधान संशोधन प्रस्ताव हनेबहम्ह प्रयागराज सिं सुवालया संयोजकत्वय् स्वनातःगु बिधान संशोधन समितिं तःगु खः। न्हूगु बिधानया मूल भावना क्वय् न्ह्यथनाकथं जुल ।

१. देसय् तःधंगु हिउपाः वयाः देय् गणतन्त्रात्मक जुइधुंकूगु, राज्यया पुनर्संरचना जुयाः देस संघीयताय् वनीगु खँ करिब निश्चित जुइधुंकूगु नापं आदिवासी जनजाति व लिउने लानाच्वंपिं जातिपिं थःथःगु स्वतन्त्रता स्वायत्त शासनया निंतिं स्वायत्त प्रदेश नीस्वनेत संघर्षरत जुयाच्वंगु इलय् ज्यापु महागुथिया विधान ईकथं हीकाः सहभागीमूलक समावेशी व समानुपातिक नापं कन्हय्या संघीयतायात ल्वयेक समाजया दक्व ख्यलय् ज्यापुतय्सं मू भूमिका म्हिते फइगु वातावरण दयेके फयेक।
२. ज्यापु परम्परायात ईलिसे न्ह्यज्याये फइकथं वैज्ञानिकीकरण व आधुनिकीकरण यायेत परम्परा व विज्ञानया समायोजन याये फयेक।
३. ज्यापुतय् मौलिक संस्कृतिया लजगाः वस्तुयात राज्यपाखें स्वामित्वया मान्यता (Patent Recognition) स्थापित याये फयेक।
४. नेवाः जातिया दुने नं जनसंख्याया आधारय् समानुपातिक
राजनीतिक प्रतिनिधित्व सुनिश्चित यायेत।
५. छेँखां म्होतिं छम्ह ज्यापु उच्च शिक्षा हासिल यायेत पेरित याये फयेक।
६. राज्यया थीथी तगिमय् राजनीतिक प्रतिनिधित्व सुनिश्चित याये फयेक।
७.आत्मनिर्णयया अधिकार नापंया स्वायत्त लागा समितियात विधान कथं हीकाः थःत ल्वयेक थःथःगु हे विधान दयेके बीत।
८. महागुथिया नायः, महासचिव व कोषाध्यक्षया पदावधि उप्वलय् दच्छि यानाः नेतृत्व लागा पतिकं पालंपाः हिलेकथं।

गुकथं दयेकी बिधान?
न्हापांगु कार्य समितिया मुँज्यां खुलाया दुने बिधान दयेकेगु संयोजनया जिम्मेवारी हनेबहम्ह प्रयागराज सिं सुवालयात बीधुंकल। निक्वःगु तःमुँज्यां थ्व बिधान दयेकेगु मुक्कं जिम्मेवारी उजं पुचःयात व उकियात कार्यान्वयन यायेगु अभिभारा ज्यासना पुचःयात बिउगु दु। थ्व ल्याखं उजं पुचःया नायः राजभाइ जकःमिं बिधान दयेकेत नेतृत्व याइ, कार्यान्वयन कार्यसमितिया नायः राजभाइ ज्यापुं यानादी।
नीस्वनातःगु बिधान समितिइ मुक्कं न्हय्गुलिं लागां प्रतिनिधित्व जुइक बुद्धिजीवी, कानूनविद्, संस्कृतिविद्पिं च्वनाः मन्थन विमर्श यानाः सल्लाहकार नाप परामर्श कयाः कार्यसमितिनाप सहकार्य यानाः ज्या याइ। माःकथं गैर ज्यापुतय्के नं सल्लाह काइ, बिज्ञतय् परामर्श काइ ।

न्हूगु बिधानपाखें दइगु उपलब्धि:
१. सकल लागा समिति स्वायत्त जुयाः थःथःगु थासय् थःथःगु पहलं रचनात्मक ज्या याये खनी।
२. नेतृत्व विकास क्रमय् केन्द्रीय नेतृत्व यायेत ताः ई पीमाली मखु। रोलक्रम कथं नेतृत्वया अभ्यास याये खनी।
३. ब्याक्कं संगठन हे सक्रिय जुइ।
४. महागुथि समावेशीय व सहमतीय प्रणालीइ वनी।
५. संगठन प्रति स्वामित्व सकसिकें दइ। सीमित मनूतय् हालिमुहाली दुने नेतृत्व लाइ मखु।
६. नेवाः समाजं हे संघीय प्रणालीया अध्ययन व अनुभव सतिकं याये खनी।

हाथ्या
१. संघीयताया ज्ञानया म्हतिं संगठन अपरिपक्व नेतृत्वया ल्हाती लाःवनेफु।
२. संगठन जटिल नेतृत्व प्रणालीइ लाःवनेफु।

लिखँ
देय् हे संघीय प्रणालीइ वनेत्यंगु इलय् महागुथि खुलाया दुने संघीयताया आधारय् बिधान दयेकाः लागू यायेगु घोषणा सकल नेवाःतय् चिवाः व चिउताःया खँ जूगु दु। थ्व ज्या ताःलाःसा मुक्कं नेवाः स्वायत्त राज्य प्रणालीया पूर्वाभ्यास हे जूवनी। सकल नेवाःतय् सद्भाव व ज्यापुतय् प्रतिबद्धतां ज्यापु महागुथिया थ्व आज्जु पूवनी, सकस्यां भलसा काये।

(च्वमि ज्यापु महागुथिया महासचिव खः)

More Stories Like this