झी ज्यापु झी आदिवासी ३

शरदकुमार डंगोल

मचा जूसां जि उबलय् सर्गतं कुतुं वःम्ह थें तायेके माल। झी ज्यापु धइपिं थुलि क्वह्यं ला? न्हापा हे सिउगु जूसा वयेगु हे मखु धकाः नुगः मछिंका। नुगलय् ज्यापु जुयाः जन्म जुइगु धिक्कार का धइथें छखे ब्वलन सा मेखे ज्यापु जुयाः जन्म जुयागु साप हे गर्वया खँ थें च्वन। ब्रम्हूतय्सं थें सुना नं जोरे याकाः मनसें थम्हं हे थुयाः नयेगु धइगु ब्रम्हू सिबें कम मखु खनिं का धइ थें नं तायेका। थथे हे मेगु छगू लुमंति नं न्ह्यब्वये। उबलय् जि शान्ति निकुञ्ज स्कूल भौक्यबय् खुगूगु तगिमय् ब्वनाच्वनागु। थ्वहे दथुइ छन्हु जिगु बुदिं लाःवन। बुदिं कुन्हु झीगु संस्कृति कथं सगं कायेगु यानाः स्कूलय् वना। स्कूलय् सगं नाप कयागु अय्लाः बास तायाः पासापिंसं 'स्व थ्व ज्यापुचा सुथंनिसें अय्लाः त्वनाः स्कूल वःगु का' धकाः बय्बय् यात। उबलय् जितः साप हे सुख मंत। सी थें मछाल। वयां लिपा यक्व दँ तक जिं अय्लाः जक मखु ला, ख्यें तकं त्वःता छ्वया। लिपा जिम्ह अजि व अबु चारधाम तीर्थ वंबलय् थःथितिपिंसं सगं ज्वना वःबलय् न्या ख्यें यक्व, नइपिं सुं मदयाः तिनि बाध्यताबस हाकनं नयेगु याना हया।
थःगु समाज अझ ला थःगु जातीय गौरब थःके दया हे च्वनी। खँ उबलय्या खः, सांसारिक ज्ञान जिके दया वल। वैसं थिया हल। थ्वहे इलय् जि निम्ह पासापिंनाप दार्जिलिङ्ग चाःहिउ वना। जिपिं मध्ये छम्ह पासा स्यस्यः अय्सां अन फुकस्यां हे प्रधान धकाः सःतीगु। जिपिं प्रधान मखु डंगोल धयां हं मजिउ। अन नेवाःभासं खँ ल्हात कि प्रधान हे धाइगु जुयाच्वन, जात न्ह्यागु हे जुइमा। जातभातया खँ अन मदु, नेवाःया पर्यायवाची खँग्वः हे प्रधान। तप्यंक स्वयेबलय् थ्व तसकं बांलाःगु हे खँ खत, अथेसां जितः धाःसा नुगलय् कुतिं न्याः थें कितुमत्तु कियाच्वं थें मछिं अनुभव जुयाच्वन। अय् बाबा, जिगु थःगु हे पहयागु भेषभुषा रहनसहन व संस्कृति सम्पदा दु, थज्यागु तालं झी तना वनी धइगु चेसना दासि वयाच्वन।
थ्वहे झ्वलय् जितः छता खँ लुमँसे वल। किजायात स्वयम्भुइ वःलाः सिवा तयाबलय जिपिं आः थें पाल ग्वया मच्वँसे छेँय् छेँय् हे च्वनेगु। जिमिगु वःलाःसिवा मस्त च्वने माःगु थाय् स्वयम्भु भगवानया उत्तरपाखे जिपिं न्ह्याबलें च्वनेगु थाय् जिमि तापाः बाज्याया त्वाय् गुरुमांया छेँय् च्वनेगु। व छेँ लामातय्गु भगवान द्यःया नापसं। आः व छेँ छतँजाः जक यानाः क्यूरियो पसः तयातःगु दु। गुरुमां मंत। वय्कःया निम्ह कायपिं नं मंत। खालि पसः जक दनि। जिपिं व छेँय् वःलाः मस्त तयाबलय् गुरुमांया छेँय् सुथ न्हापां छम्ह ज्यापु खःमू क्वबियाः जिमिथाय् न्ह्यःने हे दिकल। वया लिउलिउ छम्ह बाज्यःति वंम्ह मिसा नं दु। प्वंके पिंके यायेधुंकाः व ज्यापुं छ्यं चासुम्वयाः गुरुमांयाके अय्लाः भचा त्वने दःसा जिउ धाल। वयागु खँ न्यनाः व मय्जुं छक्वलं तं पिकयाः 'ए ज्यापुचा ! छन्त छेँय् हे बजि नकाः अय्लाः त्वंका हयेधुंकाः नं मगात ला? बेइजत यायेत स्वया ला छं?' धाल। वयागु खँ न्यनाः जि सुम्क च्वने मफुत। छाय्धाःसा जि नं छम्ह ज्यापुया मचा। जिं धया, 'छं ला म्वःल्हुयाः नीसी यानाः पुजा तयाबिज्यात अले थ्व ज्यापुचित बजि नकाः अय्लाः त्वंकाः पुजाया सामान क्वबिका हयागु पुजा ज्वलं चोखो जुल ला?' थ्व न्ह्यसलं मिसां न हे वाये मफुत। जिं हे धया, 'ज्यापु धइपिंत सिन्हःस्वां धयातःगु थ्वहे खः। ज्या याये फुपिं जुसंलि नये फुपि नं जु हे जुल। ज्या यानाः झ्यातुक क्वबियाः नयेगु पचे जुल जुइ। प्याः नं चाल जुइ। बानी हे मखा, सकसक नं वनीगु हे जुल। वं नः थंे वं त्वं थें छपिसं नःसा पचे याये फइ ला?'

न्हाचः धइथें उमिसं (ज्यापु) तय्सं क्वबीगु खःमूया नं बिस्कं म्हसीका दु। "न्व" नागया प्रतिक खः। गाखि धइगु द्यःया खःमू कया तःगु खः। खःमू पौ (बेतबाँस) छकू तल कि शुद्ध जुइकथं कया तल। उकिं ज्यापुं नयाः त्वनाः नं पुजा क्वबी जिउ। द्यवं थुगु वरदान बिया तःगु दु। सिन्हःस्वां न्ह्याम्ह द्यःयात नं चले जू। बासि जूसां सितु थें तुं पूवं जू। मेमेगु स्वां थथे मजू। सीसा बूसां न्ह्यागु ततःधंगु ज्याय् नं सिन्हःस्वां मदयेक मगाः याना तल। अथे हे ज्यापुत नं न्ह्यागु ज्याय् नं मदयेकं मगाः। उकें ज्यापुत नं तःधं वर्गय् हे लाः वल। थुकथं थुइकेवं वय्कः मय्जु वाताहां च्वनादिल ।

विकासया भ्वलय् झी:
च्वय् न्ह्यथने धुनागु दु, आःया इलय् ज्यापु समाज थीथी बौद्धिक ख्यलय् नं न्ह्यज्याना वये फत।
राजनीतिक ख्यलय प्रयागराज सिं सुवालजु काठमाडौ नगरपालिकाया प्रमुखंनिसें मन्त्री तकं जुयाः थःगु ल्याकत ब्वयादिल। थुकथं हे थन मेपिं नं आपालं न्ह्यथनेबहःपिं दी। गथे प्रोफेसर, चित्रकार, मूर्तिकार, लायन्स व स्काउटया न्ह्यलुवा भाजु गोविन्दनारायण महर्जन। वय्कःयात न्ह्याम्हेस्यां नं "ज्यापु सर" धकाः म्हसिउ। बरु गोबिन्द नारायण महर्जन धाःसा म्हमसीफु। थ्व "ज्यापु" खँग्वःया लिउने बाखं छपु गौरव तायेबहःगु बाखं दु। वय्कलं हे कनादी कथं छक्वः छम्ह बिद्यार्थीं थःगु भ्वजय् सःतूगुलिं वय्कः झाल। बिद्यार्थीं थः गुरु जूगुलिं माने यानाः बैगलय् यंकाः झ्वःछुका तःबलय् बाज्याम्ह वयाः 'थ्व ज्यापुचित थन हयाः छाय् नके त्यना?' धकाः कुने छ्यली तयाः भ्वय् नका हल। थुकें चित बायाः वय्कःया मिखां ख्वबि हाल। बिद्यार्थीं नं मिखां ख्वबि हायेके माल। अनंनिसे हे ज्यापु धइपिं थुलि क्वह्यंपिं खः ला धकाः क्यने कथं वय्कलं थःगु नां हे 'ज्यापु तयादिल। सायद हे दकलय् न्हापां ज्यापु धकाः म्हसीका बियाः न्ह्यःने वःम्ह वय्कः हे जुइमाः ।

(नायः, श्री आकाश भैरवनाथ गुठी संचालक समिति)

(कथहं)

More Stories Like this