पहिचान लाकि सामर्थ्य ?

सुरेश मानन्धर

राज्य पुनर्संरचना पहिचानया लिधंसाय् यायेगु लाकि सामर्थ्यया लिधंसाय्? विवाद हानं छक्वः सतहय् ल्यहें बुया वःगु दु। संसदया छगू समितिं पहिचानया लिधंसाय् यानातःगु राज्य पुनर्संरचनाया नक्सा नापं तयार याना तयेधुंकल। आः उकियात उल्टे यानाः सामर्थ्यया लिधंसाय् राज्य पुनर्संरचना याकेत अनेक चलखेल जुयाच्वंगु दु। चर्चाय् वयाच्वंगु आयोग गठनया विवाद उकिया हे छगू अंश खः ।

नेपाःया सकलें आदिवासी जनजातितय्सं जातीय आधारय् राज्य पुनर्संरचना यानाः संघीय व्यवस्थाय् वनेमाः धकाः सुरुंनिसें हे माग याना वयाच्वंगु खः। माओवादीं जनयुद्धया इलय् थ्व मागयात न्हापांखुसी राजनीतिक रुपं स्वीकार यात। ०६३ या जन आन्दोलन लिपा मेमेगु दलतय्सं नं संघीय व्यवस्थायात स्वीकार ला यात तर उकिया आधार धाःसा स्पष्ट मयाः। आः पहिचानय् हे आधारित जुयाः संघीय व्यवस्था लागू जुइगु सम्भावना खने दया वयेवं न्हापा सुम्क च्वनाच्वंपिं दलतय्सं नं म्हुतुप्वाः चायेकाः 'पहिचान' मखु 'सामर्थ्य' धायेगु याना हःगु दु। फलतः पहिचान लाकि सामर्थ्य धइगु विवाद हानं छक्वः मुखर जुया वःगु खने दत ।

सामर्थ्ययात बः बीपिं मनूतय्गु तर्क दु कि पहिचानया लिधंसाय् प्रदेश जक दयेकां छुं अर्थ मदु। यदि अज्याःगु प्रदेश थः हे म्वाये मफुत धाःसा पहिचानं म्वाकः वइ मखु। उकिं प्रदेश दयेकेबलय् थः हे आत्मनिर्भर जुइ कथं दयेकेमाः। थः हे सञ्चालन जुइत समर्थन जुइमाः ।

उखे पहिचानयात बः बीपिं मनूतय्गु तर्क दु, थौंया जमानाय् छुं नं प्रदेश थः स्वयम् हे आत्मनिर्भर जुइगु धइगु सम्भव दुगु खँ मखु। अले जुइ नं मखु। प्रदेश जक मखु मुक्कं देश तकं पूर्ण रुपं थः हे आत्मनिर्भर जुइ मखु। नेपाः थः हे ला आः तक आत्मनिर्भर मजूनि धाःसा थुकिया दुने च्वंगु प्रदेशत आत्मनिर्भर जुइगु सम्भव दुगु खँ मखु। नेपाः जक मखु संसारया छुं नं देश थः हे आत्मनिर्भर मजू। हरेक देशं थःके दुगु वस्तु मियाः थःके मदुगु वस्तु पिनें न्याना काइगु खः। खाडीया देय्तय्सं पेट्रोल मियाः गाडी न्याइसा अमेरिकां गाडी मियाः पेट्रोल न्याइ ।

पहिचानया पक्षधर बुद्धिजीवीतय्सं नेपाःया लागिं प्रदेश-प्रदेश दथुइ धेंधेंबल्लाः जुइगु 'प्रतिस्पर्धात्मक संघीयता' मखु कि प्रदेश-प्रदेशतय् दथुइ सहकारी जुइगु कोपरेटिभ संघीयता'या अवधारणा न्ह्यःने हयाच्वंगु दु। थज्याःगु संघीयताय् प्रदेशतय्सं थःके दुगु स्रोत मेपिंत उपयोग याके बियाः मेपिंके दुगु स्रोत थःपिंसं उपयोग याइ। थुकथं निगुलिं प्रदेश नापं न्ह्याः वने फइ। विकासया लागिं थज्याःगु सहकार्य मयासें नं मयाः। निगू देश दथुइ ला थज्याःगु सहकार्य जू धाःसा छगू हे देश दुने च्वंगु थीथी प्रदेशतय् दथुइ थज्याःगु सहकार्य मजुइ धइगु सवाल हे मदु। यदि थज्याःगु सहकार्य मयायेगु खःसा मुक्कं सामर्थ्यया लिधंसाय् खडा जूगु प्रदेशत नं टिके जुइ फइ मखु। आर्थिक उन्नतिया लागिं थज्याःगु सहकार्य मयासें मगाः। वास्तवय् उकिया लागिं हे विश्वय् आसियान, सार्क, युरोपियन युनियन आदि थेंज्याःगु संगठनत अस्तित्वय् वःगु खः ।

थुपिं मुलतः प्राविधिक तर्कत खः। पहिचान व सामर्थ्य धाःसा प्राविधिक सिबें नं बिचार व मनोविज्ञानलिसे स्वाःगु विषय खः। पहिचान स्वाभिमानलिसे स्वाःगु विषय खःसा सामर्थ्य स्वावलम्बनलिसे स्वाःगु विषय खः। थ्व निगू विषयया द्वन्द्व प्रदेश निर्माणया सवालय् जक मखु मुक्कं मुलुकया सन्दर्भय् नं लागू जू। गथे कि भारतलिसे जुयाच्वंगु सन् १९५० या सन्धिया खँ वइबलय् नं थ्वहे द्वन्द्व न्ह्यःने वइ। उगु सन्धिं नेपाःया अस्तित्वयात हे हाथ्या बियाच्वन धइगु छगू पक्ष दुसा सन्धि खारेज जुइवं भारतपाखें नेपाःयात दयाच्वंगु सुविधात बञ्चित जुइ धइगु मेगु पक्ष दु। सन्धि खारेज यायेमाः धइगु नेपाःया राष्ट्रिय पहिचानलिसे स्वाःगु विषय खःसा सन्धि कायम जुइमाः धइगु नेपाःया सामर्थ्यलिसे स्वाःगु विषय खः। २०४६ सालया जनआन्दोलन सफल जुइधुंकाः थ्व छगू न्ह्यसः तसकं प्रवल जुयाः दना वःगु खः - सुविधा यः लाकि स्वाभिमान यः? फलतः सत्ताय् मवंतले सन् ५० या सन्धि खारेज यायेमाः धकाः सतकय् तिंतिं न्हुइपिं राजनीतिक दलतय्सं सत्ताय् वनेवं उगु सन्धिया उच्चारण यायेगु तकं त्वःती। ०४६ साल लिपा खुल्ला जूपिं माले जक मखु थौं ०६३ साल लिपा खुल्ला जूपिं माओवादी तकं थ्व क्रम जारी
दु। माओवादीया खँ ल्हायेगु खःसा ला झन् जंगलय् च्वंत्तले विदेशी पुँजी दुकाये दइ मखु धकाः भारतीय कारखानाय् तालं ग्वः जुइपिं थुकिया नेतातय्सं थौं नेपाः दुने लगानी जुयाच्वंगु भारतीय पुँजी डुबे जुल धाःसा सरकारं क्षतिपूर्ति पुला बी धकाः बिप्पा सम्झौताय् तकं सही याना थकल। बिप्पा सम्झौता मयायेगु पहिचानया खँ खःसा सम्झौता यायेगु सामर्थ्यया खँ खः ।

उकिं थ्व निगू न्ह्याबलें नं थवंथवय् द्वन्द्व जुयाच्वनीगु हे विषय जुयाच्वन। आः पहिचानया लिधंसाय् प्रदेश निर्माण जूसां नं कन्हय् प्रदेशयात म्वाकेत गनं कि गनं समायोजन यानाः छपु लँपु ज्वनीगु निश्चित दु। व कन्हय्या खँ खः। थौंया मू मुद्दा धइगु सामर्थ्य मखु, पहिचान खः। सामर्थ्य वा मेगु छुं नं त्वहः चिनाः पहिचानयात ध्याकुनय् लाकेगु कुतः जुल धाःसा उकियात स्वीकार याइ मखु। गबले तक लागू जूगु प्रणालीयात सुनां स्वीकार हे याइ मखु, व न्ह्याक्व हे बांलाःसां कार्यान्वयन जुइ फइ मखु। खँ वयेधुंकल, संघीयताया आधार पहिचान वा सामर्थ्य जक मखु, मेमेगु नं जुइफु। उकिं संघीयताया आधार छु जुइफु खोज यायेमाल। संघीयताया आधार छु छु जुइफु धकाः मालेगु थःगु थासय् ठीक जुइफु। तर व स्वयां न्ह्यः मालेमाःगु खँ छु धायेबलय् थौं नेपालं संघीय व्यवस्थाया माग छाय् यानाच्वन? सुनां संघीय व्यवस्थाया वकालत यानाच्वन? यदि उकियात संवोधन मयायेगु खःसा न्ह्यागु हे आधारय् संघीय व्यवस्था दयेकूसां नं व टिके जुइ मखु। थौं संघीय व्यवस्थाया अनेक आधार दइ धकाः अज्याःपिं बुद्धिजीवीतय्सं धया हयाच्वंगु दु गुपिं गुगुं इलय् संघीय व्यवस्थाया हे विरोधी खः ।

More Stories Like this