विज्ञ पुचः दयेकेगु खँय् थीथी आशंका

सानुराजा शाक्य
थ्व सवालय् मधेसी दलतय् समर्थन नं स्वंगू दलयात हे वनी छाय्धाःसा उमिगु सरोकार नं पहिचान स्वयां नं थःत छिंक भूगोलया लिधंसाय् प्रदेश दयेकेगु धयाच्वंगु दु। थुकथं विज्ञ पुचः दयेकेगु नामय् राज्य पुनर्संरचनाया खँय् तःधंगु षडयन्त्र जुइ फइगु खेलया सम्भावनाया बारे सचेत जुइमाःगु आवश्यकता दु।

संविधानसभाया दकलय् ततःधंगु प्यंगू दलतसें न्हय्गु बुँदाया सहमति यायेधुंकाः माओवादी सेना समायोजन व संविधान च्वयेगु ज्या न्ह्याः वनीगु विश्वास कयातःगु खः। तर दथुइ दथुइ अझ नं ततःग्वःगु ल्वहँतं लँपु पं वयाच्वंगु हे दनि। उकी मध्ये थौंकन्हय् चर्चा जुयाच्वंगु माओवादी सांसद बालकृष्ण ढुंगेलयात सर्वोच्चं बिउगु जन्म कैदया सजाँय माफ यायेत सरकारं राष्ट्रपतियात सिफारिस याःगु ज्या पंगः जू वयेत्यंगु खनेदु। सत्य निरुपण व मेलमिलाप आयोग दयेकाः जनयुद्धया इलय् जूगु घटनायात मज्यंकुसे मात्र छम्ह सांसदयात बचे यायेत डा. बाबुराम भट्टराईया सरकारं गुगु सिफारिश यात उगु सिफारिस हे सरकार पतनया सुका जुइत बेर मदु। थ्व सिफारिस लित मकाल धाःसा राष्ट्रपतियात हानं संवैधानिक जुइगु रेखां पिने वयाः सक्रिय जुइगु लँपु सरकारं हे चायेका बीत्यंगु दु। थ्व घटना प्रचण्डं थः प्रधानमन्त्री जूबलय् प्रधानसेनापतियात चीकेत राष्ट्रपतियात सिफारिस यानाः पिदंगु लिच्वःया निगूगु संस्करण नं मजुइ धाये मफु। छाय्धाःसा प्यंगू दलतय् दथुइ न्हय्गू बुँदाया सहमतिया लिउने मंसीर १४ न्ह्यः राष्ट्रिय सरकार गठनया सहमति नं अघोषित रुपं जूगु खः। उगु अघोषित सहमति कथं डा. बाबुराम भट्टराई नं राष्ट्रिय सरकार दयेकेत राजीनामा बीगु संकेत मदु थ्व इलय् प्रतिपक्ष दलतय्त डा. बाबुरामया सरकारयात क्वःथलेगु अचुक ल्वाभः राष्ट्रपतियात सरकारं सांसदयात आममाफी बीत याःगु सिफारिस जुइ नं फु।
दलतसें याःगु सहमति कथं माओवादी लडाकु सेना समायोजन यायेगु नितिं क्यान्टोनमेन्टय् सर्वेक्षण पुचःत वनेत्यंगु दुसा संविधानया ज्या न्ह्याकेत पंगः कथं कयातःगु राज्य पुनर्संरचना आयोगया थासय् विज्ञ पुचः दयेकेत यायेमाःगु संविधान संशोधनया प्रक्रिया नं संसदय् न्ह्याके धुंकल। तर सांसदयात आम माफी बीत याःगु सिफारिसं ब्वलंकूगु सरकार व प्रतिपक्ष दलतय् ल्वापुं संविधान व सेना समायोजनाया ज्यायात प्रभावित यायेफु।
राज्य पुनर्संरचना आयोगया थासय् विज्ञ पुचः दयेकाः ज्या यायेगु संविधान संशोधनया प्रक्रिया न्ह्यायेधुंकूगु परिस्थितिइ मेगु मखुसां संविधान संशोधन जुयाः राज्य पुनर्संरचनाया नितिं विज्ञ पुचः स्वनेगु खँ संविधानय् वइ। थुज्वःगु इलय् चतुरतापूर्वक राज्य पुनर्संरचनाया ज्या थःगु स्वार्थकथं न्ह्याकेगु टुल्सकथं म्हितेगु दलतय् शीर्ष नेतातसें याइगु आशंका ब्वलंकूगु दु।
संविधान च्वयेगु ज्याय् असहमति जुयाच्वंगु मू विषय मध्ये राज्य पुनर्संरचना व शासकीय स्वरुप हे खः। थुकी मध्ये नं शासकीय स्वरुपय् मू स्वंगू राजनीतिक दलतसें करिब करिब सहमति यायेधुंकूगु दु। शासकीय स्वरुपया सम्बन्धय् न्हापा एकीकृत माओवादी जनताया प्रत्यक्ष मतं निर्वाचित राष्ट्रपति प्रणाली व नेपाली कांग्रेसं संसदं निर्वाचित प्रधानमन्त्री दइगु संसदीय प्रणालीइ अडान कयाच्वंगु खः। तर आः वयाः संविधानसभाया मू स्वंगू दलतसें प्रत्यक्ष निर्वाचित राष्ट्रपति व संसदपाखें निर्वाचित प्रधानमन्त्री दइगु व्यवस्थाय् सहमति यायेत्यंगु दु। थुकी मध्ये राष्ट्रपति व प्रधानमन्त्रीया दथुइ अधिकार बाँडफाँड यानाः राष्ट्रपतियात संवैधानिक राष्ट्रपतियात स्वयां अप्वः पावर, सरकारी दैनिक संचालनया जिम्मेवारी प्रधानमन्त्रीयात दइगु व्यवस्थाय् सहमतिया लिक्क थ्यंगु दु। थ्व व्यवस्थाय् अन्ततः राष्ट्रपति जनताया मतं प्रत्यक्ष त्याइम्ह जुइगु जूगुलिं राष्ट्रपति अप्वः शक्तिशाली जुइ। थुकथं थ्व प्रणाली करिब करिब तप्यंक न्हाय्पं मज्वँसे चाःहुइकाल् न्हाय्पं ज्वनीगु राष्ट्रपति प्रणाली हे खः। एकीकृत माओवादीं धाः थें राष्ट्रपति प्रणालीयात स्वीकार यानाः एकीकृत माओवादी व नेपाली कांग्रेसं राज्य पुनर्संरचनाया सवालय् धाःसा म्हितूगु आशंका दु। व आशंका राज्य पुनर्संरचनाया सवालय् संविधानसभाया राज्य पुनर्संरचना व शक्ति बाँडफाँड समितिं हःगु पहिचान व सामर्थ्यया लिधंसाय् झिंप्यंगू प्रदेशयात हुयाः सामर्थ्यया लिधंसाय् जक च्यागू प्रदेश दयेकेत एकीकृत माओवादीया अध्यक्ष प्रचण्डं नं सहमति यात धइगु खः। झिंप्यंगू प्रदेशया थासय् च्यागू प्रदेशया प्रस्ताव कथं तराईलय् निगू, पहाडय् राजधानी प्रदेश समेत यानाः खुगू प्रदेश दयेकेगु सहमति याःगु धइगु एकीकृत माओवादीं पहिचानया लिधंसाय् प्रदेश निर्माणया अडान त्वःतूगु व नेपाली कांग्रेसं संसदीय प्रणालीयात त्वःताः राष्ट्रपति प्रणाली स्वीकार याःगु कथं काःगु खः। थ्व हे ग्राय्ण्ड डिजाइनय् विज्ञ पुचः स्वनेगु कसरत जू वने त्यंगु शंका फय्गं जक मखयेफु। वहे जुयाः जुइ अधिकार क्षेत्रया बारे स्पष्ट मयासे अधिकार सम्पन्न विशेषज्ञ पुचः दयेके फइगु कथं संविधान संशोधनया प्रस्ताव यानाः विज्ञ पुचः स्वनेत्यंगु जुइफु।
संविधान संशोधन यायेमाःगु खँय् राज्य पुनर्संरचना आयोगया थासय् प्यंगू दलतय् दथुइ जूगु सहमति कथं राज्य पुनर्संरचनाया सम्बन्धय् संविधानसभायात सुझाव बीत विशेषज्ञ पुचः नीस्वनेमाःगुलिं संविधान संशोधन यायेमाःगु खः धयातःगु दु। तर थ्व विशेषज्ञ पुचःया कार्यावधि व कार्यक्षेत्र धाःसा स्पष्ट याःगु मदुनि। विशेषज्ञ पुचलय् ग्वःम्ह दुथ्याकीगु, थ्वं गुकथं ज्या न्ह्याकीगु, वं बीगु सुझाव बाध्यकारी जुइगु खः कि संविधानसभां चीके नं फइ धइगु खँ नं स्पष्ट मदु। विशेषज्ञ पुचलं बिउगु लिधंसाय् हे हानं राज्य पुनर्संरचनाया ज्या न्ह्याकेमाःगु खःकि, वयागु सुझावयात मध्ये नजर यानाः मूलतः संविधानसभाया राज्य पुनर्संरचना व शक्ति बाँडफाँड समितिं राज्य पुनर्संरचनाया खँय् सर्वसम्मतं निर्णय याःगु पहिचानया न्यागू आधार व सामर्थ्यया प्यंगू आधारयात हे नालाः राज्य पुनर्संरचना याइगु व नं संविधानसभां स्पष्ट याःगु मदुनि। व स्वयां नं राज्य पुनर्संरचना समितिं दयेकूगु सैद्धान्तिक आधार गुगु सर्वसम्मतिं संविधानसभाय् पास जूगु खः वहे लिधंसाय् च्वनाः विशेषज्ञ पुचलं ज्या याइगु खःकि वा थःगु हे कथं ज्या न्ह्याकीगु खः व नं स्पष्ट मजूनि। यदि राज्य पुनर्संरचना समितिं हःगु अवधारणायात पूरापुर हीकाः सुझाव बिल धाःसा विशेषज्ञ पुचःया नामय् जनताया सार्वभौम अधिकारय् हस्तक्षेप याःगु जू वनी। उलि जक मखुकि ग्वःगू प्रदेश दयेकेगु व नां छु तयेगु धयागु विशेषज्ञतय्गु सुझाव स्वयां राजनीतिक निर्णय यायेमाःगु ज्या खः तर विशेषज्ञ पुचः दयेकाः ग्वःगू प्रदेश दयेकेगु धयागु निसें नां तकया सुझाव बियाः राज्य पुनर्संरचना समिति प्रस्तावित यानातःगु अवधारणायात म्वाय्चुइकेगु षडयन्त्र मजुइ धकाः धाये थाकु व आशंका थ्वहे दु कि विशेष यानाः स्वंगू दलया ध्यान प्रस्तावित झिंप्यंगू प्रदेशयात क्वपालाः खुगूनिसें च्यागू प्रदेश दयेकेगु व नां भूगोलया आधारय् तयेगु। थ्व धयागु सरासर संविधानसभाया राज्य पुनर्संरचना व शक्ति बाँडफाँड समिति दयेकूगु पहिचानया प्राथमिक आधारयात स्याना छ्वयेगु खः। थुकथंया षडयन्त्र जुइगु सम्भावनायात ध्यानय् तयाः विशेष यानाः राज्य पुनर्संरचनाया सरोकार पुचःतय् ध्यान वना ला च्वंगु दु तर उगु षडयन्त्रयात त्वाःथलेगु रणनीतिइ आम आदिवासी जनजातितय् दवाव गुकथं ब्वलंकेगु धयागु समस्या दु। थ्व सवालय् मधेसी दलतय् समर्थन नं स्वंगू दलयात हे वनी छाय्धाःसा उमिगु सरोकार नं पहिचान स्वयां नं थःत छिंक भूगोलया लिधंसाय् प्रदेश दयेकेगु धयाच्वंगु दु। थुकथं विज्ञ पुचः दयेकेगु नामय् राज्य पुनर्संरचनाया खँय् तःधंगु षडयन्त्र जुइ फइगु खेलया सम्भावनाया बारे सचेत जुइमाःगु आवश्यकता दु। थ्व आवश्यकता विशेष यानाः आदिवासी जनजातितय् नितिं खः। पहिचानयात प्राथमिक आधार दयेकेत तिबः बियाच्वंपिं आदिवासी जनजातित हे खः। थ्व सवालय् मधेसी मोर्चा नं मौन च्वनेफु। छाय्धाःसा उमिसं ल्ह्वनाच्वंगु संघीयताय् पहिचानयात महत्व बियातःगु मदु।
थुकथंया षडयन्त्रया आभासं यानाः हे जुइ संविधानसभाया आदिवासी जनजाति ककसं राज्य पुनर्संरचना व शक्ति बाँडफाँड समितिं हःगु झिंप्यंगू प्रदेशयात स्वीकार याःगु। न्हापा थ्व ककसं सुनकोशी व नारायणी प्रदेश चीकाः उकिया भूभाग लिम्बुवान, किरात, ताम्सालिङ, तमुवान, मगरात व थरुहटय् ल्वाक छ्यायेमाः धकाः माग याःगु खः। तर थुकिया नामय् पहिचान हे हुयाः भूगोलया लिधंसाय् प्रदेशत निर्माण यायेत लँपु चालीगु खनेवं ककसं थःगु मागयात त्वःताः संविधानसभाया राज्य पुनर्संरचना व शक्ति बाँडफाँड समितिया प्रस्तावयात हे स्वीकार यायेगु संकेत बिउगु खः।

More Stories Like this