नेवाः स्वायत्त राज्य निर्माणया निंतिं जूगु बन्द

नरेशवीर शाक्य

आःया जेठ १८ गते सकल नेवाःतय्गु निंतिं छगू तःधंगु हाथ्याया दिं जुइगु निश्चित दु । नेपाःया मूलवासी लिसें आदिवासी नं जुया च्वंपिं नेवाःत न्हापांनिसें हे राज्यपाखें उत्पीडन सह यायेमालाच्वंपिं खः । थःपिनि अधिकार प्राप्तीया निंतिं नेवाःतय्सं अनेक आन्दोलन विरोध ज्याझ्वः याना वयाच्वंगु नं सच्छिदँ मल्यायेधुंकूगु दु । तर राज्यपाखें थःपिनि अधिकार ल्हातय् लाकेत अझं सफल जुइ फयाच्वंगु मदु । थुकिया अनेक कारण मध्यय् नेवाःत थः हे नं सचेत जुइ मफुगु छता खः धायेबलय् फरक जुइ थें मताः ।

आः जेठ १८ गतेया नेपालमण्डल बन्द मूलरुपं निता माग न्ह्यथनाः सरकारया ध्यानाकर्षण यायेगु निंतिं जुयाच्वंगु खः । खय्त ला थनया मूलवासीतय्त अनेक समस्या वयाच्वंगु दु । थुकिया मू जिम्मेवार सरकार हे खः । थनया आदिवासीतय्गु हक अधिकार सुनिश्चित यायेगु स्वयां नं मूलवासीतय्त प्रत्यक्ष रुपं प्रभावित जुइगु आपालं नीति सरकारपाखें स्वच्छेचारीपूर्वक जारी याना वयाच्वंगु दु । छुं नं कथंया सरकारं नीति नालेबलय् अज्याःगु नीतिं अनया स्थानीय मनूतय्त छु कथंया लिच्वः लाइ धयागु बिचाः जुइमाःगु सामान्य लोकाचार खः तर थ्व न्यूनतम सोचयात तकं सरकारं वास्ता मयासे थःपिनि स्वार्थया निंतिं जक स्वनिगःयात छ्यलाच्वंगु खँयात कयाः आः नेपाःया आदिवासी नेवाःतय्सं सः मतसें मगाय् धुंकूगु थौंया यथार्थ खः ।

मुलुकय् तःकथंया राजनैतिक परिवर्तन वयेधुंकूगु दु । हरेक परिवर्तनं थनया मौलिक आदिवासी जनजाति नेवाःतय्त थप उत्पीडनय् लाकाहःगु दु । हरेक परिवर्तनया संवाहक नेवाःत फलप्राप्तीया इलय् धाःसा ठगे जुइकाः च्वनेत बाध्य जुयाच्वंगु दु । आःया परिप्रेक्षय् मुलुक लोकतान्त्रिक संघीय गणतन्त्रय् प्रवेश जुइधुंकाः नं हाकनं नेवाःतय्सं थःपिंत सत्तापाखें धोका मजुइमा धयागु मान्यतां हे आःया जेठ १८ गतेया नेपालमण्डल बन्द ज्याझ्वः यायेत्यंगु खः ।

मुलुक संघीय गणतन्त्रय् प्रवेश जुइधुंकाः नेवाःतय्सं नं थःपिनि जातीय स्वशासनया माग याइगु स्वाभाविक खः । देय्या फुक्कं हे जनजातितय्सं थ्व मागयात कि्रयाशील यायेमाःगु अडान न्ह्यब्वयाच्वंगु दु । थ्व प्रकृतिया मेमेगु जातितय्सं तयाच्वंगु मागयात सरकारय् च्वनाच्वंपिंस सकारात्मक सोचं स्वयाच्वंगु दु तर नेवाःतय्गु माग पूमवंकेगु निंतिं धाःसा फुक्क हे राजनैतिक पार्टीत छथाय् च्वनाच्वंगु आभास जुयाच्वंगु दु । राजनैतिक पार्टीतय्सं थ्व मागयात न्युनीकरण यायेगु निंतिं अनेक जालझेल आः हे नं जुयाच्वंगु अनुभव जुयाच्वंगु दु । थ्व कारणं आः मूलरुपं नेवाःतय्सं छु माग मूलरुपं न्ह्यब्वया च्वंगु खः धयागु खँ नं सकल नेवाःतय्सं थुइके आवश्यक जुयाच्वंगु दु ।

थौंकन्हय् तसकं चर्चाय् वयाच्वंगु माग धयागु 'नेवाः स्वायत्त राज्य' निर्माणया खँ खः । तर स्वायत्त राज्य निर्माणया दुने 'जातीय स्वशासन' जुइ कि मजुइ धयागु मूल न्ह्यसः खः । राजनीतिज्ञतय्सं अनेक वाकजालय् लाकाः नेवाःतय्गु मूल मागयात हाकनं अलमलय् लाकेगु अले थ्व खँ वाःचायेवं नेवाःत हाकनं आन्दोलनय् कुहां वयेमालीगु ज्या आः जुइ मजिउ । थुकिया निंतिं हरेक राजनैतिक पार्टी दुने कार्यरत राजनैतिक कार्यकर्ता व नेतात सचेत जुइमाःगु आवश्यक दु ।

केवल 'नेवाः स्वायत्त राज्य'या निर्माणं नेवाःतय्गु हक अधिकार सुनिश्चित मजुइफु उकिं आःया माग जातीय स्वशासन हे जुइमाः । आः चर्चाय् वयाच्वं कथंया स्वायत्त राज्यय् जातीय स्वशासनया खँयात गौण रुपं जक न्ह्यथनातःगु खनेदु । अथे धयागु थुज्वःगु स्वायत्त राज्य क्षेत्रगत रुपं जक स्वायत्त जुइगु तर अनया हरेक प्रशासनिक इकाई राज्य सयन्त्र वा
राजनैतिक पार्टीपाखें निर्देशित जुइगु खनेदु । अज्याःगु स्वायत्त राज्य दुने पार्टीया निर्देशनकथं न्ह्यागु नं जातिया मनू स्वायत्त राज्य प्रमुख जुइफइगु सम्भावना ब्वलनाच्वंगु दइ ।

नेवाः स्वायत्त राज्यया निंतिं राज्यया पुन सिमांङकन अनिवार्य आवश्यकता खः । वर्तमान ७५ जिल्ला दुने नेवाः बहु संख्यक दुगु लागा जक छथाय् तयाः नेवाः स्वायत्त राज्य निर्माण जुइ फइ मखु जुल हे धाःसां थुकियात हाकनं नेवाःतय्त याःगु छगू धोका कथं थुइकेमाः । आःया भौगोलिक ख्यः दुने नेवाः स्वायत्त राज्य निर्माण यायेगु धइगु जनजातितय्गु दुने मेकथंया ल्वापु ब्वलंकेगु व नेवाःतय्त जनजातिया नामय् ल्वापुइ होमे याकाः राजनैतिक पुचःतय्सं लबः काइगु बाहेक मेता ज्या मजुइगु खँय् सकलें होशियार जुइमाःगु खनेदु ।

आःया स्वशासन दुने मूल रुपं नेवाःतय्गु राजनैतिक हक सुनिश्चित जुइगु खँय् ध्यान वनेमाः । नेवाः स्वशासन दुने राज्य न्ह्याकेगु निंतिं गज्याःगु राज्य प्रणाली निर्माण जुइमाः धयागु खँय् सकलें सचेत जुइमाः । नेवाः जातीय स्वशासनया निंतिं नेवाः स्वायत्त राज्य दुने राज्य संचालनया निंतिं निर्वाचित जुईपं मनूत नेवाः हे जुइमाःगु व मतदाता नं देय्न्यंकंया नेवाःत हे जक जुइमाःगु खँय् विशेष ध्यान वनेमाः । स्वनिगः दुने नेवाःतय्गु बाहुल्यता मदु धकाः वकालत यानाजुइपिंसं नं नेपालमण्डल नेवाःतय्गु आदिभूमि खः धयागु वास्तविकता नकारे याये फइ मखु । थ्व कारणं नेवाःतय्गु आदिभूमि नेपालमण्डलयात नेपाःया वर्तमान भौगोलिक स्थितिइ 'नेवाः स्वायत्त राज्य' निर्माण जुइगु खँय् विवाद ब्वलंके दइ मखु । उकथं हे आःया परिप्रेक्षय् नेपाःया सम्पूर्ण भूभाग व विश्वन्यंकं हे नेवाःतय्गु बसोबास दयेधुंकूगु कारणं नेवाः स्वायत्त राज्य निर्माण यायेगु निंतिं सकसिकें हे मताधिकार दयेमाःगु खँय् विवाद मदु । अथे हे मेमेगु जातिया मनूतय्के नं थःपिनिगु स्वायत्त राज्य निर्माण यायेगु निंतिं थःपिनि मताधिकार सुरक्षित जुइमाः । तर नेपालमण्डल दुने बसोवास यानाच्वंगु कारणं हे थनया स्वायत्त राज्य दुने मताधिकार दयेमाः धयागु मान्यता जुइ मजिउ । थन वसोवास यानाच्वंगु खःसां आःया लोकतान्त्रिक संघीय राज्य निर्माण दुने सम्बन्धित जातिया मनूतय्सं सम्बन्धित जातिया स्वायत्त राज्य निर्माणया निंतिं जक मताधिकार दइगु संविधान दयेके बी फत धाःसा जक जेठ १८ गतेया विरोध ज्याझ्वलं मूर्तरुप कायेफइ ।

nshakya@gmail.com

More Stories Like this