मौलिक वनस्पितं देय् छाय्पी

डा. केशव श्रेष्ठ

विश्वय् नीन्यागू लाख स्वयां अप्वः बनस्पति दु । थुकी मध्यय् झिंन्याद्वः प्रजाति भारतय् दुसा नेपाः थेंज्याःगु भूगोलया ०.०९ प्रतिशत जक भूमि कःघानाच्वंगु चीधंगु पर्वतीय मुलुकय् ६५०० स्वयां अप्वः सपुष्पक वनस्पतित दु । उकी स्वसः स्वयां अप्वः जातिया सिमा दुसा मेगु झाडी बुट्टेदार व चिचीमाःगु सिमात दु । खय्त ला नेपालय् ६०० मिटर तक तजाःथाय् सपुष्पक वनस्पति काई लेउ झ्याउ दुसा मेमेगु देशय् म्हो हे जक थज्याःगु सिमात दु । नेपाः थुकथं वन सम्पदाय् तःमि राष्ट्र जूसां मुलुकवासीं झीगु थःगु मौलिक वनस्पति छु खः ले सा धकाः लुमंकेफुगु मदुनि । न त सुयातं न्ह्यसः हे तये फयाच्वंगु दु । न्हापा न्हापा नेपाःया वन नीतिं विदेशी दातृ संस्थातय्त प्रशस्त मात्राय् सःतेगु ज्या याःसां जंगल बचे यायेगु नामय् न्ह्याथासं नं विदेशी सिमात न्यंकेत ज्याय् सरकार ताःलाःगु खनेदु गुकिं यानाः केचनानिसें विश्वया सर्वोच्च शिखर सगरमाथाया जिल्ला नाम्चे बजारय् तकं वैंश थेंज्याःगु विदेशी सिमा ब्वलनाच्वंगु दुसा अनया मौलिक सिमात कटानय् लानाः मिं नयाः आः ख्वाखः जक ल्यनाच्वंगु दनि ।

मौलिक स्वांसिमा धायेबलय् गुगु प्रजातिया स्वांसिमा जंगलय् जंगली अवस्थाय् हे अःपुक ब्वलनी तमा जुइ व प्रकृतियात छाय्पी अज्याःगु प्रजातियात मौलिक वा रैथाने जातिया वनस्पति धाइ । प्रत्येक राष्ट्रया थज्याःगु थःगु हे मौलिक स्वांसिमात दइ गुकिं राष्ट्रयात गौरन्वायित याइ । मेगु थाय्या स्वांसिमात हयाः झीसं थःगु पहाड जंगल चारकोसे झाडीइ अःपुक न्यंकेफइ । तसकं थिकेगु अज्याःगु स्वांसिमात न्याना हयाः नं ब्वलंकाः झी लय्तायेफु । तर प्राकृतिक श्रोतया वन सम्पदाय् सम्पन्न देश जुयाः नं थःगु मुलुकया वन-वनस्पति बारे परिचित मजुयाः विदेशी मुलुकया वनस्पति बारे ब्वंकेगु यानाच्वनी । नेपाःया स्वसः स्वया अप्वः प्रजातिया हिमाली स्वांसिमात युरोपन्यंकं ब्वलनाः विश्वय् न्यना वनाच्वंगु दु । तर थुकिया सही पहिचान धाःसा झीगु देशय् हे याये मफयाच्वन । थौंकन्हय् नं विदेशं वईपिं सलंसः अनुसन्धानकर्तात हिमाली वन-वनस्पतिया पु ज्वनाः वनाच्वंगु घटना झी मिखा तिसिनाः स्वयेत बाध्य जुयाच्वना तर देशय् थुकिया ब्यावसायिक खेती याये धाःसा आः तकं फयाच्वंगु मदुनि । स्वां ब्यवसायीत विदेशी व्यावसायिक स्वांसिमात दुत हयाः ध्यबा कमे यासें नेपाःयात विदेशी थें यानाच्वंगु दु । तर युरोप अमेरिका जापानय् धाःसा हिमाली नेपाःया स्वां स्वये धकाः द्वलंद्वः प्रकृतिप्रेमित इच्छुक जुयाच्वंगु दु । नेपाली मूलया केशर स्वां स्वयेत ओसाकाया एक्स्पोय् लखौं जापानीत हुल जुइक वःगु व उगु हे सुन्दर स्वांयात अझ न्यंकेगु निंतिं जापानी प्रकृतिप्रेमितय्सं अनेकौं प्रविधि नालाच्वंगु न्यनेदु । नेपाःया तकुस्वां गुराँस यात गमलाय् तयाः अन ब्वज्या याइ । अथे हे सुनगाभा पदमचाल पि्रमुला विष्मायात मतिनापूर्वक ब्वलंकेत चांन्हिं लगे जुयाच्वंगु दु ।

झी थःगु शहरयात कल्की असारे कांगियो ज्याकाराण्डा मसाला काँडे सल्ला लहरे पिपल आदि थेंज्याःगु विदेशी स्वांसिमापाखें बांलाकेत सक्रिय जुयाच्वना । छि भारतया न्हूदिल्ली थाइल्याण्डया बैंकक जापानया ओसाका क्यानाडाया भ्यान्कुभर वा चीनया नानकिनय् झासँ अन वहे थाय्या मौलिक स्वांसिमातय्सं शहरय् हरियाली न्यंकाच्वंगु खंकादी फइ । द्वलंद्वः किलोमिटर तापाःगु थ्व ज्याकाराण्डा कल्की काँगियो स्वांनं नेपाःया शहरय् गथे मतिना काये खनाच्वंगु खः अज्याःगु हे मतिना नील छतिवन असोक सिमल हर्रो-बर्रो राजबृक्ष करवीर पारिजात आदि थेंज्याःगु स्थानीय स्वांमातय्सं दिल्ली शहरयात क्यबया शहर थें दयेकातःगु अनुभव भारत चाःहिउ वनीपिं न्ह्याम्हेस्यां नं खंके फइगु खँ खः । थ्व सिमात नेपाःया नं रैथाने वनस्पति खः । अझ नेपाःया रैथाने सिमात ला थ्व स्वयां नं आकर्षक वातावरणपि्रय नस्वाःगु लाप्चा व चिचीधिकःपिं स्तनधारी जनावरतय् नं यइकथंयागु जुयाच्वंगु दु । थःगु हे चा थःगु हे परिवेश व मौलिकता पिब्वइगु चिलाउने, सिलिङ्गे, पारिजात, नेरवार, पलास, सान्दान, राजबृक्ष, सिमल, चाँप, वन कन्यू, लोध, खराने, लेखपांग्रा, लाटीकाठ, लाम्पाते, धैंयारो, घँगारु, कनिके, पुवाँले, तारीका, रुख, उन्यू, कैजाल, कलवल, जरेमयल, सेतीकाठ, खैचोला, तेण्डू, सिंगानी, लाटी, कर्म, खमारी, रक्तचन्दन, मौवा, मैदाल, मालाता, मदिलो, भीमसेनपाटी, बाँझी, बेल, पैंयू, बज्राङ्ग, पाप्री, तातरी, नीर, तिंकथि, पं, दलकाब्रो, दरवारी, दमाईफूल, गोगने, फिरफिरे, चाँखतरुवा, जामुन, टिकुल, झाक्री, काठ, चुवा, चुम्लानी, चिरौची, सिन्दुरे, काउलो, गुरेल, खोल्मे, काइरालो, केदारी, कुवेर, कचा, किम्बू, काफल, टकाली, क्यामुना, करेंगी, टटेलो, ओदाने, इन्द्रजौ, अमारो, जग्गुचाल आदि इत्यादि कथं कथंया नेपाली सिमात गुगु थनया हे रैथाने खः उकियात झीगु पार्क गुँ लँ सिथ क्यब खुसि सिथय् चलः वंगु थासय् कासा ख्यःया जःखः लागाय् पीगु ज्याय् छाय् प्रोत्साहित मयायेगु भारत जापान थाइल्याण्ड अमेरिका थेंज्याःगु देशं 'छखा छेँय् छमा सिमा'या नीति कयाः शहरीकरणं यानाः उजाड जुइधुंकूगु थाय्यात नं हानं बांलाकाः हरियाली यानातःगु खंकेफु । झीथाय् धाःसा दुगु सिमा हे क्वःथलाः छेँ वा लँ दयेकाः म्हितेगु थाय् वा ज्याकू दयेकाः अप्राकृतिक स्वरुप बियाच्वंगु दु । पशुपति रानीबन स्वयम्भूया गुँ दुनेया सिमात जक स्वयेगु खःसां झी थःहे लानाच्वंगु रैथाने सिमात झीसं म्हसीकेफु । उकी मध्यय् गुगुं छगूयात थःगु छेँय् हयाः थाय् बीफु । छाय् माल झीत ज्याकाराण्डा कल्की वा काँगियो स्वां ?

बागमती विष्णुमतिया उजाड सिथय् सिथय् च्वय् न्ह्यथनागु मध्यय् छगू निगू छुं सिमायात जक थाय् बी फत धाःसां नं सम्पदाया संरक्षण मौलिकताया आभास स्थानीय परिवेशया सृजना व क्वाःजःयात पनेत ग्वाहालि याये फइ । नेपालय् ला द्वलंद्वः सिमा व वनस्पति दु धकाः हल्ला जक मयासें नर्सरी निर्माण यायेत सरकार व सरोकारवाला निकायत लगे जुइमाःगु दु । वातावरण सुधार यायेत व जैविक विविधताया संरक्षण यायेगु जागरण हयेत मस्तय् भविष्य सुनिश्चित यायेत प्रकृति प्रति प्रेम ब्वलंकेत व आयआर्जनया लँपु नं मालेगु यायेफु । स्वनिगःया चम्पावति नागार्जुन गोकर्ण सिपुच्व फूच्व चोभाः बज्रबाराही कपन चाँगुनारायण सूर्यविनायक तक जक वनाः स्वःसां नं नेपाःया मौलिक स्वांसिमातय्गु म्हसीका कायेफइ । उमिगु पु मुंकाः नस्ररी तयार यात धाःसा थ्व स्वांसिमातय्सं नं बांलाक बजार काइ । हरियाली न्यंकेत समाज व सरकार हे लगे जुइमाः । नेपाःया लागिं थ्व न्हूगु संस्कृति जुइफु ।

थ्व सन्दर्भय् झीसं नेपाःया हे चेपाङ्गतपाखें नं छु सयेका कायेफु । म्ह्याय्या इहिपा जुइबलय् छमा चिउरीमा उपहार बीगु उमिगु चलनपाखें सयेकाः झीसं नं क्वसः बीगु यात धाःसा परिवार धन्य जुइ । इण्डोनेशियाय् प्रत्येक न्हूतिपूतय्सं खाली खुल्ला बँय् झिमा सिमा पीगु चलन लोकंह्वाः । भारतया हे दिल्लीइ अनुमति मकासे छमा सिमा पाल धाःसा न्हय्गू लाख तका बं वा दच्छि कुनेगु कानून दुगुंलिं अन सिमा पालेत झिकः बिचाः यायेमाः । थज्याःगु कानूनयात भारतं भचा थाकुसां आः थःगु जीवनया अंग दयेकेधुंकल । बुद्धयात यःगु पलेस्वां बैंककया पुखुली आपालं दु ।

येँ पोखरा वीरगाज जनकपुर भैरहवाया खालि खुल्ला थाय्त या त कंकि्रट छेँनं जायाच्वंगु दु या त सुख्खा उजाड त्वःतातःगु दु । येँया रिंगरोड गौशाला ज्ञानेश्वर बानेश्वर बालाजु कलंकी लागा थुकिया हे ज्वलन्त दसु खः । बागमती व विष्णमुती सिथय् १० मिटर ब्या दुगु लँ दयेकेत येँ मनपा ताःलात । आः याकनं हे उगु लागाय् ततःजाःगु छेँ मनोराजन गृह आदि निर्माण जुइगु जुइ अले अनया संस्कृति पिब्वइकथंया फल्चा सतः देगः दिप नं न्हाय्पंकथि तना वं थें सदांया लागिं तना वनी जुइ । अथे जुयाः हे अन नर्वेया धूपी जापानया सुगी चीनया बालकुमारी वा जर्मनीया सल्ला पीत येँया आधुनिक नस्ररीतय्सं माग फारम भरे यायेधुंकूगु दु । सरकारया हे हातिवन वा चान्लाखेल नस्ररीइ काँगियो कल्की बैंश लहरे पिपलं जायाच्वंगु दु । जापान जर्मनी क्यानाडा चीनय् सरकारी ज्याकू च्वनीगु थाय्या विशाल महल बाहेक साधारण मनूतय्त थःगु हे मौलिक शैलीया छतँ वा नितँजाःगु वातावरणप्रेमी छेँ दनाः वातावरणीय प्रदुषणं बचे यानातःगु दु । तर येँय् ला आः न्यातँजाःगु छेँ साधारण आवश्यकता जुयाः लिक्क लाःगु सिमा नं पाले हे माःगु बाध्यता जुयाच्वंगु दु । विश्व सम्पदा अंकित स्वयम्भू धाये वा पशुपति लागा अन ग्रीन जोन धाःगु थाय् तकं मनुखं क्वत्यलातःगु दु । छुं ई न्ह्यः पं छ्यलाः दयेकातःगु छेँ जस्तां चीगु शुरु जूगु दुसा आः कंकि्रट छँेय् हिलाच्वंगु दु । पुर्खां पलेस्वां ह्वयेकाः छाय्पियातःगु पुखूत आः फोहोर वायेगु लोकल डम्पिङ साइट जुयाच्वंगु दु ।

मौलिक वनस्पितं थःगु छेँ जःखः शहर भीरपाखा लँ खुसि जःखः छाय्पीबलय् वातावरणीय पक्षं फाइदै फाइदा हे जक दु । थुकिं औद्योगिक क्षेत्रं पिहां वःगु कार्बन म्हो यायेत ग्वाहालि याइसा मौसम कथंया थीथी पशुपंक्षीं अन बाय् च्वं वइ । लँय् ब्वइगु धू फोहोरं बचे याइसा सदाबहार हरियालीं स्वच्छ वातावरण सिर्जना यायेगु र कस्ति बीपिं हा लहीत नं ग्वाहालि याइ । मनूतय्सं सिर्जना याःगु धरातलीय वनावटयात नं मौलिक सिमा पीगु ज्यां थःथिति थें च्वंक सदाबहार आभास याइ ।

च्वमि प्राकृतिक विज्ञान संग्रहालयया नायः खः ।

More Stories Like this