संवैधानिक निकायया नियुक्ति

डा. तुल्सीनारायण श्रेष्ठ

राज्य संचालनया लागि प्रधानमन्त्री, मन्त्री फुक्कसिया उतिकं महत्व दइ। उलि हे महत्व संवैधानिक निकायया प्रमुखया नं दयाच्वनी। तर बिडम्बना धाये वा राजनैतिक पार्टीया सुझबुझया अभाव धाये वा शुभ-लाभया लालसां धाये वा सरकार स्थायी मजुयाः धाये, थ्व देशय् संवैधानिक प्रमुखतय् थाय् प्वं जुयाच्वंगु दँदँ दयां नं थीथी सरकार वःसां व प्वंगु थाय् जायेके धाःसा फुगु मदुनि। गुकिं यानाः देशय् शासन, प्रशासन न्ह्याकेया लागिं मछिनाच्वंगु दु, स्यनाच्वंगु दु। झलनाथ खनालया प्रधानमन्त्री कालय् विश्वविद्यालयया प्वनाच्वंगु कुलपतिया पदय् शिक्षा मन्त्रीया सिफारिसय् कुलपति नियुक्त यात। लिच्वः कथं आःतक नं गुलिखे विश्वविद्यालयया प्रशासनय् ग्वयातःगु तालं चाःगु मदुनि। देशय् न्ह्यानाच्वंगु राजनैतिक ल्वापुं यानाः ल्ह्वये नं मजिउ, फाये नं मजिउ धाःथें सरकारं ज्या याःसां मजिउ, मयाःसां मजिउगु अवस्थाय् देय् थ्यनाच्वंगु दु। उकिं यानाः थन शासन व्यवस्था भताभुङ्ग व लथालिङ्ग अवस्थाय् लानाच्वंगु दु ।

थौंकन्हय् नं खास यानाः प्यदँ न्ह्यवंनिसें प्वनाच्वंगु संवैधानिक प्रमुखया थाय्त खः - अख्तियार, महालेखा परीक्षक, लोकसेवा आयोग। निर्वाचन आयोगया प्रमुखया थाय् ला निदँ न्ह्यवंनिसें हे प्वनाच्वंगु दु। थुपिं थीथी थासय् थीथी सरकारं थःथःगु पालय् थःथः मनूत तयेगु कुतः मयाःगु मखु। तर थीथी पार्टी सम्मिलित सरकारया पार्टी वा मेमेगु पार्टीतय् नं मिखा तग्वः जूगुलिं सुं नं सरकारया कुतः ताःमलात। थौंतकं राजनैतिक नियुक्ति बी फुगु मदुनि। याये फइगु अवस्था नं मदु। लोभी, पापीतय्गु इच्छा आकांक्षा ला पूरा याये फइ हे मखु। थःत जक तःधंगु भाग माः धाइपिं नेतातय्गु इच्छा जक पूरा याये फइगु ला अवश्य नं खइ मखु ।

आः वयाः थौं बाबुराम भट्टराईया सरकारं प्वनाच्वंगु संवैधानिक प्रमुखया थासय् न्हापा थें राजनैतिक नियुक्ति मयासे खुल्ला प्रतियोगिता वा प्रतिस्पर्धां नियुक्त यायेगु निर्णय जुल धयागु बुखँ न्यनेदु। थ्व ला बांलाःगु हे निर्णय खः। दकलय् न्हापां ला विद्युत प्राधिकरणया प्रमुखय् खुल्ला प्रतिस्पर्धां प्रमुखय् नियुक्त याःम्ह मन्त्री खः गोकर्ण बिष्ट। थौं वयाः प्रधानमन्त्री बाबुराम भट्टराईं थ्व पलाः न्ह्याकेत्यंबलय् गोकर्ण बिष्टयात ला लुमंके हे माली। प्रधानमन्त्रीया थ्व निर्णययात सकसिनं लसकुस याःगु दु, सकसिनं ययेकूगु दु। ततःधंगु थासय् राजनैतिक नियुक्ति यानाः अनं गुलि स्यनी धयागु ला विगतया उदाहरणं स्पष्ट याः। पार्टीतय्सं याःगु राजनैतिक नियुक्ति दुने लाःगु छगू नं संस्था भिंगु, बांलाःगु उदाहरण बी बहःगु अवस्थाय् खने मदु। मात्र स्यंगु हे जक दु ।

छुं नं संस्थाय् सुं नं प्रमुख नियुक्तिया लागि मनू ल्ययेबलय् व मनू संस्थाया ज्याया बारे सः सिउम्ह, योग्यम्ह जुइमाः धयागु ला कनाच्वनेमाःगु वा धयाच्वनेमाःगु खँ मखु। तर न्हापा राजनैतिक नियुक्ति जुइबलय् अज्याःगु योग्यताया विचाः हे मयासे पार्टीया मनू, नेताया मनू जुल कि यःयःपिं नियुक्त यानातःगु दसुत आः नं लुइकेफु। थुगु प्रवृत्तियात पने फुगु मदुनि। गुकिं यानाः संस्थाया प्रगति मखु अगति जुयाच्वंगु दु। थीथी संस्थाया थ्व आवश्यकतायात न सरकारं वास्ता यानाच्वंगु दु न त राजनैतिक पार्टीतय्सं हे वास्ता यानाच्वंगु दु। अले थुज्वःगु दलतय्गु भातृ संगठनं नं थुकी वास्ता यानाच्वंगु मदु। संस्था स्यंसां सकसियां थःथःगु प्वाः जायेके दःसा गाः धयाथें जुयाच्वंगु दु। काकःचिया मचां स्वयं मां माकःचा हे नइ धाःथें नया छ्वःसां थन सुयां वास्ता मदु। अज्याःगु स्यनाच्वंगु संस्थात थन यक्व हे दु। उद्धार यायेगु तकं कुतः यानाच्वंगु मदु। ज्या याइपिं ज्यामितय् छखे ज्या मदयाः सुंक च्वनाच्वनेमाःगु अवस्था दुसा मेखे संस्थां अज्याःपिं ज्यामितय्त नं सुंक तयाः ज्याला बियाच्वनेमाःगु दु सरकारयाके ध्यबा न्यय् कयाः जूसां, सम्पत्ति सकिया भावं मियाः जूसां ।

छुं नं संस्थाया प्रमुख मनू तयेगु लागिं व मनू सम्बन्धित संस्थाया ज्याय् गुलितक ज्या वइ? वयागु शैक्षिक योग्यता जक मखु अनुभव, नैतिकता, इमान्दारिता आदिया नं बिचाः यायेमाः। खुल्ला प्रतिस्पर्धाय् गबलें गबलें योग्यपिं मनूत मवयेफु। अझ धायेगु खःसा दरखास्त तकं मतयेफु। आःतक नं थ्व देशय् योग्य, इमान्दार व नैतिकवान मनूतय्त ज्याया कमी मदु। थुज्वःपिं मनूत न्ह्याथाय् नं चुयाच्वनी। अले उमित अथे सरकारं आह्वान याःगु थासय्, प्रतिस्पर्धा यानाः जागिर नयेगु, छखे ला आवश्यकता नं दइ मखुसा मेखे इच्छा नं दइ मखु। उकिं यदि आह्वान याःगु प्रतिस्पर्धाय् अज्याःपिं योग्य, इमान्दार मनूत मवल वा उमिसं वास्ता मयात धाःसा स्वयं सरकारं अज्याःपिं योग्यपिं मनूतनाप स्वापू तयाः इनाप यानाः जूसां संस्थाय् हयेमाः। नेपाःया थौंकन्हय्या संक्रमणकालीन अराजनैतिक अवस्थाय् गनं नं अफिसय् प्रमुखया इच्छाकथं वा आवश्यकता कथं ज्या यायेगु वातावरण मदु। नेता, कर्मचारी, मन्त्री आदिया दबाबय् च्वनाः ज्या यायेबलय् भिंगु, बांलाःगु ज्या याये फइगु सम्भावना हे मदु। हाकनं छगू सरकारं तःपिं मनूत मेगु सरकार वल कि अवधि हे मफूगु जूसां लिकाइ वा राजीनामा बिउ धाइ। थज्याःगु इलय् अज्याःपिं सः सिउपिं, इमान्दार ज्या यायेगु इच्छा हे तनी। ज्याकुथी वनी नं मखु। उकिं योग्यपिं मनूत खुल्ला प्रतिस्पर्धाय् मवनेफु। अले प्रतिस्पर्धां वःपिं वहे खञ्चुवा, लोभी, पापी, बेइमानत जक लायेफु ।

आः हाकनं नकतिनि जक अर्थ मातहतया संस्थाय् नं प्रमुखत खुल्ला प्रतिस्पर्धां हयेगु धाःगु न्यनेदु। थ्व नं बांलाःगु हे जुल। थज्याःगु ततःधंगु थासय् ततःधंगु पदय् योग्यपिं मनूत मवल धाःसा मात्तुमालाः जूसां हयेमाः, हयेकाः जूसां हयेमाः। अले जक संस्थाया उद्धार जुइ, प्रगति जुइ। अन्यथा वहे मुलु वहे सुका थें तुं जुयाच्वनी ।

More Stories Like this