जःलाखःलापाखें सयेकेगु खः लाकि?

ओमचरण अमात्य
नेपाःया शिक्षा नीति
झण्डै ६५ दँ न्ह्यः झी सिबें लिउने लानाच्वंपिं चीन व भारत जक मखु, झण्डै ५० दँ न्ह्यव झीगु थें हे अवस्थाय् लानाच्वंपिं दक्षिण कोरिया व मलेशिया थेंज्याःगु देय्त नाप तुलना याये फइगु अवस्थाय् आः झी मदयेधुंकल।

झण्डै झिंन्यादँ ति न्ह्यःया खँ खः, नेपाःया हितैषी जापानया पुलांम्ह प्रधानमन्त्री (स्व.) रियोतारो हाशिमोतो येँय् थ्यंक झाःबलय् विमानस्थलय् पत्रकारतसें वय्कःयाके न्यन, "निगूगु विश्वयुद्धं पूरा ध्वस्त जुइधुंकूगु जापानं उलि याकनं, पत्याः हे याये मफइ कथं आर्थिक विकासया कीर्तिमान कायम याये फुगुया लिउने छु दु थें?" लिसलय् वय्कलं धयादिल, "शिक्षा।" पत्रकारतय्गु न्ह्यसः ताःहाकः, तर वय्कःया लिसः धाःसा तसकं चीहाकः। अथे नं छगू यथार्थ धाःसा तसकं स्पष्ट। वय्कःया व चीहाकःगु लिसलय् जापानं निगूगु विश्वयुद्ध लिपा न्यय्दँ तक अनुभव यानावःगु राजनैतिक, सामाजिक-शैक्षिक-साँस्कृतिक व आर्थिक थथ्याःक्वथ्याःया सारांश दुथ्याः।
जापान जक मखु, अध्ययन याना स्वत धाःसा छगू यथार्थ स्वाराक्क हे न्ह्यःने वइ। थौं संसारय् आर्थिक-औद्योगिक विकासया ल्याखं स्वत धाःसा उपिं देय्त न्ह्यःने लाः गुम्हेस्यां शिक्षा लागाय् अप्वः सिबें अप्वः लगानी यानाः थःगु शिक्षा नीतियात ईया माग कथं परिमार्जन याना यंकल। थुकिया निंतिं निगू अङ्कया आर्थिक वृद्धिया निंतिं धेंधेंबल्लाः याना वयाच्वंपिं झी जःलाखःला भारत व चीन बांलाःगु दसु जुइफु।
सन् १९९१ स सोभियत संघ विघटन जुइ न्ह्यः हे अमेरिका, बेलायत लगायतया थीथी विकसित देशय् थः २६ लाख वैज्ञानिक, इञ्जिनियर व डाक्टर थज्याःपिं शिक्षित जनसंख्या (NRIs) दु धकाः दावी यानावःम्ह भारतं आः हे नं इलय् ब्यलय् पश्चाताप याः, यदि उपिं फुक्क "भारतीयत" थःगु हे देशय् ल्यनाच्वंगु जूसा वा लिहां वःगु जूसा सोभियत संघया पतन जुइसातकि व (भारत) विश्वया निगूगु महाशक्ति देय् जुइधुकूगु जुइ। अथेसां वहे दशकय् न्ह्यज्याःगु आर्थिक उदारीकरण अले वनापं तालमेल जुइकथं शिक्षा नीतिइ याःगु परिमार्जनया हुनिं थौं व देय् कूल गार्हस्थ उत्पादन (GDP) या ल्याखं एशियाया स्वंगूगु व विश्वया झिगूगु तःधंगु देय् जुइ हे धुंकूगु दु। परिमार्जित शिक्षा नीति व उदार अर्थतन्त्रया सफल 'फ्युजन' या हुनिं हे भारतय् थौं पलायन जुइधुंकूपिं शिक्षित युवात हाकनं देशय् लिहां वयाच्वंगु दु, अले वहे हुनिं अन शिक्षित युवातय्गु भीड नं झन्झन् ख्वातुया वनाच्वंगु दु। ठीक थ्वहे हुनिं खः, गबलें गबलें छुं छुं भारतीय नेतात तसकं घमण्डी जुयाः सिंह थें हे गर्जे जुइगु याः, "शिक्षित जनसंख्या आः थें हे अप्वयां तुं वनीगु खःसा विश्वया 'नम्बर एक आर्थिक शक्ति' जुइत्यंम्ह चीनयात जिमिसं याकनं हे लिउने लाकेफु।" लुमंकेबह जू, भारतया केन्द्रीय सरकारं आर्थिक बर्ष २०११�१२ या निंतिं विद्यालय शिक्षा व साक्षरता विभागया निंतिं जक हे ६२,३३१.२ करोड तका (भारु. ३८,९५७ करोड) फ्याःगु दु गुगु कि इमिगु कूल राष्ट्रिय बजेटया थ्यंमथ्यं १० प्रतिशत जू वः। भारत सरकारं थःगु शिक्षा नीतिइ हःगु थ्व लिपांगु परिमार्जनं यानाः हे सन् २००१ स ६४.७ प्रतिशत थ्यंगु साक्षरता नकतिनि क्वचाःगु जनगणना लिपा ७४ प्रतिशत थ्यनीगु अनुमान यानाहःगु दु।
झीगु मिखा आः झीम्ह मेम्ह जःलाखःला चीनपाखे छक नं ब्वये। सन् १९७६ सेप्टेम्बर ९ कुन्हु जनगणतन्त्र चीनया संस्थापक नेता माओ त्से तुङ मदयेधुंकाः, निदँ लिपा सन् १९७८ स चिनीयाँ राजनीतिइ तेङ शियाओपिङया पुनरागमन जुल। पेकिङ्गया केन्द्रीय सरकारय् थःगु पकड क्वातुके धुंकाः तेङं "चीनयात ल्वःगु (उदार) बजारमुखी समाजवादी अर्थतन्त्र" या सिद्धान्तयात न्ह्यब्वल। लिच्वः कथं विशेष आर्थिक क्षेत्र धमाधम स्थापित जुजुं वन, विदेशी लगानी नं थहां वंगु वनं तुं जुल। उकिं लिपा अनया केन्द्रीय सरकारं शिक्षा नीतिइ तःधंगु हिउपाः हया बिल। चिनीयाँ अर्थतन्त्रं झिदँया दथुइ पत्याः हे मजुइ कथं १०�१२ अङ्कया वृद्धिदर हासिल यायेवं चिनीयाँ समाजय् राष्ट्रिय व अन्तर्राष्ट्रिय स्तरया लेखापाल व दोभाषेनिसें वैज्ञानिकतकया माग ह्वात्त हे थहां वन। अले शिक्षा नीति नं महिइकुसें गा हे मगात। ईया मागयात सम्बोधन यायेत चीनं प्रत्येक विद्यार्थीयात थःथःगु मांभासं शिक्षादीक्षा काये फइगु व्यबस्थाय् हेरफेर यासें थःगु ईच्छा कथं चीन दुनेया मेगु छगू राष्ट्रिय भाषा व छगू अन्तर्राष्ट्रिय भाषा नं ब्वने हे माःगु नीतियात लागू यात। न्हूगु नीति कथं छम्ह हान जातिया मचां थःगु मांभाय्, हान भासं ब्वने खनीगु ला जु हे जुल, नापं तिब्बती, उइगुर, कोरियन वा चीन दुनेया मेगु छगू राष्ट्रिय भाषा व अंग्रेजी, फ्रेन्च, जर्मन, स्पेनिश वा मेगु छगू अन्तर्राष्ट्रिय भाषा नं सयेकेमालीगु जुल। थुकथं 'एक्काइसौं शताव्दी चीनयागु' धयागु नारायात व्यबहारय् छ्यलेत चीनं इलय् हे, अझ नीगूगु शताव्दी क्वमचाःबलय् हे तयारी शुरु यात। उकिया लिच्वः आः झीगु न्ह्यःने दु। सन् १९४९ स न्हूगु चीन नीस्वंगु इलय् २७ डलर प्रतिव्यक्ति आय (उबलय् नेपाःया सिबें म्हो) दुतिनाः मन त्याकाच्वनीम्ह छम्ह चिनीयाँ नागरिक सन् २०१० स थ्यंबलय् म्हतिं ७,५१८ डलर दुतिने फुम्ह जुइधुंकल। अर्थतन्त्रया ल्याखं विश्वया निगूगु शक्ति जुइधुंकूम्ह चीनं सन् २०२० तकया निंतिं महत्वाकांक्षी शिक्षा व बिज्ञानप्रविधि सम्बन्धी नीति जक न्ह्यःने हःगु मखु, सन् २०२९ तकया दुने अमेरिकायात लिउने लाकाः विश्वया 'नम्बर १ आर्थिक शक्ति' जुइगु तयारी नं तसकं आक्रामक ढङ्गं न्ह्यःने हयेधुंकूगु दु। आर्थिक शक्ति अप्वल कि विश्वय् वयागु राजनैतिक, कुटनैतिक व सामरिक महत्वाकांक्षा व शक्ति नं स्वाभाविक रुपं अप्वइगु हे जुल। वयागु अप्वयावंगु शक्तिया पुर्वानुमान यानाः हे वंगु दँय् चिनीयाँ भाषा सयेकेत जुयाच्वंपिं थः नागरिकतय्गु माग संबोधन यायेत भारत व अष्ट्रेलिया थें ज्याःगु देय्तय्सं चिनीयाँ भाषा स्यनीपिं मास्टरतय्त छ्वया हयेया निंतिं चीनयात इनाप यायेधुंकूगु दु। झीगु देय् नेपालय् हे नं चिनीयाँ भाषाया माग व लोकप्रियता न्हियान्हिथं अप्वया वनाच्वंगु झीसं खना हे च्वनागु खः। थुकियात नं शिक्षा व श्रमया आधुनिक, समयानुकूल 'फ्युजन' हे धायेमाः गुकिया हुनिं चीनया थौंया साक्षरता प्रतिशत ९५ या जःखः थ्यनेधुंकूगु दुसा वयागु कूल गार्हस्थ उत्पादन सन् २०१० स ५,८७८,२५७ मिलियन डलर थ्यनेधुंकूगु दु। चीनयागु साक्षरता दर क्रान्ति जूगु इलय्, सन् १९४९ स औसत २० प्रतिशत व कूल गार्हस्थ उत्पादन १८ अर्ब डलर जक थ्यनाच्वंगु खः।
थौं झीसं संक्रमणया पीडा फयाच्वनागु दु। दुग्यंक स्वयेबलय् झी जःलाखःला गनं गन थ्यंके धुंकल, झी धाःसा पुलांगु थासं नं लिउने लाःवने धुंकूगु दु। झण्डै ६५ दँ न्ह्यः झी सिबें लिउने लानाच्वंपिं चीन व भारत जक मखु, झण्डै ५० दँ न्ह्यव झीगु थें हे अवस्थाय् लानाच्वंपिं दक्षिण कोरिया व मलेशिया थेंज्याःगु देय्त नाप तुलना याये फइगु अवस्थाय् आः झी मदयेधुंकल। इलं तीव्र गतिं झीत त्वःतुत्वःतुं वनाच्वंगु दु, अथे नं इमान्दार कुतः जुइगु खःसा नियन्त्रणं पुरा पिने हे वनेधुंकूगु अवस्था धाःसा आः नं मखुनि। तर उकिया निंतिं आवश्यक छगू हे जक शर्त धइगु राजनैतिक स्थिरता व स्वप्नदर्शी नेतृत्व हे खः। थौंया इलय् एनेकपा (माओवादी) या स्वप्नदर्शी नेता डा. बाबुराम भट्टराई सत्ताया च्वकाय् दु, वय्कलं थःत उघिमय् हे लेनिन व माओ दयेके मफुसां आःयात ली क्वान यु वा महाथीर मोहम्मद जुयाः जक क्यने फत धाःसां हे व नेपाः व नेपाःमितय् निंतिं छगू तःधंगु छलाङ्ग साबित जूवनी।

More Stories Like this