फुसा यंकि राजधानी पिने

सानुराजा शाक्य

राजधानी ल्ययेगु कि नेवाः प्रदेश? थुकथंया बहस जबर्जस्ति क्वचिनेहःगु दु। नेवाः प्रदेशया विरोधीतय् चालबाजीयात थुइके मफयाः थ्व बहसय् नेवाःत गनं तक्यनीगु जकं मखुला? थुकी सी मदयेक नेवाःतय्त विभाजित यायेगु षडयन्त्र सुलाच्वंगु दु। नेवाः प्रदेश जुल कि थ्व राजधानी जुइ फइ मखु अले राजधानी जुयाच्वंगु अर्थय् वयाच्वंगु अवसरं नेवाःत बञ्चित जुइ फलस्वरुप नेवाःतय् अर्थ व्यवस्था थौंकन्हय् स्वयां लिउने लाइ। थ्व छगू नेवाःतय्त ख्यायेत हयाच्वंगु मनोवैज्ञानिक ल्वाभः खः, थ्व खनाः ग्याःपिं नेवाःत दु जुइ थ्व स्वयां नं राजधानी जुल कि नेवाः प्रदेश दइ मखु, नेवाः प्रदेश जुलकि राजधानी दइ मखु धइगु तर्कया आधार मदु तर नेवाःतय् दथुइ राजधानी ल्ययेगु कि नेवाः प्रदेश ल्ययेगु धइगु विवाद ब्वलंकाः नेवाःतय्त ब्वथला बी फत धाःसा नेवाः प्रदेश दयेके म्वाःलीगु प्रपंच ताःलाइगु खंकाः हे थ्व बहस नेवाःतय् दथुइ क्वचिनेहःगु खः ।

नेपाः धइगु देय्या अस्तित्व खनेदुसां निसें नेपाःगाः देय्या राजनीतिक, आर्थिक, सामाजिक व शासन सत्ताया केन्द्र जुयाः विकास जुल। थ्व दथुइ थन लिच्छवीतसें शासन न्ह्याकाः पूर्व कोशीनिसें पश्चिमय् जुम्ला तकं थ्यन, मल्लतसें नं शासन यात थःगु देय्या सिमाना थीथी थासय् तक थ्यंकल। तर शासनया केन्द्र जुयाच्वंगु नेपाःगाःयात मेथाय् ल्ह्ययेगु मस्वः। मल्लकालय् हे गबलें पश्चिमया खस मल्लतसें, गबलें पाल्पाया सेनतसें, गबलें मिथिलाया द्वयतसें नेपाः गालय् आक्रमण यानाः त्याकल तर नेपाःया शासन सत्ताया केन्द्र हिलाः थःथाय् दयेके मफु। उकथं हे पृथ्वीनारायण शाहं गोर्खा राज्यया विस्तार यानाः नेपाःगाः जक त्याकूगु मखु पूर्वय् लिम्वुवान व पश्चिमया बाइसे चौबिसे राज्य त्याकाः नं शासनया केन्द्र नेपाःगालं पिने मखु बरु थःहे थन वयाः शासन याः वल। थुकियात गुलिसिनं पृथ्वीनारायण शाहया बड्डपन खः धकाः ब्याख्या यायेगु याः। गोर्खायात राजधानी मदयेकुसे नेपाःगाःया येँयात राजधानी दयेकल धकाः पृथ्वीनारायण शाहयात च्वछाइपिं नं मदुगु मखु तर थनया भौगोलिक अवस्थिति, लःफय् व विकासया लोभं पृथ्वीनारायण शाह हे थन च्वं वःगुली विवाद मदु। उलि जक मखु मल्लकालय् यक्ष मल्ल सीधुंकाः यक्षमल्लया काय रत्न मल्ल ख्वपय् मच्वँसे येँय् शासन याः वःगु कारण नं थन लिच्छवीकालय् हे माक्व विकास जुइधुंकूगुलिं खः, मखु धइगु खःसा रत्न मल्ल ल्वानाः हे ख्वपय् हे च्वनीगु जुइ। लिपा मल्लकालय् येँ, यल व ख्वपया मल्ल जुजुपिनि धेधेंबल्लाः जुयाः स्वंगुलिं नगर ज्वःमदयेक विकास जूगु खः। नापं तिब्बत चीन व भारतनापया ब्यापारिक कारणं नं नेपाः गाःया स्वंगुलिं शहर उतिकं हे महत्वपूर्ण जुल। गुकिया अपुतालि शाह वंशनिसें थौंकन्हय्या शासक जातितसें नये दुगुलिं थौंकन्हय्या शासक जातियात नेवाः राज्य जुल धाःसा उकिं बञ्चित जुइमाली धइगु ग्याःचिकु दु। थुकिया लिच्वः षडयन्त्र यानाः जूसां नेपालय् नेपाःगाःया लागायात नेवाः प्रदेश मदयेकेत राजधानी जुल धाःसा नेवाः प्रदेश जुइ मफइगु, राजधानी जुल धाःसा नेवाः प्रदेश जुइ मफइगु पासा वांछ्वःगु खः ।

दकलय् न्हापां नेपाःगाःया विकासय् राजधानी जूगुया मू गुलि दु व निं थुइकेमाः वा नेपाःगाः नेपाःया दकलय् विकसित थाय् (थौंकन्हय् विकास स्वयां नं विनासय् वनाच्वंगु शहरया धलखय् लाइ) जूगुलिं राजधानी जू वःगु खँयात ल्वःमंके मजिउ। अले राजधानी जूगु कारण व म्हिगःया केन्द्रीकृत शासन व्यवस्थाया कारणं थनया मनूतसें नेपाःया मेमेगु थाय् व थासय् च्वंपिंत त्यला त्यल धइगु आरोप दु उमिगु दृष्टिकोणय् केन्द्रिकृत शासन व्यवस्थाया कारणं फाइदा काःपिं नेवाःत धकाः च्वनाच्वंगु दु तर वास्तविकताय् राजधानी जूगु कारणं विशेष यानाः चीमिपिं नेवाःत थःगु थीथी कथंया अधिकारं बञ्चित जुइमाल। नेपाःगालय् छुं भचा नेवाःत सम्पन्न जूगु कारण उमिगु व्यापारिक, सामाजिक व आर्थिक कुशलतां यानाः खः न कि राजधानी जूगुया फाइदा काये खनाः। राजधानी जूगु कारणं फाइदा काःपिं शासक जाति नेवाः मखु। छथ्वःसित भ्रम दु राजधानीइ च्वंपिं जूगुलिं नेवाःत आर्थिक रुपं सम्पन्न जूगु खः। तर नेवाःत सम्पन्न जूगु कारण उमिगु व्यापारिक साख व कौशलता, परम्परागत कला कौशलया पुस्तान्तरण जक खः। नेपाःगालं पिने नेपाःया थीथी शहर बजारय् च्वंपिं व्यापारिक नेवाःत नं तुलनात्मक रुपय् आर्थिक रुपं सम्पन्न जू उकिया कारणनाप गथे राजधानी जूगुनाप स्वापू मदु उकथं हे राजधानीइ च्वंपिं नेवाःत न्ह्यःने लाः धइगु भ्रमय् थुकिया कारण राजधानी जूगुलिं धकाः थुइकाच्वंगु खयेफु ।

थ्व अर्थय् नेवाःतय्त धाथें सम्पन्न थःगु भाषा, संस्कृति कला कौशलयात ल्यंकाः व्यावसायिक यानाः न्ह्यःने वनेत झीत राजधानी जूगुया साथ म्वाः, थःगु हे हिचःतिं न्ह्यःने वनेफुगु समुदाय खः। शासनया केन्द्र मजूगु नातां नेवाःतय् पुलांपुलांगु शहर बजार थौं 'डेथ टाउन' जुल। दसु बीगु याः बन्दिपुरया थासय् नारायणघाट व पोखरा, धनकुटाया थासय् धरान व विराटनगर, पाल्पाया थासय् बुटवल आदि आदि। अले कन्हय् नेपाःगाः नं राजधानी मजुइगु अवस्थाय् बन्दिपुरया हविगत फयेमाली, पाल्पाया हविगत फयेमाली वा धनकुटाया हविगत फयेमाली। थुकिं नेवाःतय्त ख्याना बी। मनूतय् प्राथमिकता दलकय् न्हापां थःगु आर्थिक हैसियत थकायेगु अले जक भाषा व संस्कृति ल्यंके फइ। थ्व कारणं बरु नेवाःतय्त नेवाः राज्य धयाच्वनीगु स्वयां राजधानी जुयाच्वनीगु हे फाइदा जुइ। थ्व नं दकलय् तःधंगु भ्रम खः। संसारया यक्व देसय् राजधानी स्वयां नं विकास जूगु शहरत यक्व दु। नेपालय् नं कन्हय् राजधानी नेपाःगालं पिने वंसां नेवाः प्रदेश राजधानी स्वयां नं व्यवस्थित, आर्थिक, सामाजिक व सांस्कृतिक कारणं महत्वपूर्ण जुइगु क्षमता दु। कस्तूरी मृगं थःगु वास्ना थःगु हे शरीरं वःगु मसियाः माःमाः जुइ थें नेवाःतसें थःगु क्षमताय् शंका यात धाःसा नेवाःतय् हविगत राजधानी प्रदेश हे जूसां थौं स्वयां कन्हय् पातालय् दुसुना वनी। छाय्कि थनया राजनीतिइ नेवाःतय् भूमिका दइ मखु अले म्हिगः थें झीपिं शासक जातियात थःत छ्वयेगु स्वाहाने जक जुयाच्वनेगुया विकल्प दइ मखु। दकलय् लिपांगु खँ, कन्हय् नेपालय् संघीयता लागू जुइधुंकाः विकासया केन्द्र नेपाःगाः जक जुइ मखु, अन्तर्राष्ट्रिय हवाई अड्डा हे मेथाय् हिले माली तिनि व राजधानी थौं मखुसा कन्हय् छन्हु पिने वनी हे तिनि। अथे धकाः आः थत्थें हे राजधानी पिने यंकेगु क्षमता नेपाःया शासकतय्के मदु। उकिं आःयात झीसं चुनौति बियाः धाये फयेकेमाः नेवाः प्रदेशय् राजधानी मतयेगु खःसा राजधानी गन यंकेमाः यंकि, जिमिगु माग नेवाः प्रदेश खः राजधानी मखु ।

More Stories Like this