धाः व चीभाः झीगु संस्कृतिया पौभाः

लाभरत्न तुलाधर

साहित्य, संगीतय् गुबलें रुचि, कुतः सुया मदु
रुपं मनू, गुणं किन्तु चूम्ह तुति निपा पशु।।

सार्थक जीवनया निथी तिसा:
पुलांगु नीति श्लोकया नेवाः भासा रुपान्तरखः। थ्वया आशय खः, मनूया जन्म कासेंलि गुगुं नं कथं साहित्य, संगीत व कलाया ज्ञान दयेका तयेमाः। गुलिं सयेकु-सयेकुं हे धुरन्धुर अनुभवी, वस्ताद जुयाः पिहां वइ। तर आपालं नेवाःतय्सं मसः धाये म्वायेक मात्राछि ज्ञां दयेकाः आनन्द काये सयेकी। थम्हं हे साहित्य रचना यायेगु वा थम्हं हे संगीतया गुगुं वाद्य थायेगु वा म्येँ हालेगु तःजिगु खँ जुल। तर थ्व बे थुपिं ब्वनाः वा न्यनाः रस काये सयेकेगु नं कम महत्वया खँ मखु। छाय्धाःसा धयातःगु नं दु कि कविता च्वइम्ह स्वयाः थूम्ह कवि खः। अथे हे बाजं थाइम्ह सिबे थुकियात न्यनाः ताल बी सःम्ह हे संगीतज्ञ !

बुद्धिवन्त आजुपिनि दूरदर्शीता:
मनूया जीवनय् थुमिगु अतिकं मूल्य व महत्व ध्वाथुइकेत झी आजुपिंसं सलंसःदँ न्ह्यः हे प्रबन्ध यानाः अनेक प्रथा पलिस्था याना थकूगु सीदु। झीसं दँय्दसं हना वयाच्वनागु गुंला व यंलां लाः वइगु गुलिखे पर्वया स्वापू तप्यंक हे संगीतनाप स्वानाच्वन। थ्व बाहेक गुगुं नं भिं ज्याया लसता पिज्वयेकेत जक मखु कि शुद्ध अले पवित्र नुगलं पूवंकेमाःगु देवदेवीया ज्याय् नं बाजं थायेगु व म्येँ हालेगु थिति दयेका तल ।

चित्त शुद्धिया भः संगीतमय तुतः:
धाथें हे विचाः याना स्वयेगु बखतय् दँया झिगूगु महिना अर्थात् गुंलायात संगीत प्रधान 'नखः ला' धायेछिं। थुगु लछिया दुने छगू दर्जनं अप्वः नखःचखः लाः वइ। इपिं मध्येय् गुंला धर्म (नांजाःगु चैत्ययात गुंला बाजं थानाः चाःउलेगु) बाघभैरव जात्रा, गुंपुन्हि, क्वन्ति मेला, सापारु, मतयाः, कृष्ण जन्माष्टमी आदि संगीतमय पर्व जुल। थुखे, यल व येँया निगुलिं पंचदांयात आध्यात्मिक साहित्य ब्वनेगु पवित्र न्हि धायेछिं। थुपिं दिनय् दान फइपिं शाक्य, बज्राचार्य वर्गं दानगाथा व थःथःगु बहा बहिली तुतः ब्वनेगु याइ। अले दान बीपिं उपासक व जजमान वर्गं, सःपिंसं थम्हं हे थःपिनि द्यःकुथी पंचरक्षा सफू लछियंकं पाठ याइ, मसःपिं वा मलाःपिंसं धाःसा गुरु, बज्राचार्यपिंत पाठ याकाः परिवार व समाजया शान्ति स्वस्तिया कामना याइ। थ्व परम्परागत 'परित्राण' पाठ खः ।

सद्धर्मयुक्त संगीत साधना
सिद्धार्थ राजकुमारयात तसकं यःगु वाद्य संगीत धयागु धाः बाजं खः। थ्वयात अबलय् 'दुन्दुभी' धाइ हँ। थ्व बाजं बौद्ध देवस्थल वा चीभाः, चैत्यया न्ह्यःने थायेगु प्रथा नं उकिं हे जूगु खयेफु। अथे हे धाः बाजं स्यनीपिं व सयेकीपिं नं अप्वः थें बुद्धमार्गी नेवाः समाजय् हे ब्वलंपिं खनेदु। थुकिया संरक्षणया निंतिं येँया थीथी त्वाःया शाक्य-गोष्ठी जक मखु उदाय् समुदाय दुनेया तुलाधर, ताम्राकार, कंसाकार, शिख्राकार आदि उपासक वर्गया थःथःगु त्वालय् बाजंगुथि स्यनाः ज्या न्ह्याकाच्वंगु बौद्ध स्तोत्र ब्वनेगु निंतिं तुतः गुथि नं स्वयेदु। गथे इतुंबहाः, झ्वाः बहाः, सीघः बहाः, ओम बहाः, महाबूबहाः आदि ।

समाज थकायेत सु-संस्कृति:
न्हापा न्हापा ५० दँया अवधी मवःगु हिउपाः थौं-म्हिगः ४-६ दँया दुने हे अनुभव यानाच्वंगु दु। ई थःगु मतापय् दुसां नेपाली समाजय् तीब्रगतिं परिवर्तन वयाच्वन। झीसं नुगलय् वायेके हे माःगु न्ह्यसः थ्व कि झीगु समाजयात नं वहे रफ्तारं बांलाःगु दिशाय् न्ह्यज्याकेत झीसं तच्वकं माया याना तयागु थुपिं सांस्कृतिक सम्पदायात झीसं छ्यलाच्वनागु दु ला कि मदु? ध्वाथुइकेमाःगु छु धाःसा समाजयात समुन्नत व समृद्ध यायेत हे यावत संस्कार संस्कृति तर्जुमा यानातःगु खः। संस्कृतिया नामय् विकृत परम्परा म्वाकेत समाज माःगु मखु। अफशोचया खँ कि तच्वकं म्हो जक नायःतय्गु थुखे ध्यान वनाच्वंगु सीदु ।

अःपुगुया नकल, दयेमानि अकल:
थौं, म्हिगः लोकतन्त्र धाःगु वये न्ह्यः न्ह्यः हे झीगु नसा-त्वँसा व तिसा वसतय् जक मखु न्यनेदु-हालेगु म्येँ, संगीतय् व स्वयेगु नाटक प्याखनय् नं तच्वकं हिउपाः वयेधुंकल। गथे आपालं तुतः गुथिया थाय् ज्ञानमाला म्येँ, भजनं काल, लोक संगीतयात पप म्युजिकं घ्वातुघ्वाना हल, येँयाःबलय् क्यनीगु दबू प्याखं व गुंपुन्हिया ख्यालः व सापारु पत्रिका नं क्रमशः न्हना वनाच्वन। थुकिया थाय् आधुनिक विज्ञान प्रविधिं उपहार बिउगु कथंहनं संकिपा, हाकिपा, नाटक, टिभी सिरियल, भिसीडी, डिभीडि, सेल्फोन, आइपोड आदि जुजुं मदिक्क न्ह्यानाच्वन। गुलिंगुलिं नेवाः संस्थातय्सं क्यासेट, सीडी, भिसीडी आदि न्हूगु माध्यमयात नेवाः संगीत, प्याखं, म्येँ आदि प्रचार यायेत प्रयोग यानाच्वंगु नं दु। तर न्यनीपिं व स्वइपिं अर्थात् न्याना बीपिं ग्राहकया अभाव फयेमाःगुलिं व्यावसायिक जुइ मफुनि। थुथाय्लाक्क झीके प्यपुनाच्वंगु कुसंस्कार दोषी धायेमाःगु अवस्था वइ ।

भ्वजय् आशक्ति तःधंगु पंगलः
सुरुइ न्ह्यथनागु नीति श्लोकया मिखां स्वयेगु खःसा झी नेवाः जाति विश्वया हे तसकं सभ्य व समृद्ध जातिया धलखय् नं च्वकाय् थ्यनी जुइ। परन्तु, याकनं हिलावंगु ईनाप बिचाः व ज्याखँ नं च्वन्ह्याके मफुगुलिं जक आःया अवस्थाय् लिकुनाच्वने माल। थुइकेमाःगु थ्व कि गुगुं जमानाय् मजिमगाःगु प्रचलन थौंया इलय् न्ह्यज्यां वनेत लँपं ख्याः थें वाधक जुयाच्वनी। दसुकथं, ख्यें व ला धयागु न्हापा भुखा-भोजय् जक लुधंक न्ह्यज्याये दइ। अज्याःबलय् भ्वय् वंम्हसिनं छेँय् च्वंपिनिगु नीतिं भ्वय् थया हइ। हानं छम्ह भ्वय् धाल कि 'लिम्वः' धकाः मचा छम्ह नं ब्वना यंकी। हः, थ्व हे जमानाय् बाजं स्यनीपिं व सयेकीपिंत हःपाः बीकथं वा पारिश्रमिक देछाय्कथं ईब्यः कथं ममःचा, समय् व भ्वय् हे नकेगु थिति स्वनातःगु जुल। थौं ०७ सालया प्रजातन्त्र लिउ ६७ सालया गणतन्त्रय् देश थ्यन। झीगु पहःचहः धाःसा वहे मुलु वहे सुका !

ज्ञां बिना दां फुकाः नं नां कायेके थाकु
निश्चय नं जीवनया आपालं क्षेत्रय् वःगु हिउपाःयात झीसं आत्मसात याये हे माली, याना नं च्वनागु दु। थुज्वःगु हिउपाः मध्येय् गुलिं सकारात्मक जूसा गुलिं नकारात्मक। अले छुं भति सामुहिक निर्णय कथं जक जुलसा आपालं परिवर्तन निम्ह प्यम्ह लहडी न्ह्यलुवातय् अदूरदर्शी शौकया प्रतिफल नं जूगु दु। दसु कथं गुथि गहना, दिगु पुजा, इहिपा आदिया विधि व भ्वय् संक्षिप्त याना हःगु सकारात्मक व सामुहिक प्रतिबद्धता सहितयागु सुधार खः। उकिया अःखः थःगु परिवारया संस्कार यानागुया लसता पिब्वयेत बफे डिनर, विदेशी धुनय् विदेशी हे वसतय् डिस्को डान्स यायेगु 'अबुजु मलिसे ब्वाजु लीगु' ज्या मखु ला? थौं म्हिगः ला थुकथं तक जुल - भ्वय् नकेगु थाय् मदुगु वा लहिका जुइपिं मदुगु त्वहः चिनाः इहि, बारा, कय्तापुजाया जक मखु मोहनि, स्वन्ति व पाहांचःह्रेया नखत्या तक नं ध्यबा जक पुलेवं गाः कथं पार्टी प्यालेसय् सःतीगु जुयावल। थन थुकथं भ्वय् न्यायेका च्वंपिं मध्येय् गुलिं गुलिं ला तच्वकं हे बाध्यात्मक स्थितिइ लानाः, मेगु उपाय हे मदुपिं नं जुइ। तर आपाः धयाथें मनूत लिफः हे मस्वसे जोरीपारी, फुकीतसें वा जःखाखःलां याःगु स्वयाः हे अन्धानुकरण याइपिं लुइकेफु ।

संस्कार धइगु ख्याः मखु:
दां अःपुक दुहां वःपिंके ज्ञान व विवेक अभाव जुइ धयागु खँया मेगु नमूना स्वयेदु। विहारय् वनाच्वंपिं जूगुलिं थः मस्तय्त अस्थायी प्रब्रज्या बिल। अवधि क्वचायेवं चीवर पुंपिं मस्तय्गु किपा सहित ब्वना�पौ इनाः तःधंगु होटल अनेक मद्य लिसें लाया परिकार जक हे न्हय्ता तयाः 'भव्य पार्टी' भ्वय् नकाः बहादुरी क्यनीपिं नं दयावल। थुकिया बारे भन्ते, गुरुमांपिनि छु बिचाः, मसिउ। तर थ्व पक्का खः वसपोलपिंसं थज्याःगु बेवकुफी, भ्वासि चायेमाः धकाः गबलें नं स्यना बिज्याइमखु। थुकिं तःमि बुद्धमार्गीतय्सं बौद्ध संस्कारयात हे थः यःथें म्हितेगु अवसर भाःपियाच्वंगु मक्यं ला? बासः दँ पुलेधुंकूगु थेरवादी बुद्धशासनं बौद्ध समाजयात गुगु लँपुइ न्ह्यायेत प्रेरित यात जुइ, अले थ्व बुद्धपुजावालात गन थ्यनाच्वन? थुकी गम्भीर जुयाः बिचाः यायेमाले धुंकूगु दु ।

द्वंगु वाःचायेके, सुधार अःपुके:
आजुपिनि मुसिँ, छुइचापिनि छुसिँ मजुइमा धइगु खँय् झी सुसंस्कृतिपे्रमी सकलया ध्यान केन्द्रित जुइमाः। सामुदायिक भ्वय्या मर्म धयागु परस्पर प्रेम व एकता क्वातुकेगु खः। सुं छम्ह निम्ह उच्छृङ्खल ध्यबावालया दम्भ ब्वयेगु निंतिं मखु। थुज्वःकथंया अनुत्पादन फजुल खर्चयात सोच विचार यासें झीगु हे साहित्य व संगीतया सम्बर्द्धनया ख्यलय् लगानी यायेगु सद्बुद्धि वयेकेगु खःसा कय्कुनाच्वंगु थुगु ख्यःया श्रीवृद्धि भविष्यय् जुइगु आशाया जः लुयावइ ।

More Stories Like this

छाय् जुइ थपाय्जिगु अपराध?
जनतायात सास्ती जुइगु विरोध मजिल
उपप्रमपाखें भारतय् याःवंगु ब्रिफिंग
अपराध व राजनीति आः नापनापं हे
माओवादी सहमतिया थीथी पक्ष