शासकीय स्वरुप वारे

बोमलाल गिरी

राज्यया पुनर्संरचना व राज्य शक्तिया बाँडफाँड समितिइ दुगु ७८ गू विवादया बुंदा २६ स क्वकायेत्यंगुकथं व्यूगु सुझावयात विवाद समाधान उपसमितिं गठन याःगु कार्यदलं नं जायज तायेकेवं झण्डै स्वब्वय् निब्व विवाद ला समाधान जुइधुंकूगु दु । थ्व तसकं खुसीया खँ खः । तर आः गुलिनं विवाद ल्यंदनि तसकं गुइगुइन्यू व जटिल विषय दु । राजनीतिक दलतय्गु दथ्वी अप्वयाः वंगु अविश्वास, दलतय्गु थःथःगुहे मान्यता व अडानया कारण देशया शासकीय स्वरुपया विषय मतदान यानाः क्वछीमफूगु विषयत जुयाच्वंगु दु । व समितिइ थौं तक्क नं थुकिया वारे आधिकारिक धारणा दयेके फूगु मदु ।
शासकीय स्वरुपया सन्दर्भय् स्वंगू मूख्य दलया स्वंगू कथंया विचाः दु । कार्यकारी अधिकार सहितय् प्रत्यक्ष निर्वाचित राष्ट्रपतीय शासन पद्दत्ति एकीकृत माओवादीया प्रस्ताव खः धाःसा संवैधानिक राष्ट्रपति कार्यकारी अधिकार सहित प्रत्यक्ष निर्वाचित प्रधानमन्त्री एमालेया अडान खः । अथ्यहे कार्यकारी अधिकार सहित व्यवस्थापिका संसदं निर्वाचित प्रधानमन्त्री व संवैधानिक राष्ट्रपति जुइमाःगु नेपाली कांग्रेसया प्रस्ताव खः । थुगु प्रस्तावत छगू मेगुनाप मिलय् मजू धाःसा दलत लचक जुयाः थःगु अडान त्वःतीगु छाँटकाँट नं मदु । उकिं ई विनावंलिसें थ्व विषय तसकं स्वत्तुमत्तु स्वयाः वनाच्वंगु दु ।

अथ्यहे डेढ दशक न्ह्यः तक्क ल्याटिन अमेरिका देशय् निरंकुश राष्ट्रपतीय प्रणाली न्ह्यानाच्वंगु खः । पाकिस्तान व माल्दिभ्सय् तानाशाहीइ राष्ट्रपति खः, व आन्दोलन लिपा जूगु चुनावमार्फत इपिं चिला वनेत वाध्य जुल । उकिं थुपिंहे उदाहरण वियाः स्वंगूगु विश्वया देशय् राष्ट्रपतीय प्रणाली लागू जूवलय् निरंकुशता हावी जुइ धयागु तर्क नापं याइ । तर यथार्थय् थ्व छगू ख्याच्वः जक खः व थुकियात चीकेत शासन व्यवस्थाया स्वरुप व संविधानय् लोकतान्त्रिक संरचनातय्गु संस्थागत निर्माणया नितिं वृहत्त् सैद्धान्तिक व राजनीतिक बहस जुइमाः । राष्ट्रपतीय प्रणाली धायेवं राष्ट्रपतिइ राजकीय अधिकार केन्दि्रत जुइ । छुंनं राष्ट्रपतीय प्रणालीइ राष्ट्रपतिं संसदपिनें मन्त्रीपरिषद्या गठन याइ । उकिं संसद दुने बच्छि व पिनें वच्छि मन्त्रीत ल्यइ । छुं प्रणालीइ संसदं मन्त्रीत नियुक्त यात धाःसा संसद सदस्य पदं राजिनामा वीगु प्रावधान नं तयातःगु दइ । तर सरकार न्ह्यात्थे यानाः दयेकूसां नं राष्ट्रपतिहे राष्ट्रया प्रमुख जुइ । थ्व प्रणालीइ राष्ट्रपतिया कार्यकाल न्यंक छु गुज्वःगु संरचना वा नीतिगत परिवर्तन जुइ व उकिं देशय् छुं गुज्वःगु सकारात्मक व नकारात्मक प्रभाव त्वःती, उकिया फुक्क जिम्मेवारी राष्ट्रपतिं कायेमाः । तर राष्ट्रपतियात प्रधानमन्त्रीयात थें संसदं अविश्वासया प्रस्ताव तयाः चीके फैमखु । उकिं म्होनिं छगू कार्यकाल न्यंक राष्ट्रपति व वयागु टिमं निर्वाधरुपय् ज्या यायेदयेमाः ।

अमेरिका, अर्जेन्टिना, ब्राजिल, मेक्सिको, भेनेजुएला व नाइजेरिया फुक्कली राष्ट्रपतीय प्रणालीइ दु । अर्जेन्टिना व भेनेजुएलाय् मेमेगु देशया तुलनाय् राष्ट्रपति शक्तिशाली जुइ । मेख्य राष्ट्रपति जुयाः नं अष्ट्रेलिया, अष्ट्रिया, बेल्जिएम, क्यानाडा, इथियोपिया, जर्मनी, भारत, मलेसिया, स्पेन, स्वीजरल्याण्ड लगायत देशय् संसदीय व्यवस्था दु व संसदं राष्ट्रपति निर्वाचित जुइगुलिं राष्ट्रपतिं कार्यकारी अधिकार प्रयोग याइमखु । संविधान सभा दयेकूगु दक्षिण अपि|mकाय् धाःसा मिश्रति शासन व्यवस्था दु । अन राष्ट्रपति नेशनल एसेम्वलीं निर्वाचित याइ, व मन्त्रीपरिषद्या नायः नं जुइ । तर राष्ट्रपतिं मन्त्रिपरिषद्यात संसदं अविश्वासया प्रस्ताव पारित यानाः चीकेफु । अर्जेन्टिना व भेनेजुएलायात उच्च राष्ट्रपतीय प्रणाली धाइ । छाय्धाःसा अन राष्ट्रपतिं यक्कों संयन्त्रय् नियन्त्रण याइ । भिनेजुएलाय् धाःसा राष्ट्रपतिया सहमति विना संसदय् संविधान संशोधन प्रस्ताव नं तयेदइ मखु ।

राष्ट्रपतिय प्रणाली, संसदीय प्रणाली व मिश्रति प्रणाली दथ्वी स्वभावंहे भिन्नता दइ व फुक्कसिया थःथःगु बांलाःगु व बांमलाःगु विशेषता दइ । तर छुं देशं गुज्वःगु कथंया शासन प्रणाली नालेगु उकिया नितिं थःगुहे कथंया इतिहास व शक्ति संघर्षया आधारय् क्वछीफु । छुं देशतय्सं राष्ट्रपतियात अप्वः अधिकार व्यूगु दइ, तर उज्वःगु अधिकारत संसदं नियन्त्रित जुइ । तर गुलिखय् देशय् प्रधानमन्त्री बल्लाइ व वइत नं संसदं वहुमत मालीगुलिं प्रधानमन्त्री नं कमजोर जुइफु । तर नेपालय् २०४७ साल थुखे संविधान कथं प्रधानमन्त्री बल्लाःगु खःसा नं संसदया समर्थन मालाच्वनेगु माध्यता जूगुलिं माओवादीं सशस्त्र द्वन्द्व न्ह्याकूगु खः । थुया न्ह्यः अर्थात २०५१ सालंनिसें थौं तक्क १७ दँया दुने १८ मू सरकार दयेकूगु दु । थुकिं यानाः संसदीय व्यवस्था हे ला असफल खः कि धयागु न्ह्यसः नं दनावःगु दु । वहुदलीय व्यवस्था उगु देशय् राष्ट्रपतीय शासन व्यवस्था यक्कोहे जटिल नं धाइ । उकिसनं नं संघीय व्यवस्थाय् राष्ट्रपति फुक्क प्रदेश, धर्म, भाषाभाषी व संस्कृति अले जातीय समूहया स्वीकार्य मनू जुइमाः गुकिं यानाः राष्ट्रपति राष्ट्रिय एकताया प्रतिकयारुपय् मान्य जुइफु । उकिं राष्ट्रपतीय शासन व्यवस्था जूसा राष्ट्रपतिं राष्ट्रया नागरिकमध्ये तसकं प्रतिसपर्धा, इमान्दार, व दक्ष मनूयात ल्ययाः मन्त्रीपरिषद् व मेमेगु संवैधानिक पदय् नियुक्त यानाः शासन व्यवस्था न्ह्याकेफु । निर्वाचित जुइम्वाःगु जुइवं मन्त्री व मेमेगु संवैधानिक अंगय् नियुक्ति काइम्ह व्यक्तितय्सं दंगु लोकपि्रयता व अल्पकालिन फाइदाया नितिं ज्या याइमखु । मन्त्री व संवैधानिक अंगय् नियुक्ती काइम्ह मनूतय्सं गुटवन्दी यानाः क्षणिक राजनीतिक कासा म्हितेगु यायेम्वाः । व राष्ट्रपतीय प्रणालीइ वनेवलय् सरकार क्वथलेगु व दयेकेगु निम्नस्तरया जालझेलं नं राष्ट्रं मुक्ति काइ ।

राष्ट्रपति प्रणालीकथंया आवधिक निर्वाचन प्रणाली नालाकाल धाःसा आमजनतां ययेकूम्ह मनू राष्ट्रपतिइ निर्वाचित जुइ व सक्षम व्यक्तित दुगु मन्त्रिपरिषदं व्यवस्थापिका कानुन व राज्यया लोककल्याणकारी ज्याया कार्यान्वयन मिखा तिस्सिनाः यायेफै । तिव्र आर्थिक विकास व दीर्घकालिन सेवा वीगुकथंया ज्याझ्वलं जक सरकारप्रति विश्वास यायेगु वातावरण वनय् जुइ । उकिं झीगुथे याःगु देशया नितिं नागरिक स्वाधिनता व मानव अधिकार लगायतया आधारत नागरिक अधिकारयात घाः मलाक्क तइगु संवैधानिक प्रावधान सहितया राष्ट्रपतीय शासन प्रणाली लोकं व्हायेफु । तर उकिया नितिं गुज्वःगु कथंया निर्वाचन प्रणाली व गुज्वःगु कथंया तरिका नालेगु धयागु खँया नं यक्को हे महत्व दु ।

More Stories Like this