बारम्बार जन्म काये म्वाःलीगु निर्वाण लुखा

लोकबहादुर शाक्य

संसारय् प्राणीतय्गु दुःख सुयां नं मयः। दुःख मयःपिंत दुःख बिल कि थ्वया विपाक थःत हे दुःख जुइगु जुल। इमित सुख बीगु श्रद्धा दत कि थःत नं सुख भोग याये दइगु जुल। प्रज्ञा ज्ञान थुइकाः १८ गू धातुया भावनां यानाः अकुशलपाखें बचे जुइत कुतः यायेमाःगु जुयाच्वन। थ्व धातुया भावना यायेगु तरिका थथे खः ।

चक्षु धातु, रुप धातुया संयोगं चक्षु विज्ञान धातु उत्पन्न जुइगु स्वभाव धर्म खः । श्रोत धातु, शब्द धातुया संयोगं श्रोत विज्ञान धातु उत्पन्न जुइगु स्वभाव खः। घ्राण धातु, गन्ध धातुया संयोगं घ्राण विज्ञान उत्पन्न स्वभाव खः। जिव्हा धातु रस धातुया संयोगं जिव्हा विज्ञान उत्पन्न जुइगु स्वभाव खः। काय धातु, स्पर्श धातुया संयोगं काय विज्ञान उत्पन्न जुइगु स्वभाव दु। मनो धातु, धर्म (बिचाः) धातुया संयोगं मनो विज्ञान धातु उत्पन्न जुइगु स्वभाव दु। ६ इन्द्रिय, ६ विषय, ६ विज्ञान यानाः १८ गू धातु जक खः। थुपिं कर्मया कर्ता मखु। विपाक भोगता नं मखु। जन्म जुइगु नं मखु। थ्व १८ धातु ला केबल हेतु जक खः। थ्वहे हेतुपाखें उत्पन्न जुइगु क्लेश खः। मिखां रुप खनाः राग वा द्वेष वा मोह उत्पन्न जूगुयात क्लेश धाइ। थ्व क्लेश कर्मया कर्ता खः। उकिं गुगु विषयसं मन लिप्त जुइ वयात उपादान धाइ। गुगु उपादान भव जुइ अन प्रतिसन्धि (जन्म) जुइ। थ्व क्लेशया मूल हे जि धयागु आत्म भाव खः। आत्म भावं स्वार्थ काये साथ तृष्णा, इच्छा आदि क्लेश उत्पन्न जुइगु जुल ।

म्हय् दइगु १४ कथंया धातुयात कर्म चित्त ऋतु आहारया आधारं धातुया थःथःगु स्वभावं धर्म चले जुइगु शक्ति जुयाच्वंगु दु। थ्व धातुया स्वभाव धर्म स्वचालित मेसिन कथं न्ह्यानाच्वनीगु जक खः। व धातुया पुचलय् प्रत्येक धातुया चेतना मदु। दक्व मिले जुयाः चल जुइगुलिं जक चेतना उत्पन्न जुया वःगु खः। उकिं थन गनं हे आत्मा धयागु मदु। थ्व हे धातुया आधारं अज्ञानवश क्लेश उत्पन्न जुयाः पुनर्जन्मया कारण नं दइगु जुल। जन्म जुइ मात्तलें धातु मुनाच्वनी। जन्म जुइ म्वाःल कि धातु संग्रह जुइगु हेतु निरोध जुइगु जुल। राग, द्वेष, मोह आदि क्लेशया कारणं दुःख जुइ। गबलय् थ्व क्लेशत निर्मूल जुइ अबलय् दुःख नं निर्मूल जुइ। थ्व अवस्थायात हे निर्वाण धाःगु खः। थ्व निर्वाण थ्व हे म्हय् प्राप्त जुइ। निर्वाण प्राप्त व्यक्तियाके तृष्णा आदि दइमखुगुलिं मृत्यु लिपा नाम रुप अलग जुयाः बिमुक्ति वा मोक्ष प्राप्त जुइगु खः। मेगु गुगुं लोकय् हाकनं पुनर्भव जुइ मखु। मनू देवता आदि योनीस जन्म जुत्तले नं निर्वाण प्राप्त जुइ मखु। आत्मा माने यात्तले नं निर्वाण प्राप्त जुइ मखुगुलिं निर्वाण प्राप्त यायेगु शिक्षा व विधि कर्मवादी बुद्ध शिक्षाय् सिबाय् आत्मवादी, ईश्वरवादीत मुक्त जुइ मखु। निर्वाणकामीतय्त न्हापां क्लेश हे निरोध यायेगु स्वयेमाल। क्लेश निरोध याइम्हेसिनं आत्म भाव तथा स्वार्थ नाश यायेमाल। अले जक तृष्णा, इच्छा आदि क्लेशयात दमन याये फइ। दमन जक यानां मगाः, अशेष जुइक निरोध हे यायेमाःगु जुल। निरोध याये फयेकेगु लागिं प्रज्ञा ज्ञान मदयेकं मगाःगु जुल ।

थुकथं हेतुपाखें उत्पन्न जुइगु क्लेश खः। राग-द्वेष-मोहया कारणं क्लेश दइगु जुयाच्वन। अले क्लेश कर्मया कर्ता खः धइगु नं थुइके फत। थ्व हे कर्मया फल भोगे यायेत पुनर्जन्म जुइगु धाये माल। क्लेश निर्मूल याये फत कि जक हाकनं जन्म मजुइगु निर्वाण पदय् लाये फइ। थन ज्ञान व प्रज्ञा स्पष्ट मथुइकुसे मगाः। मेपिनिपाखें न्यनाः, अध्ययन यानाः, सत्संगत यानाः, ज्ञान काये फइगु जुयाच्वन। तर प्रज्ञाया तरिका अलग हे दु। ज्ञान कयागु विषय व जीवनया पहःचहःयात दुनुगलं चिन्तन मनन् यानाः थःगु हे अनुभवं ध्वाथुइकाः खः वा मखु धयागु सीकाः हासिल यायेगु प्रज्ञा जुल। प्रज्ञा बिना निर्वाण प्राप्त याये फइ मखु। थ्व अतिकं दुग्यंगु महत्वपूर्ण सिद्धान्त खः।
प्रज्ञा स्कन्ध ध्वाथुइकेत सम्यक दृष्टि व सम्यक संकल्प मू लिधंसा खः। मिथ्या धारणा मयासे पाय्छि धारणा ग्रहण यायेगु हे सम्यक दृष्टि खः। मिथ्या धारणा धयागु दक्व रुप, वस्तु, प्राणी लगायत ईश्वरं सिर्जना याइगु भाःपीगु खः। अथे हे सुख, दुःख दक्वं पूर्व जन्मया फल खः। छुं नं जुइगु अचानकं खः, गुगुं कारणं मखु धयागु शाश्वत दृष्टि जुयाच्वन। थन चिन्तन मनन् यायेमाःगु खँ च्वय् च्वंगु स्वंगू कथंया दृष्टि हाकुतिनाः न्हापाया जन्मय् व आःयागु जीवनय् थःगु हे काय-वाक-चित्तपाखें याःगु व याइगु कर्म हे सुख दुःखया कारण खः। बाह्य तत्वया थुकी छुं हे भूमिका मदुगु सिद्धान्त हे सम्यक दृष्टि जुल। पाय्छिगु बिचाः चिन्तन मनन् व कल्पना हे सम्यक संकल्प खः। अझ हत्या, हिंसापाखें विरक्त जुइगु संकल्प (करुणा धर्म), तं, घृणा व बदला कायेगु भावनां विरक्त जुइगु संकल्प (मैत्री धर्म), संग्रह, स्वार्थ व कञ्जुसिं विरक्त जुइगु संकल्प (त्याग धर्म) हे सम्यक संकल्प खः। हाकनं श्रद्धा, स्मृति, अकुशल कर्मय् लज्जा, व भय बहुश्रुति, वीर्य, प्रज्ञायात हे सद्धधर्म धयातल। उकिं बुद्ध धर्मया मौलिक दुग्यंगु थज्याःगु प्रज्ञा ज्ञान थुइकाः व्यवहारय् छ्यले फत धाःसा पुनर्जन्म मजुइगु निर्वाण पद कायेगु लँपुइ न्ह्यज्याये फइ। अस्तु ।

(सन्दर्भ सफू: बौद्ध ऋषि महाप्रज्ञा कृत परमार्थ ज्ञान दर्शन। अनुवादक: भिक्षु विशुद्धानन्द प्राणपुत्र)

More Stories Like this