विकासविद् प्रधानमन्त्री

गजेन्द्र वुढाथोकी

सन २००८ स छेँ बुँया लःया बल तज्याः थें अमेरिकी अर्थतन्त्रं शुरु जूगु आर्थिक मन्दिं विश्व ल्यंक हे प्रभाव लात । ओबामा थुकिया नितिं यक्कों मेहनत यानादिल, तर वयकःया दुर्भाग्य अर्थतन्त्रय् छुं सुधारया संकटत खनेदैगु लगत्तै युरोपेली समुदायया छुं देशय् खनेदुगु ऋण संकट, जापानया प्राकृतिक प्रकोप, मध्यपूर्वया राजनीतिक संकटथेंया कारणं अमेरिकायात पुनः मन्दीयाहे स्थितिइ मालेत स्वःगु दु । अप्वः वाह्य ऋणय् तक्यंम्ह अमेरिकी अर्थतन्त्रया साख क्वछीगु स्टान्डर्ड एण्ड पुअरया साख क्वछीगु झ्वलय् क्वय्या तहल् कुहां वयेवं कमजोर मुद्रा व पूँजीवजारया अविश्वासया कारण बामलाक्क चातुवाः वंगु दु । छुं अर्थशास्त्रीतय्सं थुकिया दोहोरो मन्दीया दुश्चक्रया नां व्यूगु दुसा सुनां धाःसा महामन्दीया नां व्यूगु दु, गुगु सन १९३० या महामन्दी स्वयाः नं ग्यानापूगु जुइफूगु उमिगु तर्क दु ।

३० औं दशकया आर्थिक मन्दी शुरु जुइवं भूमण्डलीकरणया सोचहे संकुचित अवस्था खः, छुं सीमित देशय् जक छगू मेगुप्रति आश्रति खः, तर आः विश्वया छुंनं अर्थतन्त्रतय्गु छगूलिं मेगु व्यागलं मदु । विश्व व्यापार प्रणाली व डलरयात अन्तराष्ट्रिय मुद्राया रुपय् स्वीकार यायेधुंकूगु कारण आःया चरणया महामन्दीया असर गहिरो व दीर्घकालिनतक्क लाइगु डेभलपमेन्ट रिसर्च ग्रुप या अर्थशास्त्रीतय्सं लिच्वः पिकाःगु दु । सन २००८ सं विश्व आर्थिक मन्दी सुरु जुइवं सिमित थुकिया प्रत्यक्ष असर लाइमखु धकाः देशया आर्थिक क्षेत्रया नीति निर्मातात मौन च्वन । तर उकिया असर अर्थतन्त्रय् वुलुं खनेदयावल । विप्रेषणय् आश्रति नेपाली अर्थतन्त्रय् कमजोर डलरया प्रत्यक्ष असर लाःगु तथ्ययात तत्काल सुचुकेगु कुतः जुल, वैदेशिक ऋणया भरय् टिके जुयाच्वंगु देशं लःल्हायेमाःगु ऋण दायित्व अप्वःगु तथ्ययात स्वीकारे मयात । खः झीगु अर्थतन्त्र निर्यातय् आधारित जुयाव्यूगु खःसा उकिया फाइदा कायेफैगु खः, तर आयातमुखी अर्थतन्त्र जूगु कारण वस्तु आयातय् वीमाःगु ध्यबा अप्वःगु तथ्ययात गनं न्ह्यने थन । झीगु अर्थतन्त्र बांलाः धकाः धयाः कृत्रिम रुपय् सुचुका तथ्यांक क्यनेगु संस्कार आर्थिक क्षेत्रया लिसः वीमाःम्ह अधिकारीत खनेदुगु खः ।

नेपालय् लगातार खनेदुगु निगू अंकया मुद्रास्पिmति व आयवृद्धिया स्थिर स्वरुपं देय्यात यथास्थितिया चरणय् थ्यंके धुंकूगु तथ्ययात आर्थिक क्षेत्रया नीति निर्मातात आःनं स्वीकारे यायेत तयार मदु । थ्व गैर जिम्मेवार प्रवृत्ति खः । लगातार प्यंगू आर्थिक दँतक्क औसत साढे ३ प्रतिशतया हाराहारीइ कुल ग्राहस्र्थया वृद्धिदर स्थिर जूगु दु, जनसंख्याया वृद्धिदर २.३ प्रतिशतयात म्हो यायेवलय् आर्थिक वृद्धि डेढ प्रतिशत नं कायम जुयाच्वंगु खनेमदु । गनकि मुद्रास्थिति दर ११-१२ प्रतिशतया हाराहारीइ दुगु खः । अप्वयाः वंगु मूल्यवृद्धिं थःगु आयया ८० प्रतिशत हिस्सा वस्तु उपभोगय् खर्च यानावःगु न्यून व मध्यम आय दुपिं नेपाःमितय्गु जीवनस्तर बांमलानाः वंगु दु । सरकार यागुहे प्रतिवेदनं नं कुल उपभोग आयया ९३ प्रतिशत स्वयाः अप्वः थ्यनेधुंकूगु दु व वचत दर ६ प्रतिशतया हाराहारीइ लिकुंगु क्यने धुंकूगु दु ।
लोकतन्त्र स्थापनाय् दयेकूगु थौंतक्क न्यागूगु सरकार मध्ये सुनां नं थःम्हं हःगु आर्थिक विकासया ज्याझ्वः पुरै कार्यान्वयन याये मखन । संविधानसभाया निर्वाचन लिपा दयेकूगु माओवादीया न्हापांगु सरकारं तसकं महत्वांकांक्षी ढंगं आर्थिक विकासया परिकल्पना न्ह्यःने हःगु खः ।

आर्टिटेक्चरल इन्जिनियरिङ्ग यानाः अल्पविकासया प्रवृत्ति व नेपाःया क्षेत्रिय संरचनाया विषयलय् विद्या पारिधी याःम्ह डा. बाबुराम भट्टराईं न्ह्यब्वःगु वजेटय् १० दँ द्वन्द्व लिपाया राहत व पुननिर्माण, आर्थिक विकासया ६० ज्याझ्वः लिसें न्हूगु नेपाः दयेकेगु अभियान व वृद्धिया समानुपातिक वितरणया महत्वपूर्ण ज्याझ्वःत दुथ्याकूगु खः, दुर्भाग्यवश माओवादी सरकार गुला तक्क जक टिकेजूगु कारण थ्व अवधारणात कार्यान्वयन जुइ मफुत । तत्कालिन इलय् विगतया न्यादँया दुने औसत १८ प्रतिशतया वृद्धिदर दुगु राजस्वय् छक्वलं ३१ प्रतिशत वृद्धि हल यायेगु महत्वाकांक्षी लक्ष्य पू जक वंगु मखु, लक्ष्य स्वयाः अप्वः हे राजस्व जम्मा जूवन । तर राजनीतिक अस्थिरता व सरकारया खर्च यायेफूगु कमजोर क्षमताया कारण उकिया लिपा न्हिइ विकासपाखे वनेगु पूँजीगत खर्चया वृद्धिदर कमजोर पूवन । सरकारं नियमति प्रकृयाय् जुइगु साधारण अर्थात चालु खर्च लक्ष्य स्वयाः अप्वः खर्च जुइगु तर पूँजीगत खर्च जुइमज्वीगु प्रवृत्तिं सरकारी खर्च व्यवस्थापनय् असन्तुलन सृजना याःगु दु । दकले लिपा नेपाःया आर्थिक विकासय् शिथिलता वःगु मू कारण नं थ्वहे खः । ताःहाकःगु हे लिपा नेपाःया अर्थतन्त्रयात थूम्ह व्यक्ति दकले न्हापां डा. भट्टराइ प्रधानमन्त्री जूगु दु ।

प्रधानमन्त्री भट्टराई थःहे आर्थिक याये लाया जानकार व्यक्ति खः । उकिं दकले न्हापां अर्थविशेषज्ञतय्गु छःगु सल्लाह कयाः छगु सल्लाहकार परिषद् दयेकेमाः । अथ्ला लगानी वोर्ड विधेयकं उच्चस्तरीय लगानी समितिया अध्यक्षता प्रधानमन्त्रीं हे यायेगु व्यवस्था दुसां नं व समितिया मू उदेश्यहे फरक जूगुलिं प्रधानमन्त्री मातहतया आर्थिक सल्लाहकार परिषदं धाःसा समष्टिगत आर्थिक मामिलायात स्वयेगु वृहत्त आयोजनातय्गु अनुगमन यानाः उकिया पंगःत चीकेत सरकारयात सुझाव वीगु हैसियत तयेगु जूगुलिं थुज्वःगु व्यागलं परिषद्या परिकल्पना याःगु खः । प्रधानमन्त्री भट्टराईं विगतय् छक्वः राष्ट्रिय योजना आयोगया वर्तमान संरचना पाय्छि मजूगुलिं थुकियात पुनर्संरचना यायेमाःगु धारणा तःगु खः । लोकतन्त्र वये धुंकाः दकले न्हापां दयेकूगु त्रिवषिर्य योजना दयेकुगुली वया असन्तुष्टी खः । योजना दयेकेगुली राष्ट्रिय विकास परिषद्या तःधंगु व अहम भूमिका दइ, तर आः थुइगु ज्या योजना आयोगया प्राविधिक विज्ञतय्सं तयार यानाः हःगु दस्तावेजयात तालि थानाः पारित यायेगुली जक सीमित जूगु दु । योजना आयोगया अध्यक्ष प्रधानमन्त्री हे जुइगु व्यवस्था दु, उकिं डा. भट्टराईया कार्यकालया आः योजना आयोगयात पुनर्गठन जक मखु, पुनर्संरचना हे यायेगु प्रकृया न्ह्याकेमाः ।

सार्वजनिक सेवा प्रवाह मेगु महत्वपूर्ण सुधारया क्षेत्र खः । ताःहाकःगु इलंनिसें तक्यनाच्वंगु वा मन्द जुयाच्वंगु शासकीय सुधार प्रकृयायात भट्टराई सरकारं तत्काल न्ह्यःने यंके मयंकेगु खःसा थःगु लक्षित ज्याझ्वलं आशा याःथें प्रतिफल कायेफैमखु । मेगु खँ निजी क्षेत्रया विश्वास त्याकेगु खँ खः । माओवादीप्रति न्हापा दयेकूगु दृष्टिकोणय् हिलासू हयेत नं आःया सरकारं विशेष नीति दयेकेमाः । वर्तमान सरकारया मू दायित्व धयागु अवरुद्ध जुयाच्वंगु शान्ति प्रकृयायात थासय् थ्यंकाः संविधान दयेकेगु व समृद्ध संघीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्रया नितिं आधारत तयार यायेगुहे खः । द्वन्द्वं पूर्णरुपय् पुनउत्थान यायेत व विस्तृत शान्ति सम्झौताया लक्ष्यया प्रतिफल प्राप्त यायेवं निश्चितता हे काइ धयागु तथ्ययात थुइकेगु आवश्यक दु । आर्थिक धरातल दयेके माः । विदेशी सहायताय् निर्भरता अप्वयेकाः मखु, स्वावलम्वी अर्थतन्त्रय् हिलेमाः । थुकिया नितिं कृषि, जलश्रोत व पर्यटनया सम्भावनायात न्ह्यःने यंकेमाः ।

More Stories Like this