तग्वःगु गंया तःधंगु विवाद

शिला साय्मि

तिनितिनि थाइगु चिचीग्वःगु 'गं' जुइमा वा तानांतानां थाइगु ततःग्वःगु 'गं' जुइमा, गंया मुख्य ज्या सः वयेक थानाः द्यनाच्वंपिंत थनेगु खः। तर झीगु स्वयम्भु च्वय् थौंकन्हय् छगः अज्याःगु गं तयातःगु दु गुगु न गबलें थाःगु खं, न गबलें सः पिकाःगु हे खः। बरु उगु गं अन हसांनिसें हे थीथी कथंया विवाद जक वयाच्वंगु खं। स्वयम्भु चाःहिउ वनीपिं हरेक मनूतय्सं उगु गं छगः अन अथें तयातःगु खनी, अले वं वइके वं वइके न्यनी-थ्व गं थन छाय् हयातःगु खः? तर लिसः धाःसा सुंपाखें नं वइ मखु ।

थ्व 'गं' वास्तवय् तिबेतन मिग्मा मेडिटेशन सेन्टरं (अमेरिका) स्वयम्भुइ स्थापना यायेत धकाः छ्वया हःगु जुयाच्वन। अथे हे छगू करोड ति दां तूगु उगु 'गं' ३.३ मिटर तजाःसा १४८ से.मि. घेरा दु। 'गं' तसकं तग्वःगु जक मखु थीथी कथंया उच्चकोटीया धातुया सम्मिश्रण जक उकी जुयाच्वंगु दु। गंया पिनेया ब्वय् १२० गू भाषां थीथी मन्त्र नं कियातःगु दु ।

थगुने अगष्ट २ तारिख कुन्हु उगु गं स्वयम्भुया तँ गयाच्वंगु इलय् हे विवाद सुरु जूगु खः। अपाय्ग्वः गं स्वयम्भुइ तयेथाय् मदु। लिसें स्वयम्भु धइगु विश्व सम्पदाया धलखय् लानाच्वंगु जूगुलिं अन छुं नं कथंया न्हूगु निर्माणया ज्या नं याये मजिउ। उकिं प्यखेरं विरोध जुसेंलि उगु 'गं' यात थौंकन्हय् बसुन्धरा द्यःया लिउने धलं दनेगु थाय्, गन सुथय् सुथय् मनूत व्यायाम यानाच्वनीगु खः, अन तयातःगु दु ।

वंगु पौष १२ गते स्वयम्भु महाचैत्य संरक्षण तथा व्यवस्थापन महासमितियात छगू पत्र वल। नेपाल सरकार संघीय मामिला, संविधानसभा, संसदीय व्यवस्था तथा संस्कृति मन्त्रालयया मन्त्री स्तरीयया निर्णय ०६७/०८/२९ कथं उगु गंयात बसुन्धरा द्यः व स्वयम्भुया आगं छेँया दथुइ तयेमाः धकाः संस्कृति मन्त्रीं आदेश बियातःगु जुयाच्वन। महासमितिं उगु निर्देशनया विरोध यासें २०६७ माघ ९ गते पुरातत्व विभाग व राष्ट्रिय अभिलेखालययात पौ च्वयाः छ्वया बिल ।

महासमितिया नायः सर्वज्ञरत्न तुलाधरया धापूकथं धार्मिक नियमय् दुकथं स्वयम्भुइ लुं सीगु ज्या याःम्ह दातायात अन गं छगः तयेगु स्वीकृति नं महासमितिं हे बिउगु खः। तर अबलय् महासमितिं साधारण गं जक जुइ धकाः अनुमान याःगु जुयाच्वन।तर हःबलय् भराय्ग्वःगु गं। स्वयम्भुइ लुं सीगु दक्व ज्या क्वचायेकाः दाताया म्ह्याचं थः बाया अन गं छगः तयेगु नं इच्छा दु धकाः जानकारी बिउगु जुयाच्वन। अबलय् 'गं' या आकार बारे खँ मजू। साधारण गं जुइ धकाः महासमितिं स्वीकृति बिल। सामान्य गं ला स्वयम्भुइ मेगु नं आपालं दु। तर गं हःबलय् सुनानं बिचाः हे मयाःकथं तग्वः जुल गुकिं यानाः गं खनेवं हे विरोध सुरु जुल। पुरातात्विक हिसाबं नं मिले मजुइवं लिपा महासमितिं हे रोके याना बिल। आः उगु गं महाचैत्यया नापसं मखु कि क्वय् पुखुली तयेगु अनुमति तक बीधुंकूगु दु ।

महासमितिया महासचिव महेन्द्ररत्न बुद्धाचार्यं धयादी, 'जिमित गं मयःगु मखु, तसकं यः। तर गं स्वयां नं स्वयम्भुया महत्व तःधं। यदि पुरातत्व विभागं स्वीकृति बिल धाःसा जिमिसं छुं धाये मफु। अन्यथा शान्ति पुखू हे गंया निंतिं उपयुक्त थाय् जुइ ।'

दाता रिम्पोछेया म्ह्याय् छिरिङ गेलेक थौंकन्हय् नेपालय् मदी। निर्माणाधीन परियोजनाया सल्लाहकार मुकुन्द बिष्टया धापू धाःसा गं स्वयम्भु चैत्यया नापं हे तयेमाः धइगु दु। 'थ्व गं तग्वः जूसां ध्वनी प्रदूषणं मुक्त हे जुइ। बौद्ध धर्मया शास्त्रया अध्ययन यानाः हे थ्व गं दयेकातःगु खः। बुद्ध धर्मय् थुकिया आपालं योगदान दु।' वय्कलं धयादी ।

तर स्थानीय बासिन्दा घनश्याम बुद्धाचार्ययात शंका दु, 'थपाय्धंगु धर्मया ज्या याःम्ह दाताया नुगलय् स्याके मजिउ। तर स्वयम्भुइ भार अप्वः जुल धाःसा दुगु छेँत हे धमाधम दुना वनाच्वंगु इलय् गंया भार स्वयम्भुं फये फइगु खः ला?'

प्रमुख पुरातत्व अधिकृत दामोदर गौतमया धापूकथं सन् १९७२ या युनेस्को अभिसन्धीया विश्व सम्पदा अधिसन्धी कार्यान्वयनया निर्देशिकाकथं विश्व सम्पदा धलखय् लाःगु थासय् स्थानीय संस्कृति, ल्याण्ड स्केप व साँस्कृतिक वातावरण मस्यंकुसे माःकथं संरक्षण व जीर्णोद्धार यायेमाःगु प्रावधान दु। थ्वया अःखः ज्या जुल धाःसा उगु थाय्यात विश्व सम्पदाया खतराया धलखय् लाः वनी। थ्व नियम अःखः पुरातत्व विभागं नं ज्या याइ मखु ।

थ्व खँयात कयाः स्थानीयवासी दथुइ नं आः दुबिधा जुयाच्वंगु दु - छुं दातां त हे तयेगु इच्छा यात धाःसा छु यायेगु?

लुमंकेबहः जू सन् २००८ जुलाईनिसें स्वयम्भुइ लुं सीगु ज्या न्ह्याकूगु खः। स्वयम्भुया त्रयोदश भूवनया हर्निका यःसिं च्वय् छत्रयाथाय् सिँ, च्वकाय् तयातःगु नँत्याः लगायत भ्वाभः जुयाच्वंगु तक नं जीर्णोद्धार जूगु खः। थ्व फुक्क ज्या तिबेतन मिग्मा मेडिटेशन सेन्टर अमेरिकाया अध्यक्ष तारथाङ्ग तुलक्क रिम्पोछेपाखें जूगु खः। वास्तवय् महाचैत्यय् लुँ पायेगु वय्कःया योजना खःसां नं लुँ पायेगु झ्वलय् थाय्थासय् स्यनाच्वंगु खनाः जीर्णोद्धार नं छत्थुं हे याना छ्वःसा जी धइगु महासमितिया सल्लाहकथं हे सामान्य जीर्णोद्धार यायेगु ज्या नं जूवंगु खः। रिम्पोछेपाखें थथे हे भिंगु ज्या यानागु थीथी झिंनिगू थासय् थज्याःगु तग्वःगु गं तयेगु ग्वसाः दयेकादीगु जुयाच्वन। उकी मध्ये प्यंगः ला नेपालय् हे तयेगु वय्कःया इच्छा दुसा व प्यंगः मध्येय् छगू स्वयम्भुइ तयेगु ग्वसाः दुगु खः ।

More Stories Like this