संघीयता ! संघीयता !!

मदन तण्डुकार

संघीयता, स्वायत्तता, नेवाः स्वशासनया प्रतीक व प्रत्याभूतिया खँ व्यापक कथं न्ह्यःने वयाच्वंगु दु। सकल आदिवासी जनजातिया निंतिं मजिमगाःगु राजनैतिक परिवेश थ्व जुइ धुंकल। थुकिया निकास धइगु राज्य पुनर्संरचनाय् समावेशीकरण याकेगु खः। संविधानया न्हापांगु मस्यौदा पित बीगु कुतः जुयाच्वंगु दु। केन्द्रीयस्तरया एकात्मक शासनं तानाशाही, सामन्ती व एकाधिकारवादी राज्य न्ह्याकाच्वनी। उकी आत्मनिर्णय व अग्राधिकारया प्रत्याभूति दइ मखु। शासक व शोषकया दथुइ अन्तरमदयेकेगु खःसा आदिवासी जनजातिया निंतिं स्वायत्तता बीकेगु ई वयेधुंकल। खस ब्रम्हूतय्गु बाहुल्यता दुगु सरकारी संरचनाय् उमिगु हालिमुहाली स्पष्ट दु। यदि थ्व कायम हे जुयाच्वन धाःसा स्वनिगःया आदिवासी नेवाःतय् अस्तित्वय् हे तःधंगु खतरा जू वनी। खुँखार, खप्पिस राजनैतिक नेतातय्सं संघात्मक व्यवस्था लागू याइ धकाः ढुक्क जुइगु ई आः मखु। धायेत ला कांग्रेसया सभापति सुशील कोइरालां 'काँग्रेस नेवाः राज्य व पहिचानया विरोधी मखु, राजधानी प्रदेश धइगु केन्द्र शासित जुइगु जुयाः व नेवाःतय्गु लागि स्वीकार्य जुइ मखु' धकाः तक नं धयादिल हँ। लिसें राजधानी प्रदेशया खँ वयाच्वंगु मदु धइगु माओवादी अध्यक्ष प्रचण्डया धापू नं पिहां वयाच्वंगु दु। तर पत्याः यायेगु गथे?

संघीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्रयात संस्थागत यायेत तिबः बीमाःगु दु। हलिमय् राज्य संरचनाया रुपान्तरण ईब्यः कथं जुया हे च्वंगु दइ। जनादेशया आधारय् राज्य पुनःर्संरचनाया विकास जुइगु खः। थन देय्यात ल्वःगु राजनैतिक व्यवस्था संघीय प्रणाली खः। महान सभ्यतां जाःगु ततःधंगु निगू देय् भारत व चीनया दथुइ लाःगु नेपाः देय् खः। संघात्मक राज्य व्यवस्था न्ह्याकेफत धाःसा अन्तर्राष्ट्रिय परिवेशं नाला काइगु थ्व ई खः। तर वल वल फसिक्वाः धाये थें उखें थुखें चाःचाःहीकाः संघीय व्यवस्था मजिउ धकाः नाय्खिं च्वय्काच्वंपिनिगु म्हुतुप्वाः धाःसा तिके मालावल। राजनैतिक हेक्का व परिपक्वता दुनुगलंनिसें दयेका वनेत लिधंसा माल। विभेदकारी मिखां जक स्वये मजिल। संघीयताय् न्ह्यानाच्वंगु देय्त भारत, पाकिस्तान, जर्मनी, अष्ट्रेलिया, रुस, मलेसिया, दक्षिण अफ्रिका, बेल्जियम, नाइजेरिया, इथोपिया, स्पेन, स्विट्जरल्याण्ड संघीयता लागू यानाः न्ह्यज्याःपिं देशत खः। संवैधानिक ल्याखं छगू भौगोलिक ख्यलय् लाःगु प्रदेश दुने हक, अधिकारया कालबिल ताःलाकेत संघीय व्यवस्था माःगु खः। केन्द्रीय राज्य दुने संघीय स्वायत्त (प्रान्त) राज्य, क्यान्टोन वा ल्याण्डर दइ। थौंकन्हय्या संघीय व्यवस्था धयागु मूल रुपं अथे हे खः। थुकिया छ्यलाबुला हलिमय् न्हापालाक्क अमेरिकां यानाः क्यन। अनंलि ल्याटिन अमेरिका, स्वीट्जरल्याण्ड, जर्मनी, अष्ट्रिया, भारत थेंज्याःगु थीथी देसय् लागू जुल ।

आत्मनिर्णय: स्वायत्तता दुने स्वशासन वा बिस्कं मेगु हे राज्यया परिकल्पनायात राजनैतिक भासं आत्मनिर्णयया अधिकार धाइगु खः। उत्पीडित राज्य व एकात्मक केन्द्रीय सरकारपाखें अलग्ग जुइत संघर्ष न्ह्याकाः आत्मनिर्णयया अधिकार कायेगु खः। नेपालय् मदुम्ह वाम नेता पुष्पलालं न्हापांखुसी 'जातीय आत्मनिर्णयया अधिकार' धयागु खँग्वः छ्यलादीगु खः। छम्ह नेवाः नेतां आत्मनिर्णयया चर्चा न्हापांखुसी यानादीगु लुमंकेबहःगु खँ खः। थःथःगु जातीय भाषां शिक्षा बीमाः धइगु वय्कःया धापुतिं नं आत्मनिर्णयया लिधंसा व जातीय स्वायत्ततायात उजागर याःगु खनेदु। तर नेवाः न्ह्यलुवा लिसें यथास्थितिवादी, प्रतिगामी, प्रतिक्रियावादी मध्यम वर्गीय बुर्जुवातय्सं थुकियात आत्मसात याये फयेकेमाःगु दु। वंगु दिल्लाथ्व ५ व ७ निन्हुयंकं पिदंगु डा. केशवमान शाक्यया च्वसु 'नेवाः जातिया राजनीतिक क्षमता'यात थुइके माःगु आवश्यकता दु। स्वनिगलं पिनेया नेवाःतय्त नं थुकिं चिउताः ब्वलंकीगु खनेदु। नेवाः छगू बहुजातीय (१०३ थीथी जातजाति), बहुसांस्कृतिक, बहुभाषिक (९३ भाषा) व बहुधार्मिक (१० धर्म) देय् खः। बिस्कं बिस्कं म्हसीका, भूमिपुत्रया भूमिका व चिउताः दु। व थासय् ऐतिहासिक, संस्कृति व सभ्यताया प्रतीक जुयाच्वनी। व थासय् अनया हे जनमानस वा समाजं राज्य याये दइगु पद्धतियात जातीय स्वायत्तता शासन (स्वशासन) धकाः अध्ययन, मनन् यायेगु खः। थन चिन्तन मनन यायेत छता खँ न्ह्यःने दं वइ। राइकर धइम्हेसिगु सिद्धान्त कथं संघीयताया व्याख्या जूगु सीदु। संघात्मक संरचना पाय्छि खः वा मखु, न्ह्याके फइ वा मफइ धयागु खँ राजनैतिक पार्टी व नेतागणया गुण अवगुणं क्वःछी। राजनीतिइ दुबिनाः चिउताः तयेबलय् थुकिया विज्ञतय्त जक जिम्मा बीमाःगु खँ पिहां वइ। नेपाःया राजनीति तसकं केन्द्रिकृत संरचनाय् वनाच्वंगु कारणं नं विकल्प माले माःगु विश्लेषकतय्गु धापू दु। आत्मनिर्णय व अग्राधिकारयात सकारात्मक रुपं कयाच्वंगु खने मदु। संघात्मकया वकालत याइपिनि तर्क सशक्त मजू। पार्टी, नेता व बुद्धिजीवीतय्गु सोच, आर्दशं जाःसां नं पत्याः याये थाकु। आःया परिवेशय् संघीयता परिकल्पना याये थें जक जुयाच्वन ।

डा. सन यात् सेन चीनया छम्ह महान् नेता खः। वं थम्हं याःगु शोध कथं चीनया भाषां लोकतन्त्र नाला मकाःगु जुयाच्वन। लिपा वयागु हे कुतलं थुकिया परिभाषा व्यापक जूगु खः। स्वतन्त्रताया प्रत्याभूति नं अथे हे जनताया लुखाखलुइ अःपुक थ्यनी मखु। जनता थः हे जुरमुरे जुयाः दना वःसा जक थुकिया आर्शिवाद कायेत ताःलाइगु व अनुभूति याये दइगु खः। त्रिभुवन विश्वविद्यालयय् उपकुलपति किपूयाम्ह हे जुइमाः धकाः विज्ञप्ति पिथंगु मनासिब खः। थ्व धइगु हे अग्राधिकारया पलाः खः। संघीय व्यवस्थापिकाय् प्रदेश (क्यान्टोन) व समुदाय
(कम्युनिटिज्) या स्वायत्तता अग्राधिकारया अधिकार दइगु थें खः। विदेश नीति, अर्थ व रक्षा भूमण्डलीकरणया माहौल कथं परिचालन जुयाच्वंगु संघात्मक अमेरिकाया पलिस्था लुमंकेबहः जू। राजधानी प्रदेश धायेबलय् स्वनिगलय् केन्द्रीय शासन लागू यायेगु नीति खः। तर येँ, यल व ख्वप स्वंगुलिं जिल्लाय् नं केन्द्रं व्यापक ल्हाः मतइगु याके बीमाःगु दु ।

३० दँया निरंकुश पंचायतीकाल धरासायी यानाः विगत २०४६ सालया आन्दोलनं राजनीतिक हिउपाः हःगु खः। उबलय् छम्ह एमाले नेता (मोदनाथ प्रसित) या खँ लुमँसे वः। उबलय् व तसकं लय्ताःगु जुयाच्वन। समय सापेक्षित राजनीतिया वकालत यायेत नेवाः नेतात धाःसा लिपा हे लाःनि खनिं। नेवाः स्वायत्त राज्य स्वशासन वल धाःसा झीसं नं उकथं हे दुनुगलंनिसेंया लसता प्वंके मालीगु खइ ला?

More Stories Like this