विज्ञानया कसिइ

लोकबहादुर शाक्य

हेतुद्वारा उत्पन्न 'आत्मा' मखु:
मेपिंसं धायेवं लिउलिउ वने मजिउ। दुनुगलं बिचाः यानाः जक पलाः छीमाःगु यथार्थ खँ थुइकेमाल। आकाशयात धातु धाइ मखु, थ्व ला अवकाश खः। छुं मदुगु थाय्यात आकाश धाःगु सिबाय् छुं पदार्थयात धाःगु मखु। परमाणु धातुया धार च्यानाः समाप्त जुइत्यंगु मतकथं खने दयाच्वनी। व स्थीरं च्यानाच्वंगु छगू जक मत मखु, धार च्यानाच्वंगु जक खः। हिमालं च्वापु नायाः वःगु लःयात खुसि धयातल। व हे खुसि पशुपति थ्यन कि आर्यघाट धयातल। अनं क्वय् वःगु लःयात बागमति धाल। आर्यघाटय् म्वःल्हुइगु धयातल। म्वःल्हुइबलय् लखं ल्हुइगु खः। लःयात घाट धाःगु कि थाय्यात? उगु थासय् मथ्यंतले लःया नां मेगु दु। अनं क्वय् थ्यनेसाथ मेगु हे नां। आर्यघाटय् च्वंगु लः व हे खः, अन च्वनाच्वनीगु मखु। न्ह्याना हे च्वनी। थुगु कथं मतया तेज दत्तले मत धाइ, लिपा हाकुया वनीगुयात कुँ धयातल। वहे तरिकां चेतनाया धार नं छगू हे आत्मा मखु। म्हय् अखण्ड स्पर्शया धारय् झिल्का पिदनीगु कथं स्पर्श जुइसाथ विज्ञान उत्पन्न जुजुं मदया वंगु खः। थज्याःगु हेतुपाखें उत्पन्न जुजुं समाप्त जूगु चेतन जक खः आत्मा मखु ।

नित्य परिवर्तनशील 'चेतना':
नाम व रुप निगुलिं परिवर्तनशील खः। नाम धइगु चेतन खःसा रुप धइगु म्ह अथवा चेतनया हेतु खः। म्ह परिवर्तन मजूगु जूसा मांया गर्भंनिसें पिने वःबलय् गथे च्वंगु खः अथे जुइमाःगु, तःधी मजुइ माःगु, निदँ-स्वदँ दत कि ख्वाः म्हसीके मफयेक तःधिकः जुइगु नं परिवर्तन जुयाः हे खः। आहारपाखें न्हूगु हि ला बने जुइगु जुल, पुलांगु जक सँ, ख्वबि, हि, कफ, चःति आदि अनेक प्रकारं पिनें परिवर्तन जुयाच्वंगु दु। जन्म जुसेंनिसें दिन गन्ति जुयावःगु सुकाय् स्वां माः हने थें न्हि-महिना-दँया माः दयेकाः म्ह रुपी थासय् ला-हिया परिवर्तन जुया वयाच्वंगुलिं मचा, ल्याय्म्ह, बुरा जुयाः आयु समाप्त जुयाः सिना वनीगु जुल। देहावसान जुयाः हानं पुनर्जन्म जुइगु जुल। अनं नं च्वसं धया थें परिवर्तन जुया वनीगु स्वभाव धर्म खः। थुकथं हे कर्म, चित्त, आहार, ऋतुया मूलय् चक्षु आदि इन्द्रीय व रुपादि विषयया स्पर्श जुयाच्वंगु खः। धाः व खिं थाइबलय् थाःलिसे सः पिदनी थें स्पर्श जूलिसे अनुभव (चेतन) उत्पन्न जुयाः अखण्ड जूगुलिं छगू हे थें जक खनेदुगु खः। उकिं नाम रुप निगुलिं परिवर्तन शक्ति खः, आत्मा मखु ।

हेतु निशेष अवस्था हे निर्वाण:
मेगु छगू उपमा कथं धुपाँय् छपु च्याकाः ल्हातं ज्वनाः फनफन चाःहुइकल कि व छगू धुपाँय्या मिया चक्का कथं खने दइ। तर धात्थेंया मिया चक्का मखु। उगु हे कथं नाम रुप नं अखण्ड सनाच्वंगुलिं छगू थें खनेदुगु आत्मा धइगु भाव जक कल्पना यानाच्वंगु जुयाच्वन। हेतुपाखें उत्पन्न जूगु दक्व भौतिक वा आध्यात्म पदार्थ गुगु नं नित्य जुइ मखु। थज्याःगु हेतु प्रत्यय व अनित्य पदार्थयात आत्मा धाये ल्वःगु मखु। आत्मा धकाः पत्याः जुयाच्वनीपिं केबल अज्ञानताया चिं जक खः। थुकथं अन्ध विश्वास याइपिं संसारय् मुक्त जुइ फइ मखु। हेतुया नाम निसाना हे मदयेक निरोध याये फतकि जक जन्म-मरणया चक्रं मुक्त जुयाः निर्वाण पद लाना काये फइगु जुल ।

च्यागू तत्वया तालमेल:
म्हय् दुने बास यानाः खँ ल्हाइगु धइगु हे आत्मा खः धाइपिं नं दु। खँ ल्हायेगु जक नं आत्मा मखु। छाय्धाःसां जन्म जुसेंनिसें सतसंगत मदुगु थासय् पालन, पोषण यानाः छुं नं स्यना मबिउसा व मचां खँ ल्हाये सइ मखु। खँ ल्हायेत नं वाक शक्ति माःगु जुल। चित्त तत्व, वाक तत्व धइगु हृदय खः, वाक् तत्व धयागु कण्ठस्थान, तालुस्थान, मुर्धन्यस्थान, दन्तस्थान, ओष्ठस्थान, अन्तस्थान, नाशिकास्थान धकाः न्हय्गू स्थान (तत्व) दु। थ्व न्ह्यगू तत्वत खँ ल्हाये फयेकीगु तत्व खः। बुद्धि तत्व धयागु न्ह्यपु खः। थ्व च्यागू तत्व दयाः हे खँ ल्हाये फइगु जुल। मचाबलय् थ्व तत्व सम्पूर्ण दःसां सुनानं खँ स्यना मबिल कि वं खँल्हाये फइ मखु। लोकं धाःगु शब्द ग्रहण यानाः खँल्हाये सइ, चित्तं इच्छा याइ। बुद्धिं खँपु दयेकी, वचनं छ्यलीगु यथार्थ सिद्धान्त बोध यायेमाल ।

वैज्ञानिक अध्यात्मया विकास:
जिन्दगी जक मखु यावत नामरुप छिनछिनय् हिलाच्वनी। च्वसं बियागु उपमापाखें थ्व खँ याउँक थुइका काये फुगु जुल। अप्वः थें धर्मतय्पाखें आत्मा माने यानाच्वंगु खनेदु। तर बुद्ध धर्म अनित्य अनात्मवाद जूगुलिं दक्व ज्याखँ वैज्ञानिक आधार कथं जुयाच्वंगु स्पष्ट बोध याये माःगु जुल। थन थ्व खँ थुइके बहः जू कि मनूत सर्वश्रेष्ठ प्राणी धकाः धया तल। जन्म जुइसाथ सर्वश्रेष्ठ जुइगु मखु। सर्वश्रेष्ठ जुइत भौतिक व आध्यात्मिक भावना मदयेकं मगाः। थ्वया निंतिं विवेक बुद्धि छ्यले फयेके माल। सत्संगत मदयेकं मनूया मौलिक ज्ञान, बुद्धि लाना काये फइ मखु। मनू जन्म जुइसाथ मां न्हापांम्ह सेवक व गुरु जुयाच्वंगु स्पष्ट खनेदु। मामं हे पालन-पोषणया नापनापं भाषा व अनेक ज्ञान गुण स्यना बीगु खः। तःधिक जुया वःलिसे पाठशालाय् प्रारम्भिक शिक्षा कायेगु, अनंलि उच्च शिक्षा हासिल यायेगु जिन्दगीया परिपाती दु। पासापिनिगु संगत व संघ संस्थाय् भ्यले पुनाः नं बौद्धिक क्षमता वृद्धि याये फुगु जुल। अझ मू खँ ला सच्चा मनू जुइत नैतिकवान चरित्रवान मजुसें मगाः। उकिं सर्वश्रेष्ठ प्राणी धायेकाच्वंपिं मनूतय्सं परिवर्तनशील वैज्ञानिक आधारत थुइकाः भौतिक भावना ब्वलंकाः नापनापं आध्यात्मिक विकास नं यानाः शील-समाधि-प्रज्ञाया लँपु ज्वनाः मनुष्य जीवन सार्थक कथं हने फयेके मालाच्वन । अस्तु ।

(सन्दर्भ सफू:- बौद्ध ऋषि महाप्रज्ञा कृत परामार्थ ज्ञान दर्शन। अनुवादक: भिक्षु विशुद्धानन्द 'प्राणपुत्र')

More Stories Like this