झीगु अधिकार झीगु हे सः

विनोद रंजितकार

न्हापा न्हापा झी पूर्खां भाषा,संस्कृति व सम्पदायात विकासया चरम विन्दु तक थ्यंकूगु खँय् दुई मत मदु। मठ-मन्दिर, छेँया बनावट, लँया विकास, पुखू, राजकुलो, गाः, हिति, तुंथि, बुंगाःचा उबलय् हे वैज्ञानिक ढंगं विकास जूगु खनेदु। मल्लकालय् यक्व हे विकासया ज्याझ्वः जूगुलिं मल्लकालयात स्वर्ण युग हे धाइ। मल्लकालीन अवस्थाय् नेवाः जुजु जूगुलिं नं नेवाःतय्गु राजनैतिक अवस्थायात स्वयेगु खःसा उबलय् नेवाःतय्के राजनीतिक चेतना माक्व खनेदु ।

उगु अवस्थाय् नेवाःतय्गु ल्हातिइ सत्ता लाःगुलिं हे नेवाः भाषा मेपिनिगु भाषा स्वयां यक्व हे उत्कृष्ट रुपं विकास जूगु खनेदु। गुकिं यानाः मेमेगु हरेक ख्यलय् नं विकास याना यंकेगु लागि तिबः जूगु खः। थौं वयाः भाषायागु हे कारणं झी नेवाःतय्गु राजनीतिक चेतना, सत्ता, संस्कृति, सम्पदा व मेमेगु हरेक क्षेत्रय् नेवाःत लिउने लाःगु जकं मखु ला धयागु न्ह्यसःचिं न्ह्यःने दं वयाच्वंगु दु। कारण, झी नेवाःतय्त न्हापांनिसें नियोजित ढंगं हे भाषा ख्यलय् हे आक्रमण याःगु खनेदु। मल्लकालया अन्त्य लिपा जब खस साम्राज्य स्थापना जुल उबलय् खस भाय् व संस्कृतिया विकासक्रम अप्वल, छाय्धाःसा हरेक ब्वनेकुथि व ज्याकुथी खस भाय् हे छ्यले माःगु जुल। थुकिया लिसें संस्कृति व भाय् सःपिंत उच्च पदवी दइगु जुल। गुकिं यानाः सत्ता खस ब्राम्हणतय्गु ल्हातिइ लाः वन। अथे हे राणाकालीन अवस्थांनिसें पञ्चायतकाल तक थःगु अवस्थायात बांलाक दुवालाः स्वयेगु खःसा नेवाःतय्गु भाषा ख्यलय् झन हे आक्रमण जूगु खनेदु। हरेक ब्वनेकुथिइ खस भाय्, संस्कृति व अंग्रेजी भाय् अनिवार्य कथं ब्वने माःगु तर थःगु भाय् धाःसा मदुगुलिं उकिया विकासक्रम म्हो जुल। आः वयाः नेवाःत हे नेवाः भाय् मसः धाये मालीगु अवस्थाय् थ्यनेधुंकल। थुगु लक्षणयात स्वयेगु खःसा झीगु भाय् छगू इलय् वनाः लोप जुइगु निश्चित दु। उगु बखतय् झी नेवाःतय्गु छुं हे अस्तित्व दइ मखु। नेवाःत न्ह्याः वये मफुगुया मू कारणमध्ये छगू ला ब्वनेकुथी खस भाय् व संस्कृत ब्वने माःगु। वयां लिपा हानं अंग्रेजी ब्वनेमाःगु। थथे थःत म्वाःगु भाषात नं अप्वः ब्वनाच्वने माःगु जुयाः नेवाःतय्त शिक्षाय् थाकुयाच्वंगु दु ।

स्वनिगलय् न्ह्यागु पार्टी स्थापना जूसां नेवाःत हे न्ह्यःने च्वनाः संस्थापक दुजः तकं जू वनी। लिपा व पार्टीइ खस ब्रम्हुतय्सं नेतृत्व याः वइगु। हरेक आन्दोलन सफल यायेत नेवाःतय्गु विशेष भूमिका दयाच्वनी तर अधिकार धाःसा वहे खस ब्रम्हूतय्के फ्वनाः काये मालाच्वनी। झीगु संस्कृति, सम्पदा, हक, अधिकार छुं हे प्राप्त याये फइ मखु। कारण, झी नेवाःतय्त हेला यानाच्वंगु ला ख हे खत तर झीसं "नेवाः झी संघर्ष याये नु, नेवाः भाय् ब्वलंके नु" धकाः धायेगु खःसां झीसं झीगु भाषा, संस्कृति, सम्पदा, हक अधिकार सुनिश्चित याये फइ। कारण, संघर्ष धइगु हे राजनीति खः। थःगु हक, अधिकार धइगु थः दाजु, किजा, काय्पिंके ला ल्वानाः कायेमाः धाःसा राज्य पक्षं जब कि थःपिनि सत्ता हे मदुगु अथवा कमजोर अवस्थाय् हक, अधकार माल धयां वइ ला? थःपिनिगु हक, अधिकार, सुनिश्चित यायेगु खःसा संघर्ष यानाः लाका काये फयेकेमाः ।

ख ला छम्ह नकतिनि बूम्ह मचां नं संघर्ष मयाःतले वयागु आवश्यकता पूवनी मखु। छम्ह मचां ख्वयाः संघर्ष मयाःतले वया मामं वयात दुरु त्वंकी मखु। झी नेवाःतय्सं नं गबले तक थःगु हक व अधिकारया लागि सांगठनिक रुपं संघर्ष याये फइ मखु अबलय् तक सुं नं नेवालं हक, अधिकार राज्यं छेँय् छेँय् वयाः बी धकाः म्हगसय् नं बिचाः मयाःसां जिउ ।

संघर्ष धइगु हे सत्ता प्राप्ति खः धाःसा सत्ता प्राप्ति धइगु थःगु हक, अधिकार सुनिश्चित यायेगु खः। झीगु हक, अधिकार सुनिश्चित यायेगु मूल आधार धइगु हे झीगु थःगु लागाय् थःथःगु भाय् अनिवार्य यायेगु नीति हयेगु खः। नेपालभाषा कयाः ब्वनीपिंत नं खस भाय् कयाः ब्वनीपिंत थें तुं थप सुविधा बियाः हरेक थासय् रोजगारीया व्यवस्था यायेमाः। नेवाःत असक्षम मखु। भाषाविद्, संस्कृतिविद् डाक्टर, पाइलट, इन्जिनियर, प्रशासक फुक्कं ख्यलय् सक्षम नेवाःत दु। तर हक, अधिकारया खँ ल्हाइबलय् धाःसा उपिं न्ह्याबलें लिउने लाः। संचार ख्यलय् जक स्वयेगु खःसां छापा मिडियांनिसें इलेक्ट्रोनिक मिडिया एफ.एफ., टि.भी., लगायत हरेक थासय् नेवाः भाषाय् योगदान बियाच्वंपिं पासापिंसं दुनें निसें लय्तायाः ज्या यानाच्वंगु खने मदु। कारण, नेपालभाषाय् जुयां खइ ला धइगु छगू शंका मनय् दु। वि.सं. २०४६/४७ सालया प्रजातन्त्र धुंकाः ०६२/६३ सालं गणतन्त्र वयेधुंकाः नं झी नेवाःतय्गु हक, अधिकार सुनिश्चित यायेगु एजेन्डा छुं हे पार्टीया नेवाःतय्सं ल्ह्वंगु खने मदु। हरेक पार्टीइ नेवाः सभासद्, नेता व मन्त्री मदुगु मखु तर इमिसं नेवाःतय्गु हक, हितया निंतिं सः थ्वयेकूगु धाःसा खने मदु। बरु ख्वाःपाः धाःसा तसकं बांलाक ब्वयाच्वंगु दु ।

संविधान निर्माण जुइ न्ह्यः हे संविधानसभाय् थःथःगु हक, अधिकार सुनिश्चितया लागि ताम्सालिङ्ग राज्य, मधेशी जन अधिकार फोरम लगायत हरेक थासं गुकथं सः थ्वयेकाः न्ह्याः वयाच्वंगु दु, उकथं हे विस्तारं अधिकार नं प्राप्त यानाच्वंगु दु। अथे हे नेवाःतय्सं नं नेवाः अधिकार व नेवाः हक, हितया लागि आधिकारिक रुपं ब्वलंगु नेवाः शक्ति अतिकं आवश्यक खनेदु ।

"संघर्ष हे राजनीति, राजनीति हे सत्ता
सत्तां हे याइ नेवाः हक, अधिकारया व्यवस्था"

More Stories Like this