बल्ल न्ह्यात संघीयताया बहस

कृष्ण प्रजापति

देश एकात्मक प्रणालीं संघीय प्रणालीइ वनेगु जुल धकाः न्ह्यथनाः अन्तरिम संविधान तयार यानाः लागू याःगु न्यादँ दयेधुंकल। तर छु कथंया संघीयता लागू यायेगु, संघीयता लागू जुइगु इलय् छु गज्याःगु समस्या वइ, अले संघीयता झीगु थेंज्याःगु देय्या निंतिं उचित खः कि मखु धइगु तार्किक बहस धाःसा आः तकं राजनीतिक पार्टीतय्सं याःगु खने मदुनि। जुजुं जुजुं आः भाद्र १४ दुने न्हूगु संविधानया मस्यौदा तयार यानाः घोषणा यायेगु सहमति कथं याकनं याकनं थीथी अन्यौलया विषयय् सहलह व्याकेगु झ्वलय् संघीयता व संघीय राज्य प्रणालीया स्वरुप व मेमेगु थीथी पक्षय् तच्वःगु बहस शुरु जूगु दु। आः तकं उत्थान हे मजुसे मौन च्वनाच्वंगु विषयय् विषय प्रवेश कथं जूसां छुं खँ जूगु बांलाःगु हे पक्ष खः। तर उचित रुपं संघीयताया बाँडफाँड मजुया बिल धाःसा देश सदां जातीय युद्धय् तक्यना च्वनेफुगु गम्भीर विषययात नं राज्यं ध्यान तयेमाः। अथे जुयाः हथासं थ्व ज्या न्ह्याकाः फुर्सदय् पश्चाताप चायेगु पाय्छि मजू ।

गुलिं संघीयताया विरोध यानाच्वंगु राजनीतिक शक्तियात मथ्याःम्ह सन्तान थें यायेगु नं झीथाय् प्रबृत्ति दु। खः, मथ्याःम्ह हे सन्तानया जूसां उचित बुद्धि विवेक जुल धाःसा उकियात नाला काये फयेकेमाः। विरोधया लागिं हे जक विरोध कथं संघीयताया विरोध यानाच्वंपिंत त्वःताः संघीयतां छु छु अन्यौल ब्वलनेफु, गज्याःगु समस्या पिज्वयाः देशयात जटिल लँय् यंकी धइगु सम्भावनाया खँ दुवालेगु अनुचित मखु। नेपाः भौगोलिक ल्याखं तसकं पहाडी व खुसि अप्वः दुगु थाय् खः। थनया श्रोत धइगु हे खुसि व जंगल खः। जंगल व खुसि थेंज्याःगु प्राकृतिक श्रोत साधनत स्थानीय सरकारया ल्हातय् लायेमाःगु खःसा उकियात वितरण व विभाजन यायेगु इलय् छु नीति काल धाःसा उचित रुपं समानुपातिक वितरण यायेफइ धइगु वहस यायेगु छुं बांमलाःगु खँ मखु। नेपाःया जलश्रोतविद्, जलश्रोत विशेषज्ञत आः तक नं संघीय प्रणाली लागू जुइगु इलय् तसकं मछिं मचाः जुइगु कथंया समस्या वयेफु धइगु पक्षय् दु। प्राविधिक ज्ञान दुपिं व तथ्यया आधारय् तर्क तइपिं बुद्धिजीवीतय्गु खँ हे मन्यँसें राजनीतिक पार्टीतय्सं थः यत्थें राज्यया विभाजन यायेगु खःसा कन्हय् हाकनं ल्वापु ल्यना हे च्वनीगु स्थिति वयेफु ।

संघीयता उलि याकनं क्वचायेके जिउगु चीज मखु धइगु महसुस देय्या तःधंगु राजनीतिक पार्टीतय्सं आः वयाः यानाहःगु दु। अथे जुयाः हे खइ, संघीयता हे मदुगु न्हूगु संविधान जारी यायेगु पक्षय् तःधंगु राजनीतिक दलया नेतातय् दथुइ सहमति जुइधुंकूगु दु। छगू इलय् राष्ट्रिय जनमोर्चा थेंज्याःगु चीधंगु घटकं न्ह्याकूगु संघीयता विरोधी अभियानयात आः वयाः देय्या तःधंगु राजनीतिक पार्टी दावी यानाच्वंगु एकीकृत माओवादी, एमाले व नेपाली कांग्रेसं नं बिचाः यायेमाः धइगु थ्व विषय तसकं गम्भीर विषय खः। उगु विषय हचुवाया भरय् क्वःछी मजिउगु विषय खः धइगु स्पष्ट याःगु दु। संविधानसभाय् प्रतिनिधित्व यानाच्वंगु स्वंगू स्वंगू राजनीतिक पार्टीं स्वंगू चरणया रोडम्याप दयेकाः न्हूगु संविधानया मस्यौदा जारी यायेगु तयारी यायेवं उकियात हे अनुमोदन याइगु सम्भावना अप्वयावःगु दु। छाय्धाःसा भाद्र १४ आः नीन्हु जक ल्यंदनि। सेना समायोजन व राज्य पुनर्संरचनाय् थानाच्वंगु संविधान निर्माण ज्या हे पूमवंकं संविधान जारी यायेगु गुलि उचित खः धइगु आः स्वये ल्यं हे दनि ।

इलय् संविधान तयार याये मफयाः तसकं बेइज्जत कमे यानाच्वने धुंकूगु तःधंगु राजनीतिक दलतय्सं आः थप थःपिं बदनाम जुइ मयल धकाः हे न्ह्याथे यानाः जूसां थ्वहे वइगु भाद्र १४ गते न्हूगु संविधानया मस्यौदा तयार यायेत स्वयाच्वंगु खः। तर थ्व तयारी नं गुलि पाय्छि ढंगं न्ह्यायेमाःगु खः उकथं धाःसा न्ह्याये फयाच्वंगु मदुनि। थःगु हे कार्यकालय् माःगु न्हूगु संविधानया मस्यौदा जूसां तयार यानाः पिब्वयेत प्रधानमन्त्री झलनाथ खनालं स्वंगू चरणय् थ्व ज्या पूवंकेगु धकाः रोडम्याप तयार यानातःगु न्यनेदु। थ्व रोडम्यापय् नं खालि भाद्र १४ गते लिपा नं आः थें हे थीथी पार्टीं पालंपाः सरकार चले यायेगु जक खँ वयाच्वंगुलिं धाःसा जनता नेतातय्गु सत्तामोह प्रति अवाक् जूवंगु दु। हाकनं स्वला थप यानाः पालंपाः राज्य चले यासें आः हाकनं छक्वः जनतायात दुःख बीगु खःला धकाः नेपाली जनतां बिचाः यायेमाःगु स्थिति वःगु दु। धायेत ला खुलांनिसें गुला तक न्हूगु चुनाव यानाः गणतन्त्रयात संस्थागत विकास यायेगु खँ उगु रोडम्यापय् दुथ्यानाच्वंगु दु धाइ। तर अथे खःसां जनतां विश्वास यायेगु हे स्थिति मदयेधुंकूगु दु। छाय्धाःसा आः तक नं नेपाली जनतायात नेपाली नेतातय्सं आश्वासन हे जक बियाः थीथी माग, आश्वासन व सन्धी सम्झौता तकं पालना मयायेगु स्थिति वयाच्वंगु दु ।

थ्व झ्वलय् मधेसवादी दलया नेतातय्सं संघीयताया मामलाय् न्ह्यब्वयाच्वंगु सर्त खनाः हे ग्यायेमाःगु स्थिति वयाच्वंगु सीदुगु दु। फुक्कं मधेस एक प्रदेश, संघीय व्यवस्थाया ग्यारेन्टी व आः तक. प्रस्तावित जुयाच्वंगु १४ प्रदेशया खँयात हे अन लाः थन लाः मदयेक हीके फइगु सर्त न्ह्यब्वयेवं आयोग दयेकाः ज्या यायेत तयार यायेगु सहमति याःपिं नेपाली कांग्रेस, एमाले व एकीकृत माओवादीया शीर्ष नेतात फुक्कं थारान्हूगु दु। मधेस प्रदेश, थरुहट प्रदेश व नारायणी प्रदेश धकाः स्वंगू राज्यय् यानातःगु विभाजनयात हाचां गायाः आः फुक्कं मधेस छगू प्रदेशया न्हूगु खँ हयाः नं माने मयात धाःसा उकियात मधेसवादी दलतय्सं गुगुं नं हालतय् स्वीकार मयायेगु खँ पित हयेवं राजनीतिक पार्टीतय् दथुइ भुखाय् ब्वःगु खः। कांग्रेस व मधेसवादी दलतय् दथुइ जुइगु सहमतियात माओवादी शीर्ष नेता प्रचण्डं नं स्वीकार यायेगु धकाः वयाच्वंगु खँयात कयाः आः पार्टी दुने नं बहस सुरु जूगु दु। थुकथं १९ न्हुया आन्दोलन लिपा न्ह्याःगु मधेसवादी दलया आन्दोलनया लिच्वः स्वरुप तयार जुयावःगु संघीयताया खं आः राष्ट्रिय रुप काःगु उचित खः। तर उकियात उचित रुपं हे बाँडफाँड याये मफुत धाःसा तःधंगु घात जुइगु खँय् नं होश यायेमाः ।

More Stories Like this