राज्य पुनर्संरचना आयोगया विवाद

सानुराजा शाक्य

संविधानया मस्यौदा पित हयेत विवाद जुयाच्वंगु धकाः मू राजनीतिक दलतसें हयाच्वंगु विषय मध्ये छगू राज्यपुनर्संरचना नं खः। संघीयता लागू यायेत मयासें मजिउगु विषय नं राज्य पुनर्संरचना हे खः। नेपाःया विद्यमान जातीय, भाषिक, क्षेत्रीय, सामाजिक, आर्थिक, वर्गीय उत्पीडत न्हंकेत राज्य पुनर्संरचना यायेगु खँ ०६२ साल मंसीरय् तत्कालिन नेकपा माओवादी व न्हय्गू संसदीय राजनीतिक दल दथुइ जूगु १२ बुँदे सहमतिनिसें वैधानिक राज्यया दस्तावेजया छगू अंग कथं वयाच्वंगु दु। थ्व खँया निरन्तरता अन्तरिम संविधानंनिसें संविधानसभाया थीथी समितिं तयार याःगु अवधारणाय् नं दुथ्यानाच्वंगु दु। अन्तरिम संविधान दयेकूगु इलय् राज्य पुनर्संरचनाया सवालयात राज्य पुनर्संरचना आयोग दयेकाः उकिं बिउगु प्रतिवेदनया लिधंसाय् संविधानसभां राज्य पुनर्संरचनाया विषय संविधानय् दुथ्याकेगु योजना तःगु खः। नेपाःया राजनीतिक दलतसें राज्य पुनर्संरचनाया सवालयात सैद्धान्तिक रुपं स्वीकार यानागु उमिगु नाराय् व घोषणाय् जक सीमित यानाः उकिया परिणाममुखी लिच्वः पिकायेत गबलें नं तत्परता मक्यंगु खँ राज्य पुनर्संरचना यायेगु खँय् राजनैतिक सहमति जूगु खुदँ दतं नं उकियात कार्यान्वयन यायेत नानाकथंया त्वहः चिनाच्वंगुलिं प्रस्ट याः ।

भदौ १४ दुने मस्यौदा संविधान जक जूसां पित हयेगु खँ नाप स्वानाः थौंकन्हय् हानं राज्य पुनर्संरचना खँ राजनीतिक दलतय् दथुया विवाद पिनें खनेदुगु दु। राज्य पुनर्संरचना यायेगु सवालनाप अन्तरिम संविधान व संविधानसभाया राज्य पुनर्संरचना व शक्ति बाँडफाँड समितिया अवधारणायात कयाः प्रचण्डया अध्यक्षताय् फुक्कं दल दुगु विवाद ज्यंकेगु उपसमितिं निर्णय याये फयाच्वंगु मदु। अन्तरिम संविधानय् राज्य पुनर्संरचना यायेत आयोग दयेकेगु खँ न्ह्यथनातःगु खः। तर अन्तरिम संविधान पिदंसांनिसें आयोग दयेकेगु मुद्दा राजनीतिक दलतय् प्राथमिकताय् गबलें मलाः। प्रचण्ड प्रधानमन्त्री जूगु इलय् गणेशमान गुरुङया संयोजकत्वय् आयोग दयेकूगु खःसां उकियात पूर्णता बीत मेमेगु दलतसें असहयोग यायेवं उगु आयोग संवैधानिक मान्यता काये मखंक हे सिना वन। लिपा आयोगं ज्या मयासेंलि संविधानसभाया राज्य पुनर्संरचना व शक्ति कालबिल समितिं राज्य पुनर्संरचनाया अवधारणा तयार यानाः संविधानसभायात लःल्हात। संविधानसभाया राज्य पुनर्संरचना समितिं राज्य पुनर्संरचनाया अवधारणा पित हयेधुंकाःनिसें राज्य पुनर्संरचना आयोगया औचित्य मदया वंगु खः ।

संविधानसभाया राज्य पुनर्संरचना समितिं पहिचान व सामर्थ्ययात लिधंसा दयेकाः १४ गू प्रदेशया संघीय नेपाःया अवधारणा पास यात। थ्व झिंप्यंगू प्रदेश मध्ये नेवाः, लिम्बू, गुरुङ, तामाङ, मगर, थारु, किरात, शेर्पा व मधेसीतय् पहिचान क्यनीगु अवधारणा पास जुयाः संविधानसभाय् दुथ्यासांनिसें उकिया विरोधीत विशेष यानाः मू राजनीतिक दलया ब्राम्हणवादी विचारं ग्रष्ट जूपिं नेतातय्त पचे मजुल। उकिया विरोध स्वरुप पहिचानया लिधंसाय् प्रस्तावित जूगु प्रदेशत न्हंकाः भौगोलिक नां दुगु प्रदेश दयेकेत राज्य पुनर्संरचना आयोगया खँयात मुद्दाया रुपय् हःगु खः। थुकथं मुद्दाया रुपय् हयेबलय् राज्य पुनर्संरचनाया सवालयात थःगु कथं हिले फइगु म्हगस खनाच्वंगु दु। छाय्धाःसा आयोगय् दलया जक खँ न्यनीपिं मनूत तयाः थःपिंसं यथे प्रदेश विभाजन यायेगु कुतः खः। संविधानसभाया राज्य पुनर्संरचना समितिइ दुपिं आदिवासी जनजाति सभासद व मधेसी सभासदतसें तकं समितिं दयेकूगु सैद्धान्तिक आधारयात स्वीकार यानाः १४ प्रदेश पास याःगु खः। मू राजनीतिक दलया शीर्ष नेतातसें अन्तरिम संविधानय् हे राज्य पुनर्संरचना आयोग दयेकेमाः धकाः च्वयातःगु खँयात स्वाहाने दयेकाः तर्क तयेगु यानाच्वंगु दु। तर थुकी विशेष यानाः मधेसी दलतय् असहमतिया कारणं मस्यौदा संविधान तकं न्ह्यःने मवनेगु खनेवं थुकिया विकल्पय् निता लँपुया प्रस्तावत हयाच्वंगु दु ।

न्हापांगु प्रस्ताव पिने पिने राज्य पुनर्संरचनाया ज्या धइगु अःपु मजू थ्व मुद्दा निदं क्वचायेके फइगु खँ मखु उकिं थ्व सवालयात थातिं तयाः संविधान पित हयेगु खँ खः। थ्व मुद्दायात संविधानसभाया औपचारिक छुं नं समितिइ एजेण्डाया रुपय् हये मफुसां पर्दा लिउने थुकथंया षडयन्त्र दुगु खँ पिदना हे च्वंगु दु। संविधान जारी यानाः राज्य पुनर्संरचना थिंकेगु धइगु अपूर्ण संविधान जारी याकाः राज्य पुनर्संरचना हे मयायेगु, याये माःसां थःगु अनूकुल वातावरण दयेकेत कुतः यायेगु षडयन्त्र खः। थुकथंया संविधान जारी जुइगु धइगु संघीयता बिनाया संविधान वयेत्यंगु खः। मेगु प्रस्तावया रुपय् राज्य पुनर्संरचना आयोगया खँ मस्यौदा संविधान जारी यायेत हे पंगः ब्वलन उकिं आयोगया विकल्प मालाः जूसां न्ह्याका यंके माल धइगु बिचाः एकीकृत माओवादी व नेकपा एमालें पितहःगु दु। थुकिया विकल्पय् विशेषज्ञतय्गु कार्यदल दयेकाः थ्व समस्या ज्यंकेत मधेसी दल, एकीकृत माओवादी व एमाले तयार खनेदत। तर नेपाली कांग्रेसं धाःसा आयोग दयेकाः हे अन्तरिम संविधानया व्यवस्था हुबहु कार्यान्वयन यायेमाः धइगु जिद्दी मत्वःतूनि। थुकथं राज्य पुनर्संरचनाया विवाद ज्यंकेगु लँपुइ नेपाली कांग्रेस बाधककथं खने दयाच्वंगु दु।
थःपिं सत्ताय् थ्यंकेत अन्तरिम संविधानयात बारम्बार संशोधन याइपिं दलतसें राज्य पुनर्संरचना आयोग दयेकेगु धकाः च्वयातःगु खँयात संशोधन यानाःसां निकास पिकायेमाल धाःगु न्यने मदु। राज्य पुनर्संरचना आयोग दयेकेगु अन्तरिम संविधानय् दत धायेवं इलय् गठन यानाः नयेभाःमखंपिंसं थःत मछिन धायेवं थःपिनि अधिकार हनन जुइगु कथं संविधान वइगु आशंकाय् औचित्यहिन आयोग दयेकेगु उचित मजू। संविधानसभाया राज्य पुनर्संरचना पास यानातःगु अवधारणाय् दुथ्याःगु झिंप्यंगू प्रदेशया सिमांकनया विवाद जुइफु उकियात प्राविधिकतय् पुचःया रायसुझावया लिधंसाय् सिमानया खँ संशोधन यायेगु मेगु जुइफु तर पहिचान व सामर्थ्यया लिधंसाय् दयेकाः राज्य पुनर्संरचना यायेगु सैद्धान्तिक खँयात त्वःतेत मधेसी व आदिवासी जनजातित तयार मदु। राज्य पुनर्संरचना आयोगया खँय् मधेसी दलत गुलि सशक्त ढंगं वयेफुगु खः आदिवासी जनजाति सभासद्त उकथं दवाव बीत असफल जुयाच्वंगु खनेदु धाःसां जिउ। थुकिं संविधानसभाय् आदिवासी जनजाति सभासद्त २१८ म्ह दु धाःसां आदिवासी जनजातिया भावनायात क्वातुक्क कय्च्यानाः ज्या याये फयाच्वंगु मदु धइगु क्यं ।

More Stories Like this