थुगुसीया बजेटय् नेवाः हितया खँ

प्रा. डा. दुर्गालाल श्रेष्ठ

थुगुसीया बजेट शान्ति व संविधानया लागिं सहमतिया आधारय् स्वंगू दल मिले जुयाः गठन जूगु सरकारया बजेट खः। थुकिं छुं नं निश्चित दिशा ज्वनेफुगु खने मदु। थुकिं विशेष यानाः द्वन्द्व पीडित, दलित, जनजाति लिउने लाःगु वर्गतय्त राहत बीगु उद्देश्य तयाः राहतमुखी बिचाःमुखी व उपभोगमुखी जूगु खनेदु तर देय्या निश्चित क्षेत्रयात कयाः द्रुत विकास यायेगु लक्ष्य तःगु खने मदु।
न्हापाया स्वयां थुगुसीया बजेटं सरकारी खर्चया रकम अप्वः याइगु लक्ष्य काःगु दु। बजेटया निगू मू स्रोत वैदेशिक अनुदान व राजस्व संकलन खः। देशय् राजनैतिक स्थिरता मदुगुलिं आर्थिक क्रियाकलाप सुचारु कथं याये मफुगु नं वय्कःया बिचाः खः। उलि जक मखु उद्योगपति व मजदुरतय् दथुइ नं बांलाःगु स्वापू मदु। देशय् राजस्व अप्वइगु वा मजुइगु खँ ला थन च्वंगु आर्थिक क्रियाकलापय् निर्भर जुइगु खँ खः। छाय्धाःसा लक्ष्य अनुरुप राजस्व उठे जुइत थाकुइ नं फु। अथे जुयाः थ्व बजेट अप्वः महत्वाकांक्षी जुयाः बजेटया साइज हे अप्वः जूगु दु ।

थ्व बजेटय् उल्लेख जूगु आर्थिक विकास दर ५ प्रतिशत लक्ष्य प्राप्ति जुइत नं थाकु। २०१०/११ या अनुमानित आर्थिक विकास दर ३.५ प्रतिशत जक यायेफुगु खनेदु। उकिं विकासया खास निश्चित दिशा ज्वने मफुगु बजेटं ३.५ प्रतिशतं ५ प्रतिशत विकास दर थ्यंकेगु खालि कल्पना जक जुइ ला?

थुगुसीया बजेटय् बांलाःगु पक्षत नं अवश्य हे दु। देय् विकास निर्माणया लागिं मदयेकं मगाःगु आर्थिक व सामाजिक पूर्वाधार गथे कि - यातायात, पर्यटन, संचार, विद्युत, शिक्षा, स्वास्थ्य आदि अति आवश्यक जू। अले थुगु क्षेत्रय् थ्व बजेटं प्राथमिकता बियाः खर्चया व्यवस्था याःगु नं दु। अथे हे विद्युतया आपूर्ति यायेत जलविद्युत आयोजनात निर्माण यायेत अरब चुक्ता पूँजी तयाः जलविद्युत विकास व लगानी कम्पनी स्थापना यायेगु व्यवस्था नं थ्व बजेटं याःगु दु। वया नापं निजामती कर्मचारीया दछिया तलब शेयरय् लगानी यानाः न्हूगु जलविद्युत आयोजना कार्यान्वयन यायेगु खँत नं प्रशंसा यायेबहःगु खँ खः ।

थुगुसीया बजेटय् भतिचा नकारात्मक खने दुगु पक्ष धइगु विदेशय् च्वंपिं नेपाःमितय्सं निगू लाख डलर व व स्वयां अप्वः मू वंगु छेँ, जग्गा न्याये दइगु व्यवस्था खः। थुकिं यानाः झीथाय् छेँ, जग्गाया भाः हानं यक्व हे अप्वयाः नेपाली नागरिकतय्त मर्का जुइगु सम्भावना दयेफु। थुकिं यानाः लिपा राजनैतिक समस्या तक नं जुइफु। अले मेगु पक्ष शैक्षिक युवा बेरोजगारतय्त स्वरोजगार बीगु उद्देश्य तयाः बिना धितो सहुलियतपूर्ण रुपं म्हतिं निगू लख दां उपलब्ध याना बीगु खँ ला यक्व बांलाःगु पक्ष खः तर थ्वयात बांलाक अनुगमन व व्यवस्थित याये मफुत धाःसा अःखतं साधनया दुरुपयोग जुइगु बिचाः नं वय्कलं प्वंकादिल ।

थुगुसी कर्मचारीतय्गु तलब अप्वःगु दु। थुकिं यानाः इमिगु मनोभावनाय् सुधार हयाः उमिगु ज्याय् प्रगति व सघाउ जुइ फइगु आशा नं दु। तर तलब वृद्धि पटकपटक मयासे तलबयात देय्या मूल्य सुचांक नाप लिङ्क याना बिउसा थुकिं यानाः बजाः भाः अप्वयाः वा म्हो जूसां कर्मचारीतय्त मर्का जुइ मखु। नापं सरकारयात नं अलग्ग हे तलब वृद्धिया निंतिं नं आयोग दयेकाच्वने नं माली मखु।
नेपाः कृषि प्रधान देय् खः। कृषिया लागिं ३५.३ प्रतिशत रकम छुटे याःगु दु। थ्व धइगु बजेटया ३.२ प्रतिशत जक खः। कृषि क्षेत्रया विकासय् सरकारया स्वयां नं निजी क्षेत्रया योगदान अप्वः जूगुलिं सरकारी खर्च म्हो जुइगु स्वाभाविक हे खः। थुकियात म्हो धाये मजिउ तर भतिचा कृषि अनुसन्धानय् लगानी अप्वयेकाः सिंचाइँ सुविधा थप यानाः कृषिया लागिं अझ छुं बजेट अप्वयेकूसा अझ बेस जुइ ।

शिक्षाया लागिं ६४ अरब वा कुल बजेटया १६.६ प्रतिशत �यानातःगु दु। शिक्षायात फ्यानातःगु थ्व बजेट गाः, मगाः धाये थाकु। छाय्धाःसा शिक्षा क्षेत्रयात सरकारी दायित्वया रुपय् काल धाःसा म्हो जूगु खनेदु। यदि सरकारी बाहेक निजी क्षेत्रय् प्रोत्साहन बीगु खःसा थ्वहे अप्वः नं जुइफु।
थौंतकया बजेटय् नेवाः समुदायया लागिं धकाः खास हे रकम फ्यानातःगु खने मदु। थुगुसीया बजेट नं थथे हे खः। पर्यटकतय्गु निंतिं नेवाः धर्म, संस्कृति, चीभाः, देगः तसकं महत्वपूर्ण खःसां थुकिया निंतिं छुं खास बजेट फ्यानातःगु खने मदु। नेवाः समुदायया राजनैतिक पहुँच म्हो जूगुलिं नेवाःतय्गु हितया लागिं नवाइपिं नं म्हो हे तिनि। नेवाःतय्गु ल्हाःतिं प्रशासनिक, राजनैतिक शक्ति, जग्गाया अधिकार व व्यापारय् नं नेवाःतय्गु पहुँच बुलुहुँ म्हो जुया वनाच्वंगु दु। उकिं सरकारी बजेटं नेवाःतय्गु हितय् म्हो हे जक प्रभाव लाकीगु खनेदु ।

(प्रा.डा. दुर्गालाल श्रेष्ठ स्वीप्यदँ तक पब्लिक युथ क्याम्पसय् अध्ययन यानादीधुंकूम्ह अर्थविद् खः। थौंकन्हय् वय्कः त्रि.वि.या सेडाय् ज्या यानाच्वनादीगु दु। थीथी अनुसन्धान नापं संघ संस्थाय् नं वय्कः कन्सल्टेन्टया रुपय् सक्रिय दी। अले राष्ट्रिय योजना आयोग, जल तथा शक्ति आयोग, जलस्रोत मन्त्रालय आदि थासय् नं कन्सल्टेन्ट जुयादी।)

खँल्हाबल्हाया लिधंसाय् न्ह्यब्वःम्ह: मधु श्रेष्ठ

More Stories Like this