जातीय युद्ध दकलय् ग्यानापु

डी.आर. खड्गी

ब्रिटिस साम्राज्य औद्योगीकरणया लँय् वनाच्वंगु इलय् प्राकृतिक श्रोत-साधन अति आवश्यक जूगुलिं एशिया व अफ्रिकाया यक्व देशयात उपनिवेशय् तयाः शासन यानाच्वंगु खः। अफ्रिकी देश सुडान नं प्राकृतिक श्रोतया ल्याखं धनी देश खः। ब्रिटिस सरकारं थ्व देशयात नं थःगु अधिनय् तयाः प्राकृतिक श्रोत लुटे यानाच्वंगु खः। दक्षिण सुडानया अप्वः भूभाग जंगल व पहाडी इलाकां भुनातःगु दु। ब्रिटिस अधिनय् लानाच्वंगु इलय् दक्षिण सुडानया धर्म व संस्कृति नाश याना छ्वयेगु लागि क्रिश्चियन धर्मयात राज्यं प्राथमिकता बियाः गांगामय् प्रचार यानाच्वंगु खः। ब्रिटिसतय्सं धर्म नापनापं अंग्रेजी भाषा नं स्यनेगु याना वयाच्वंगु खः। ब्रिटिसतय्सं क्रिश्चियन धर्म व अंग्रेजी भाषायात खुब प्रचार याना वंगुलिं सुडानया बहुसंख्यक जनता क्रिश्चियन धर्म व अंग्रेजी भाषा ल्हाइपिं जुया वन। दक्षिण सुडानय् थीथी जातिया बाहुल्य दुसां उत्तर सुडानय् अरब मुश्लिमया बाहुल्यता दु। उत्तर सुडानय् अप्वः मुश्लिम दुगु कारण नं थथे जुयाः हे खः। न्हापां इजिप्टया नेता नासिर सोभियत संघया प्रभावय् लानाच्वंगुलिं अफ्रिकी देशय् ब्रिटिस उपनिवेश विरुद्ध ल्वानाच्वंपिंत इजिप्टं ग्वाहालि व समर्थन यानाच्वंगु खः। उत्तर सुडानयात ब्रिटिस उपनिवेशपाखें मुक्त यायेत इजिप्टया सेना तकं दुहां वनेगु यानाच्वंगु खः। उत्तर सुडान छुं दँ तक इजिप्टया अधिनय् हे लानाच्वंगुलिं थन मुश्लिमतय्त विशेष सहुलियत बियाः व्यापार यायेगु ह्वःताः बियातःगु खः। थ्वहे कारणं यानाः उत्तर सुडान अरब मुश्लिमतय्गु बाहुल्यता दुगु देय् जूगु खः ।

दक्षिण सुडानया अफ्रिकी जाति व उत्तर सुडानया अप्वः मुश्लिम जातिया दथुइ जातीय व धार्मिक युद्ध जुयाच्वंगु खः गुगु इलय् राष्ट्रपति उमर अल बसिर झिदँ झिंनिदँ तक विद्रोह यानाः सुडानया राष्ट्रपति जुइत ताःलाःगु खः। राष्ट्रपति बसिर अरब मूलया कट्टरवादी मुश्लिम धर्मया समर्थक खः ।

राष्ट्रपति बसिरं नं सत्ताय् वये सातकि मुश्लिम धर्मयात सुविधा बियाः मेमेगु धर्म व जातियात पक्षपात याना वन। सुडानया गैर-मुश्लिमतय्त निगूगु दर्जाया नागरिक थें व्यवहार यानाच्वंगु कारणं गैर-मुश्लिमत छप्पँ जुयाः संघर्ष नं न्ह्याकूगु खः। उत्तर सुडानया शासकं दक्षिण सुडानया प्राकृतिक श्रोत साधन लुटे यानाः जक मगानाः विद्रोही व दक्षिण लागाया जनतायात दमनया नं यानावं वंगु खः। दक्षिणय् विद्रोहीतय्सं उत्तर सुडानपाखंे छुटे जुयाः अलग्ग राज्य पलिस्था यायेत ७० या दशकय् सुडान पिपल्स लिवरेशन आर्मी गठन यानाः सशस्त्र संघर्ष शुरु याःगु खः। लिवरेशन आर्मीया नेता जोन गराङ खः। विद्रोही सेना व सरकारी सेनाया दथुइ ग्यानापुक ल्वापु जूगुलिं सुडानय् यक्व धनजन नं नाश जुल। समस्या समाधान यायेत सन् १९७२ य् इथियोपियाय् शान्ति वार्ता जुल। वार्तां दक्षिण सुडानयात स्वतन्त्रता बीगु खँ तकं क्वःछिउगु खः। तर लिपा हाकनं वयाः सुडान सरकारं दक्षिणयात स्वतन्त्रता बी फइ मखु धकाः शान्ति सम्झौतायात अस्वीकार यात। हाकनं विद्रोही सेना व सरकारी सेना दथुइ भिषण युद्ध जुयाः करिब १५ लाख मनू सित। ४० लाख विस्थापित जुल। वयां लिपा हाकनं छक्वः राष्ट्र संघया रोहबरय् सन् २००५ य् शान्तिवार्ता याकल। उगु शान्ति वार्ताया मुख्य बुँदात थुकथं न्ह्यथना तःगु दु: क) दक्षिण सुडानयात अर्धस्वायत्तता बीगु, ख) चिकंपाखें वःगु आम्दानी बछि�बछि यायेगु, ग) जनमत संग्रह यायेगु।
वंगु खुला न्ह्यः उत्तर सुडानपाखें अलग्ग जुइगु खः वा मखु धकाः दक्षिण सुडानय् जनमत संग्रह जुल। उगु जनमत संग्रहय् जनतां दक्षिणी लागा स्वतन्त्र मुलुक जुइगु धकाः जनादेश बिउगु खः ।

वंगु असार २५ गते शनिवाः कुन्हु दक्षिण सुडान स्वतन्त्र जूगु लसताय् सुडानया राष्ट्रपति ओमर अल बसिरयात नं ब्वना-पौ बिउगु जुयाच्वन। राष्ट्रपति बसिर सुरुइ ला दक्षिण सुडानया जावा प्रान्तय् वने मखु धकाः अडान कयाच्वंगु खः। लिपा बाध्य जुयाः दक्षिण सुडानया जावा प्रान्तय् वनाः स्वतन्त्रता दिवसय् ब्वति काल। उगु इलय् राष्ट्रपति बसिरं देश विभाजन जूगुया व्यथा नं प्वंकादीगु खः। गुगु इलय् देश विभाजन जुल, उगु इलय् उत्तर सुडान तसकं हे मछिंगु परिस्थितिइ जक लाःगु मखु आर्थिक अवस्था नं कमजोर जुजुं वनाच्वन धकाः राष्ट्रपतिं धयादिल। देशया मुख्य आम्दानीया श्रोत, चिकंपाखें वइगु विदेशी ध्यबा नं म्हो जुयावंगुलिं बाध्य जुयाः सार्वजनिक खर्चय् कटौती यायेगु ज्या न्ह्याकल। दक्षिण सुडान स्वतन्त्र जुइसातकि करिब ७५ प्रतिशत चिकंया आम्दानी म्हो जुयाः देशया धुकू फुनाच्वन। थौंकन्हय् उत्तर सुडानय् विदेशी ध्यबा तसकं हे म्हो जुया वनाच्वंगुलिं मुद्रास्पितिं जुयाः देशया अवस्था डांवाडोल जुयाच्वंगु दु ।

सरकारं बाध्य जुयाः स्वदँ तक आपतकालीन कार्यक्रम धकाः खर्च कटौती याना वनाच्वंगु दु। उत्तर सुडानया सरकारं न्हूगु योजना हयाः चिकंपाखें जुयाच्वंगु निर्भरता म्हो यायां यंकेगु धकाः न्हून्हूगु योजना नं न्ह्यब्वयाच्वंगु दु। गथे यानाः इथियोपिया व युगाण्डा सरकारं थें प्राकृतिक श्रोतय् निर्भरता जुइगु कम यायां यंकाच्वंगु खः। विशेष योजना धकाः कृषि उच्च प्राथमिकता बिया यंकेगु नापनापं मध्यम खालया उद्योग नं वृद्धि यानाः विदेशी मुद्रा मुंकेगु यानाच्वंगु दु। थ्व निगू देशं इथियोपिया व युगाण्डाया तयारी पोशाक व कृषिं उत्पादन जूगु वस्तुयात नं विदेशय् निर्यात अप्वयेकेत नं ताःलानाच्वंगु दु ।

सुडानया घटनाक्रमं जातीय व धार्मिक युद्ध गुलि ग्यानापु जुइफु धकाः क्यनाच्वंगु दु। नेतृत्व वर्ग स्वार्थी, असक्षम, अविवेकी जुल धाःसा अज्याःपिं नेतातय्सं देशया समस्या समाधान यायेगु मखु बरु झन जटिल याइ धइगु खँ नं थुइकेमाःगु खनेदु। यदि नेतात सकारात्मक, विवेकी, सक्षम व दुरदर्शी जुल धाःसा देशय् वइगु न्ह्याथेंजाःगु समस्या नं याउँक हे ज्यंके फइ धइगु राजनेतातय्सं क्यनाच्वंगु दु। दसुया निंतिं नेल्शन मण्डेला जातीय युद्धं पीडित जुयाच्वंगु दक्षिण अफ्रिकायात याउँक ज्यंकाः क्यना बिल। मण्डेलां सामाजिक सद्भाव विकास यानाः देशय् शान्ति हयाः कृषि व उद्योगय् विकास यानाः क्यना बिल। इथियापियाया राष्ट्रपति जिर्मां नं लोकतान्त्रिक संस्कार विकास यानाः देशया आर्थिक प्रगति यानाः युगाण्डायात विकासया लँपुइ यंकूगु खः। झीगु देशया नेतात ढोंगी, स्वार्थी व असक्षम जुयाच्वंगुलिं देशया अवस्था झनझन जटिल जुया वनाच्वंगु खः ।

drkhadgi@gmail.com

More Stories Like this