साउन संल्हू व साउनया ला

लब कर्माचार्य

दछियंक वइगु थीथी संल्हू मध्ये छगू 'साउन संल्हू' नं खः। दछिइ सूर्यया गति निगू अयनं हिलाच्वनी। छगू सूर्य उत्तरपाखे वनीगु व मेगु दक्षिणपाखे वनीगु। उत्तरपाखे वनीगुयात उत्तरायण व दक्षिणपाखे वनीगुयात दक्षिणायण धाइ। थ्व निगू अयनय् न्हि ताःहाकः जुयाच्वनीगु व चीहाकः जुयावनीगु परिवर्तन सुरु जुइ।
न्हि ताहाया वनीगु उत्तरायण माघ, फागुन, चैत, वैशाख, जेठ व असार खः। अथे हे न्हि चीहायावनीगु साउन, भाद्र, असार, कार्तिक, मंसीर व पुस खः। मौसम कथं दछिया खुगू ऋतु हिलाच्वनी। महिना कथं थ्व ऋतु थुकथं दु: बसन्त चैत व वैशाख, गृष्म जेष्ठ व असार, वर्षा साउन व भाद्र, शरद् असोज व कार्तिक, हेमन्त मंसीर व पुस, अले शिशिर माघ व फागुन ।

दछिया लकस हिलीगु चन्द्रमास व सौरमासयात नं कयातःगु खनेदु। मौसम हिली कथं दछिया झिंनिगू संल्हू वइ। थ्व संल्हू मध्ये दकलय् तःधंगु संल्हू वैशाख संल्हू, मेष संक्रान्ति वर्ष व मास हिलीगु संल्हू जुल। अले खुलाय् छक्वः अयन, ऋतु व मास हिलीगु साउन संक्रान्ति दक्षिणमय, वर्षा व साउन मासं व माघ संक्रान्ति शिशिर व माघ मासं हिली। अनं लिपा ला हिलीगु धइगु असार, भाद्र, पौष व फागुन खः। साउन महिना धइगु दछिया दकलय् ताहाः न्हि जुइगु ला खः। उकिं साउनय् ३२ न्हु दयाच्वनी। उकिं नेपालीं साउनयात 'बुढो महिना' नं धायेगु याः। अथे हे साउन महिनाय् ३२ न्हु दइबलय् संल्हू १ गतेनिसें ३२ गते तक छु बार संल्हू लाःगु खः वहे बारया दिंलिसें मेगु स्वंगू बार उगु महिनाय् न्यान्हु दयाच्वनी ।

वंगु असार महिनाय् नं ३२ न्हु दुगुलिं उकिया संल्हूनिसें ३२ गते तकया बुधबारंनिसें शनिबाः तक न्यान्हु दयाच्वंगु खः। थुगुसी इस्वीया १ तारिख विक्रमया १ गते नं छगू हे बारय् लानाच्वंगु दु। गथे कि:
१) मई १ तारिख आइतबाः-जेष्ठ १ गते नं आइतबाः
२) जून १ तारिख बुधवाः-असार १ गते नं बुधबाः
अथे हे थुगुसी जेष्ठ, असार व असोज १ गते आइतबाः लाः थें हे हाम्वः घ्यः चाकु संल्हू नं आइतबाः हे लाः वइ। थुगुसीया साउन संल्हू छगू पर्व जक मखु सूर्य दक्षिणपाखे सरे जुजुं वनीगु व नेपाली समाज छगू नखः लिहां वनीगु संल्हू नं थ्वहे साउन संल्हू खः।
थ्व संल्हू कुन्हु नेपाली समाजय् 'लुटो फाल्ने' धकाः कण्डारक पूजा यानाच्वनी। उकिं इमिसं थ्व संल्हू माघ संल्हू थें हे हनी। थ्व महिनाभरि मिस्तय्सं वाउँगु चुरा व वसः धारण याइ। नेवाःतय्गु नचःचखःया लुखा चायेकीगु गथांमुगः नं थ्वहे ताकय् लानाच्वनी ।

More Stories Like this