मातृभाषा प्रेमया अभाव छाय् जुल?

दिव्या ताम्राकार

बुसांनिसें मामं स्यनातःगु भाय्यात मातृभाषा धाइ। साधारणकथं स्वयेबलय् मातृभाषाया अर्थ थ्वहे खः। तर थौं मातृभाषाया परिभाषाया विषयय् बिचाः यायेमाःगु अवस्था ब्वलन। छाय्कि थौं मामं थः मचायात थम्हं मांपाखें सयेकाः कयागु भाय् मस्यँसे कतः भाय् स्यनेगु याना हल। छु मामं कतः भाय् स्यंसा वहे मचाया मातृभाषा जुल ला? अवश्य जुइ मखु। मातृभाषा धायेबलय् व मचाया वंशज वा पुर्खां न्हापांनिसें ल्हाना वयाच्वंगु भाषायात थुइकेमाः। सुं नं मचां मातृभाषा सयेकेगु वयागु नैसर्गिक अधिकार खः। तर बिडम्बनाया खँ, थौंकन्हय्या शिक्षित समुदायं न्हाय् ध्यनाः स्वर्ग खंके थें थः मस्तय्त थःगु मांभाय् मस्यँसे कतः भाय् स्यनाः गर्व तायेकाच्वंगु दु। उकिया थीथी कारणत दु।

सरकारया भाषानीति:
थःगु मातृभाषा त्वःता यंकेगु प्रवृत्ति थौंकन्हय् जक ब्वलना वःगु मखु। राणाकालंनिसें नेपालभाषानापं मेमेगु भाषायात दमन यायेगु नीति ज्वंगु खः। नेपालभाषां च्वये-ब्वने मदइगु, सरकारी ज्याय् नेपालभाषां च्वयातःगु भ्वंयात मान्यता मबीगु, यदि सुनानं अथे यात धाःसा सजाय बीगु नीतिया फलस्वरुप नेपालभाषां च्वयेगु-ब्वनेगु ज्या दिनावन। नेपालभाषा ल्हाइपिंत सरकारी जागीर मदइगु भयं थः मस्तय्त मयः मयः खस भाषां खँ ल्हाकेगु यात। प्रजातन्त्र वयेधुंकाः मातृभाषां च्वये-ब्वनेगुली स्वतन्त्रता ला वल तर पञ्चायतकालया छगू भाषा नीतिं भाषिक स्वतन्त्रता हाकनं कुण्ठित जुइमाल। पञ्चायतकालय् हे मां भाषां शिक्षा धइगु नारा ज्वनाः छथ्वः भाषाह्यमितय्सं स्कूल व कलेजस्तरय् नं नेपालभाषा दुथ्याकेत ताःलात। थौं लोकतन्त्र वयेधुंकाः नं भाषाय् पूर्ण स्वतन्त्रता मवःनि। सरकारी ज्याकुथी नेपालभाषाया छ्यलाबुला कार्यान्वयन जुइ फयाच्वंगु मदुनि।
थःगु भाषाय् रोजगारीया अभाव:
नेपालभाषाया माध्यमं डिग्री यानातःपिंत सरकारी जागिर मबीगु नीतिया कारणं नेवाःत नेपालभाषायात मू विषय यानाः ब्वनेगुपाखें हतोत्साही जुयाच्वंगु दु। यद्यपि थौं नेपालभाषायात लोकसेवा आयोगं मान्यता बिल धाःसां सरकारप्रति अविश्वासया कारणं नेपालभाषा विषय प्रति आकर्षित मजू। नेपालभाषाया माध्यमं ब्वंकीगु ब्वनेकुथि, कलेज यक्व मदुगुलिं शिक्षक-शिक्षिका जुइगु अवसर नं मदु। संचार माध्यमय् ज्या याइपिंत उचित पारिश्रमिक बी फुगु मदु। आर्थिक रुपं सक्षम जुइत नेपालभाषां तिबः बी मफुगु अवस्थाय् नेपालभाषायात महत्व मबीगु नं स्वाभाविक हे खः।
मेमेगु भाषानापया स्वापू:
स्वनिगःयात 'मेल्टिङ्ग पट' नं धायेगु याः। थुकिया अर्थ थन दुहां वःपिं मनूत फुक्क थनया लकसय् भ्यले पुनावनी। किरातकालंनिसें शाहकालतक थथे हे जुयाच्वंगु खः। स्वनिगलय् हःताः यानाः राज्य याःपिं शासकंनिसें शरण वःपिं शरणार्थी तकं नेवाः हे जुयावंगु खः।
राणातय्गु क्रूर शासनकालय् नेवाः भाय्यात दमन यासांनिसें मेमेगु भाषां छ्यं ल्ह्वनाहःगु खः। प्रजातन्त्र लिपा स्वनिगलं पिनेयापिं गैरनेपालभाषीत यक्व ल्याखय् स्वनिगलय् च्वं वल। थन च्वंपिं नेवाःत स्वयां पिनें वःपिनिगु ल्याः यक्व जूबलय् इमिगु भाय् दुने नेवाः भाय् तना वनीगु अवस्था वल। थनया आदिवासी नेवाःतय्त अचेतन मनं बुलुहुँ पिनें वःपिनिगु भाय् नाला यन। गुलि अप्वः मनूतनाप संगत यात उलि हे अप्वः सःसिउ जुइ धइथें यक्व भाय् सयेकेगु कुतलय् थःगु भाय् ल्वःमंका यन। न्हूगु पुस्तां थःगु भाय् स्वयां मेगु भाय् तःधं तायेकाः उकियात नालाकाःगुलिं थःगु भाय् ल्हाइपिं म्हो जुयावन।
मनोरञ्जन साधन, सञ्चार व साहित्य:
सञ्चार जगतया तीब्र गतिं जुयाच्वंगु विकास गथे कि रेडियो, टिभी, पत्रपत्रिका, इन्टरनेट, संकिपा आदिया प्रभाव जनमानसय् ला व लुसि थें जुइधुंकल। थज्याःगु अवस्थाय् गुगु भाषा सञ्चार माध्यमय् अप्वः दइ, उकिया हे लिच्वः मनूतय्त अप्वः लाइ। मेमेगु भाषाया तुलनाय् नेपालभाषा ज्याझ्वः सञ्चार माध्यमय् म्हो जक दुगुलिं मेमेगु भाषाया प्रभाव लाः वंगु दु। अथे हे मेमेगु भाषाया चर्चित साहित्यं नं उखेपाखे हे आकर्षित याइ। गथेकि अंग्रेजीया बाल उपन्यास 'ह्यारी पोट्टर' विश्वय् बय्बय् जू थें नेपालय् नं मस्तय् दथुइ लोकंह्वाः गुकिं मस्तय्त अंग्रेजी भाय्या प्रभाव लाकाच्वंगु दु। छगू इलय् रुसया लियो टोल्स्टाय, मेक्सिम गोर्की, एन्टोन चेखोभ थेंज्याःपिं विख्यात साहित्यकारतय्गु साहित्य ब्वनेत आपालं मनूतय्सं रसियन भाय् सयेकूगु खः। अथे हे छुं दशक न्ह्यः तक हिन्दी साहित्यं नं नेपाःया जनमानसयात यक्व लिच्वः लाकाच्वंगु खः।
विश्वव्यापीकरण:
विज्ञानया विकासं यानाः 'फुक्क विश्व छगू गां' धइगु धापू सार्थक जुयाच्वंगु इलय् छुं भाय् विश्वन्यंकं प्रचार जुयाच्वन। उकिया हे लिच्वः सकसितं लानाच्वंगु दु। वैज्ञानिक विकासया लबः कासें नेपालभाषायात नं विश्वव्यापीकरण यायेगुपाखे यंकेत स्वयेगु भाषाप्रेमी शिक्षित वर्गया कर्तव्य जूवनी।
अन्तर्जातीय इहिपा:
थौंकन्हय् अन्तर्जातीय इहिपा सामान्य थें जुइधुंकल। मेगु भाय् ल्हाइम्हलिसे इहिपा जुइबलय् स्वतः मेगु भाय् ल्हायेत बाध्य जूवनी। नापं सन्तानयात नं मेगु भाय् स्यनेगु याइ। थःगु भाय् नं स्यनेमाःगु कर्तव्य बौ-मां जूपिंसं ल्वःमंकाच्वंगु दु। थनथाय् लुमंकेबहः जू, स्वदँनिसें न्यादँ तकया मचां न्यागूतक भाय् याउँक सयेका कायेफु धइगु खँ वैज्ञानिक रुपं नं प्रमाणित जुइधुंकूगु दु।
कतः भाय् ल्हायेगुली गर्व:
भाषा हे जक थज्याःगु तत्व खः गुकिं थःगु म्हसीका बी। थ्व खँयात ल्वःमंकाः थौंया न्हूगु पुस्तां कतः भाय् ल्हायेगुली गर्व तायेकाच्वंगु दु, लिसें थःगु भाय् ल्हायेगुली क्वह्यं तायेकाच्वंगु दु। पुलां पुस्तायापिंसं झीगु भाय् नं मेपिं सुयां भाय् स्वयां कम मजू धइगु खँ थुइका बिउसा न्हूगु पुस्तां नं थःगु भासं हे खँल्हायेगु क्रम अवश्य नं न्ह्यानावनी।
थौं वयाः टेलिभिजन छगू सञ्चारया अतिकं प्रभावकारी माध्यम जुयाच्वंगु इलय् न्हू पुस्तायात आकर्षित यायेत थीथी मनोरञ्जनात्मक शिक्षामुलक ज्या�वःत मांभासं न्हू पुस्तायात लक्षित यानाः मचा-म्येँ, मचा प्याखं (संकिपा), मचा बाखं सफू (कमिक्स) आदि पिथनेगु ज्या जूसां लुधने थाय् मदुनि। अभिभावक वर्गं नं मचातय्त थःगु भाय्या म्येँ न्यनेगु, प्याखं स्वयेगु, सफू ब्वनेगु वातावण सिर्जना याना बिल धाःसा मचातय्सं नं अवश्य थःगु भाय् प्रति गर्व तायेकी।
मां भाय्प्रति मतिना यायेगु व मेपिंत नं मांभाय्प्रति मतिना थनेगु ज्या जुयाच्वंतले मांभाय् नं ल्यना हे च्वनी। उलि जक मखु, मांभासं साहित्य सिर्जना यानाः भावी पुस्तायात लःल्हाये माःगु दु। ईयात ल्वयेक मां भासं मनोरञ्जनया ज्याझ्वःत नं न्ह्याकां तुं वनेमाःगु आवश्यक दु। न्हू पुस्तायात मां भाय्प्रति आकर्षित याना यंकेगु लँपुं जक भाषायात लिपा थ्यंकं म्वाका तयेफु।

More Stories Like this