देय् टाट् पल्तय् जुइगु लँपुइ

हरि रोक्का

विधायिका संसदया अर्थ व श्रम सम्वन्ध समितिया ब्वनाय् झाःम्ह राष्ट्र बैंकया गभर्नरं नेपाःया अर्थतन्त्रया वारे व्याख्या यासे निकट भविश्यय् देशं आर्थिक समस्या भोगय् यायेमालीगु ख्याच्वः वियादीगु दु ।
नियमीत म्हो व आयात अप्वःगु नेपालय् छुं तःधंगु खँ मखु, तर क्वबुइ हे मफयेक छेनय् तयेगु गम्भीर खँ खः । वंगु दँय् निर्यात आयातया अनुपात २६ सं कुहांवयाः १६ प्रतिशतय् थ्यंगु दु । थुकिया अर्थ खः झीसं ८४ तकाया सामान न्यायेवलय् वा आयात यायेवलय् १६ तका बरावरया सामान जक निकासी वा मीगु यानाच्वनागु दु । थुज्वःगु घाता अप्वइयात भुक्तानी असन्तुलन धाइ । वंगु ४ लाया अवधिइ विदेश व्यापार झण्डै १ खर्व अप्वःगु दु, आम्दानीया तःधंगु श्रोत रेमिटयान्स ६५ प्रतिशतं अथ्यहे ६ प्रतिशतय् कुहां वःगु धयागु सामान्य खँ मखु । थ्व ग्यानापूगु संकट खः, झी तिव्र वेगं कुहांवनाच्वंगु संकेट खः । थुज्वःगु अवस्था थौं स्वयाः २५ दँ न्ह्यः अर्थात २०४१ सालय् सञ्चित वैदेशिक मुद्रां ४ ला नं आयात धानय् याये मफैगु अवस्था खनेदु । अर्थतन्त्रया उगु संकटयात धानय् यायेत अवले अन्तराष्ट्रिय मुद्राकोष व विश्व वैंकया न्ह्यलुवाय् नेपालं नव उदारवादी अर्थतन्त्रया ढाँचा अन्तर्गत खुला वजारया मान्यताकथं संरचनागत समायोजन ज्याझ्वः लागू याःगु खः । तर वंगु २५ दँय् झीपिं हानं वहे संकट दोहरे यायेत्यनागु दु ।

सन् १९९६ निसें शुरु जूगु १० दँया जनयुद्ध, सन् २००२ निसें जूगु आम हडताल निसें सन् २००६ या जनआन्दोलन तक्क धानय् जूगु अर्थतन्त्र थन वयाः धराशायी जुइगु अवस्थाय् गथ्य थ्यन ? गल्ति गुथाय् लाक्क जुल ? झीपिं गुथालाक्क चुलुत ? देशय् वयाच्वंगु थीथी राजनीतिक समस्यां अथ्य जूगु मखु । थुकिया सैद्धान्तिक व नीतिगत कारण दु । गुकियात बांलाक क्वथीक स्वल धाःसा वैज्ञानिक उपायत मालेगु हत्थाय् जुइधुंकूगु दु । युद्ध वा आन्दोलन छाय् जुइ ? २०४१ सालय् नव उदारवादी अर्थतन्त्र नालेवं तत्कालिन सरकारं फुक्क नाकात चायेकल । वैदेशिक लगानी, नेपाली मुद्रायात विश्व मुद्रा प्रणाली नाप स्वाकल । विनिमिय प्रणालीयात वजारं क्वछीगु परिपाटी स्वन । लाइसेन्स प्रणालीयात अन्त्य यात, अनयाआयित वस्तुइ भंसार दरत म्हो यात । निगूगु चरणय् सन् १९९२ लिपा न्हूगु प्रजातान्त्रिक सरकारं नं पुलांगु नीतितय्गु अनुशरण यायां उदारीकरण व खुला वजार नीतियात छ्यल । सरकारं उद्योग धन्दा व व्यापार यायेगु मखु, राज्य सञ्चालन जक यायेगु मखु धाधां सार्वजनिक संस्थानतय्गु मिखातिसिनाः निजीकरण यात । कृषि क्षेत्रय् वियावःगु राहत व अनुदानतय्त अनावश्यक धाधां वन्द यात । पूँजीनिर्माणया प्रकृया, वहुसंख्यक नेपालीतय्गु राष्ट्रिय अर्थतन्त्रय् जुयाच्वंगु सदभागिता राष्ट्रिय अर्थतन्त्रय् जुयाच्वंगु सदभागिता व क्षमता, निर्यातमूलक वस्तु उत्पादन यायेगु राष्ट्रिय उद्योगधन्दाया अवस्थापाखे ध्यान वीमफुत । थःगु आन्तरिक वजारया अवस्था, निर्यात प्रवर्द्धनया नितिं चायेकूगु उद्योगतय्गु हाथ्या व प्रतिस्पर्धात्मक क्षमताया वारे थुइकेत कुतः तक्कनं मयात ।

आम जनतानाप मस्वाःगु अर्थतन्त्र दीर्घकाल तक्क च्वनीमखु । छगू अल्पविकसित देशं फुक्क खँ चायेकाः तुलनात्मक रुपय् विकसित देय्त नाप प्रतिस्पर्धा याये फैमखु धकाः थुइकेत स्वःगु खनेमदु । नुगः चकंकाः नालाकाःगु थ्व उदारीकरण व भूमण्डलीकरण नीतिया कारणं हे थौंया गरखेसे च्वंगु अवस्था वःगु खः । कृषि क्षेत्रय् पुसा, सिँचाइ, रशायनिक मल ढुवानी आदिइ वियावयाच्वंगु राहत वीगु ज्या वन्द यायेधुंकूगु व कृषि उत्पादनय् नं न्यूनतम मू क्वछीमफूगु अवस्था व वजार व्यवस्थापन व दुगु वजारया नियमन व अनुगमनया अभावं कृषिक्षेत्रयात माःगु वातावरण सृजना मजुल । छाय् धाःसा किसानतय्सं ज्यायाःथें ज्याला नं मवल धाःसा ज्या यायेगुया अर्थ छु ? धनी व मध्यमवर्ग किसान बुँयात माध्यम दयेकाः वुलुंवुलुं मेमेगु नाफादुगु पेशाय् रुपान्तरण जुइ, निम्न मध्यम वर्गय् किसानत खेतवारी धरौती तयाः अदक्ष मजदुरया रुपय् देशं पिहां वनीवलय् व जग्गा विहिन किसानयाके बसाइ सरे जुइगु झ्वलय् कृषि क्षेत्रय् उत्पादनय् न्ह्यसः वइगु खँ न्ह्यागु स्तरं नं सीकीगु सामन्य खँ खः । नेपाःया उद्योग धन्दा खास यानाः एसेम्विलिङ्ग उद्योगत नेपाली कच्चापदार्थ नाप स्वाकेफूगु मदु । कार्पिट उद्योग जुइमा वा पस्मिना नेपाली फैत नाप मस्वाः । न्यूजिल्याण्ड व चीनं हइगु कारणं अन प्रशोधन यायेगु मनूतय्गु प्रत्यक्ष रोजगारी नापं वञ्चित जुइगु याइ । गार्मेन्ट उद्योगया खँहे त्वःते, कापः सुइगु मेशिन, कापः, का, मजदुर नापं पिनें हयाः ज्या याकेगु ज्या जुइवं काया खेती, नेपाली वया धायेगु ज्या, नेपाःमितय्त दैगु ज्याहे मजुल । मूल्य अभिवृद्धिनाप मस्वाकुसे थुज्वःगु उद्योगतय्सं सुं व्यक्तितय्त व छुं हदतक्क राजस्वय् निश्चित ई तक्कया नितिं फाइदा व्यूसां दीर्घकालिनया नितिं फाइदा दैमखु । उकिं योजनाकार व नीति निर्मातातय्सं अल्पकालिन व दीर्घकालिन योजनात दयेकेवलय् निर्यात मूलक वैकल्पिक उपायत छु जुइ फै धकाः मालेमाः व मालेगु ज्या जुइमाः ।

कृषि क्षेत्रं औद्योगिक यायेगु सम्भव दु । थौं नं आधुनिक हलो, कु आदि थेंया कृषि औजारतय्गु व्यवसायिक उत्पादन यायेगु, रसायनिक व प्रांगरिक मल कारखाना चायेकेफु । पुसा छरे यायेगु वा चायेगु, मेशिन उत्पादन यायेज्यू । थुज्वःगु उत्पादन म्हिगःनं दु, थौंनं दु व कन्हय् नं दै । भुक्तानी सन्तुलनया नितिं आः झीके उलि अप्वः विकल्पत मदु । खर्च म्हो यायेगु व विलासी वस्तु सामानया आयात म्हो यायेगु व ध्यबा उत्पादनमुखी ज्याय् लगानी यायेत प्रेरित यायेगु । मूल्यवृद्धि, भुक्तानी सन्तुलन व समग्र वित्तिय घाटा नेपालया पुलांगु ल्वय् खः । असन्तुलित विकास, वितरणया कारण दनावइगु वेरोजगारी नापं दरिद्ध्रता स्वनावइ । उदारीकरणया नीतिया कारण जक मखु, समग्र राजकीय संरचनाया केन्दि्रकरणं नेपालय् निश्चित व्यक्ति व वर्गया ल्हातय् सम्पत्ति मुंवन । याकनं धनी जुइगु प्रवृत्तिया विकास जुल । थुकिं अनुशासनया ख्यलं पिहांवनाः मुंकूगु सम्पत्ति देशया नितिं घाटक खः । अल्पकालिन, मध्यकालिन व दीर्घकालिन आर्थिक नीति दयेकेगु ई मदुगुलिं सरकारं अल्पकालिन इलय् न्ह्यःने वयाच्वंगु समस्यात समाधान यायेगुपाखे ध्यान वनेमाः । आर्थिक अनुशासन व मर्यादायात ध्यानय् तयाः म्वाः मदुगु खर्च यायेगु ज्या पनेमाः ।

More Stories Like this