नेवाः प्रदेश व नेवाः स्वशासनया खँ

सानुराजा शाक्य

यदि वंगु दँया जेठ १४ दुने हे संविधान वःगु खःसा संघीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्रय् नेपाःया गुलि प्रदेशत दइ निर्धारण जुयाः नं प्रदेशत संचालन यायेगु संरचना दयेकेगु ज्याय् राजनीतिक वहस जुयाच्वन जुइ। तर थ्व दँया जेठ १४ दुने नं संविधान दयेके मफयाः वइगु भदौ १४ तकयात संविधानसभाया ई तंगु दु। भदौ १४ दुने संविधान वइ मखु मस्यौदा तक हयेगु धकाः वंगु जेठय् संविधानसभाया ई तनेगु इलय् राजनीतिक दलतय् दथुइ छगू कथं समझदारी जूगु खः। संविधान च्वयेगु ज्याय् खने दुगु प्रगतियात स्वयेबलय् वइगु भदौ १४ तक दुने मस्यौदा संविधान तकं हये अःपुइगु खने मदु। संविधान च्वये सिमधःनिगुलिं गुज्वःगु संघीयता धइगु बहस धाःसा जारी हे दनि। थुखे जातीय संघीयताया पक्षधर नेवाः लगायत आदिवासी जनजातित संघर्षय् हे दनिगु घोषणा यानाच्वंगु दु ।

नेवाः प्रदेशया खँ ल्ह्वनेबलय् संघीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्र नेपालय् नेपाःगाः लगायतया थाय्त दुथ्याःगु नेवाः प्रदेश जुइमाः धकाः नेवाःतसें खँ ल्ह्वनेगु याः। उकथं हे नेपाःया मूमू आदिवासी जनजातित लिम्बू, राई, सँय्, मगः, गुरुङ, थारु, शेर्पातसें उमिगु पहिचान सहितया प्रदेशया वकालत यानाच्वंगु दुसा थुपिं बाहेक नं आदिवासी जनजातिया मेगु चीधंगु जातीय समुदायतसें थःगु पहिचान दइगु प्रदेश मखुसा विशेष क्षेत्र वा शासन याये दइगु इकाइया माग यानाच्वंगु लुइकेफु। मेखे मधेसीत स्वायत्त मधेस प्रदेशया खँ हयाच्वंगु दु। उमिगु माग तराई लागा फुक्क छगू मधेस प्रदेश जुइमाः धकाः माग यानाच्वंगु खःसां थारूतय्गु प्रतिरोध धुंकाः तराई लागा थरुहत व मधेस प्रदेशय् जूसां तबि स्वीकार याइगु खने दयाच्वंगु दु। संविधानसभाया हे राज्य पुनर्संरचना समितिं १४ प्रदेश सहितया राज्य पुनर्संरचनाया अवधारणा संविधानसभाय् दुतिनेवं जातीय राज्यया नामय् वहस अप्वः हे च्वन्ह्याःगु खनेदु ।

नेपाःया सन्दर्भय् संघीयताया खँ संस्थागत रुपं वये न्ह्यः जातीय स्वशासनया खँय् अप्वः चर्चा परिचर्चा जूगु खः। नेवाःतय् दुने स्वयेगु खःसा जब येँया महानगरपालिकाय् नेपालभाषायात स्थानीय भाषाया मान्यता बीगु निर्णयया खिलाफय् नेपाःया तत्कालिन सर्वोच्च अदालतं आदेश बीवं भाषिक अधिकार कायेत संसदीय एकात्मक शासन उपयुक्त मजू जातीय स्वशासन दइगु राजनीतिक संरचना माः धइगु बहस जूगु खः। उगु इलय् जूगु बहसय् जातीय स्वशासनया मान्यता कथं नेवाः स्वशासनया खँ पितहःसां थ्व नेवाः स्वशासन संघीयताया अर्थय् स्वयां नं एकात्मक शासन दुने हे थीथी जातीय समुदायत सघन रुपं च्वनाच्वंगु थाय्यात जातीय स्वशासन दइगु मान्यताय् आधारित खः गुगु चीनय् दुगु व्यवस्थाकथं परिकल्पना जूगु खः। थुज्वःगु जातीय स्वशासनया पक्षधरत विशेष यानाः कम्युनिष्ट पृष्ठभूमियापिंसं वकालत यायेगु याः। थुकथंया जातीय स्वशासन न्हूगु जनवादी व्यवस्थाय् जक संभव जुइगु खँ माओवादीतसें जनयुद्ध यानाच्वंगु इलय् जनयुद्धयात सफल यायेत नेवाःत नं जनयुद्धय् ब्वति कायेमाल धकाः नेवाः स्वशासनया बारे उगु ईया 'सन्ध्या टाइम्स'य् पिदंगु माओवादी नेता डा. बाबुराम भट्टराईया च्वसुं नं थ्वहे धयाच्वंगु खः। उगु इलय् बौद्धिक बहसया रुपय् वःगु जातीय स्वशासन व स्वायत्तताया खँ आः नं उतिकं हे थ्वयाच्वंगु दनि। उगु इलय् न्हूगु जनवादी व्यवस्थाय् जक सम्भव धकाः थुइकाच्वंगु जातीय स्वशासन व स्वायत्तता बुर्जुवा चरित्रया संघीय नेपाःया प्रदेशया हकय् नं दयेमाः वा दइ धायेगु याः ।

संघीयता व जातीय स्वशासन छता हे खः धकाः धाये मजिउ। जातीय स्वशासनया आधार दुगु संघीयता नं प्रयोग याये ला जिउ तर संघीयता फुक्कं जातीय स्वशासनया आधारय् धाःसा मजुइफु। जातीय स्वशासनया तप्यंक अर्थ छगू जातिया बाहुल्यता दुगु वा बाहुल्यता मदुसां उमिगु ऐतिहासिक भूमिया लिधंसाय् उगु थासय् शासन यायेगु अधिकार उगु हे जातियात बिया तइगु अझ धायेगु खःसा राजनीतिक अग्राधिकार बियातःगुयात जातीय स्वशासन दुगु राजनीतिक व्यवस्था धकाः परिभाषित यायेछिं । राजनीतिक व्यवस्थाया कारणं उत्पीडनय् लानाच्वंपिंत उत्पीडनं मुक्त यायेगु लँपुया रुपय् जातीय स्वशासनयात कायेगु याः। तर नेपाःया सन्दर्भय् संविधानसभाय् दुतिनाच्वंगु राज्य पुनर्संरचनाया अवधारणाय् जातीय स्वशासनया गुणत यक्व मदु। उगु अवधारणा पूँजीवादी व्यवस्थाय् अभ्यास जुयाच्वंगु स्वशासनया आधारत दुगु इकाइया परिकल्पना जक दु। उगु अवधारणाय् नेवाः, तामांग, मगः, थारु, मधेसी, लिम्बू आदि जातिया नामय् प्रदेशत प्रस्तावित यानातःसां उगु प्रदेशय् जातीय स्वशासनया अंश म्हो जक दु तर पहिचानयात स्वीकार यानाः फत्तिंफतले गुगु जातिया नामं प्रदेशया नां च्वंगु खः उगु जातिया जनसंख्या बहुमतय् मखुसां बहुसंख्याया रुपय् लाइगु कथं प्रदेशया सिमांकन यायेगु कुतः यानातःगु दु। थ्व जनसंख्याया आधार सन् २००१ या सेन्ससयात कयातःगु खः। तर राज्यपुनर्संरचना मजूनिगु न्हूगु सेन्सस वइगु ई त्यःगुलिं राज्य पुनर्संरचना आः वइगु न्हूगु सेन्ससया लिधंसाय् यायेमाः धकाः धयाहःपिं नेतात नं पिदनेधुंकल। प्रधानमन्त्री झलनाथ खनाल स्वय्मं नं थौंकन्हय् कयाच्वंगु जनगणनाया लिच्वःया लिधंसाय् राज्यपुनर्संरचना यायेत अःपुइ धकाः न्ववाःगु दु। यदि न्हूगु जनगणनाया लिच्वःया लिधंसाय् राज्य पुनर्संरचना जुइगु खःसा प्रस्तावित नेवाः प्रदेशय् ३६ प्रतिशतया थासय् २० निसें २५ प्रतिशत दुने सीमित जुइगु पक्कापक्की जुइ ।

प्रदेशया नां जातीय पहिचानयात संवोधन जुइगु कथं दुसां अन दुपिं फुक्क समुदाययात राजनीतिक अधिकार धाःसा उतिकं हे फ्यानातःगु दु। गुकिं यानाः प्रदेशया नां दुसां शासन यायेत माःगु बहुमत मदइगु अवस्थाय् उत्पीडनं पूर्ण मुक्त जुइगु कथंया प्रादेशिक नीति नियम दयेके फइगु अवस्था पिदनी मखु। थुकिं नं क्यं नेवाः स्वशासनया खँ उलि अःपुक वइगु अवस्था पिमदंनि। संघीय संरचनाय् नेपालं अभ्यास याइबलय् नेवाःतय्त जुयाच्वंगु भाषिक,जातीय व सांस्कृतिक उत्पीडनं मुक्त जुइगु छुं भचा ला सुधार जुइ तर आकांक्षा याःगु फुक्कं अधिकारत वइगु संघीय व्यवस्थां नं बी मखुगु खँ थुइके मफुत धाःसा नेवाः न्ह्यलुवातय्त कन्हय् नेवाः प्रदेश वःसां नेवाःतय्त छु दत धकाः न्वाइ ।

More Stories Like this