स्वायत्त राज्यया लागिं संघर्ष

कृष्ण प्रजापति

संसारय् ताः ई तक मनूतय् दथुइ थःगु थाय् थःगु बाय् व थःगु जाति भाषा धर्म रक्षाया लागिं ल्वापु जुजुं वयाच्वंगु दु। थ्व ल्वापु व संघर्षया क्रम थौं तक नं दिउगु मदुनि। नेपालय् थौं राजतन्त्रया अन्त्य जुयाः गणतान्त्रिक नेपाःया शुरुवात नापनापं थ्व देशयात संघीयताय् यंके धकाः अन्तरिम संविधानय् उल्लेख यायेधुंकूगुलिं यानाः आः थन स्वायत्त राज्यतय् कल्पना व आधार खडा यायेगु झ्वलय् नं थीथी कथंया असमञ्जस्यता उत्पन्न जुयाः जाति जनजाति व राज्यतय् विभाजन बारे राजनीतिक दलतय् दथुइ हे चरम संघर्ष जारी जुयाच्वंगु दु। वास्तवय् संक्रमणकाल अर्थात् छगू राज्य शासन पद्धतिं मेगु शासन पद्धतिइ वनेगु इलय् थथे थीथी कथंया अन्यौल व विवाद ब्वलनाः तच्वःगु संघर्षत जुइगु नं स्वाभाविक हे खः। थन आः जाति भाषाया लिधंसाय् राज्य विभाजन यायेमाः धाइपिं व थथे जातीय आधारय् राज्यया विभाजन यात धाःसा कन्हय् वनाः थ्व देशय् द्वन्द्व निरन्तर रुपं कायम हे जुयाच्वनी धइगु कथंया निगू विचारधाराया दथुइ हे तच्वःगु विवाद व संघर्ष जारी जुयाच्वंगु दु ।

थःगु आदिभूमि, थःपिनि म्हसीका व थःगु थासय् थःपिंसं शासन याये दइगु सुनिश्चितता मंत धाःसा स्वायत्त राज्यया अर्थ हे दइ मखु। झीगु संविधानय् स्थानीय स्वायत्तया खँ न्हापांनिसें उल्लेख दु तर जातीय स्वशासन धाःसा न्हूगु विषय जुया बिउगु दु। अथे जुयाः नं जातीय स्वशासन वल धाःसा थ्व देश कुचा जकं जुइगु खःला धकाः ग्यानाच्वंपिं नं आपालं दनि। थ्व देश थीथी जाति जनजाति व धर्म समुदायया मंकाः दबू कथं विकास जुयाच्वंगु देश जूगु ल्याखं थ्व देशया थ्वहे विविधतायात आधार दयेकाः राज्यया विभाजन यात धाःसा दकलय् उपयुक्त जुइ धइगु मान्यता जातीय स्वायत्त राज्यया पक्षपातीतय्सं धया वयाच्वंगु खः। अथे जुयाः नं थन जनयुद्ध यानावःगु शक्ति एकीकृत नेकपा माओवादीं न्हापा वर्ग संघर्षया खँ जक ल्हानाच्वंगु इलय् गुगु कथं थःपिनि संघर्षयात च्वन्ह्याकेमाःगु खः न्ह्याके मफुसां जाति जनजाति व थीथी समुदाययात आह्वान यानाः यदि थ्व देशय् गणतन्त्र वल धाःसा थन उमित नं अधिकार सम्पन्न यायेगु जुइ धयाःलि हे तिनि उगु जनयुद्धं उत्कर्ष काःगु खः ।

थथे छगू धुंकाः मेगु घटनाक्रमं नं थ्व देशय् जाति जनजातितय्त सीक चायेकं हे लिउने लाकातःगु कारणं जक थ्व देश विश्वय् हे नम्बर १ गरीब, लिउने लाःगु व आशाकुति जुयाः म्वायेमाःगु देश कथं स्थापित जूवंगु खः। अथे जुयाः लिपा हे लाःसां आः विचाः याये हथाय् जुइधुकल कि थ्व देशयात छु यात धाःसा याकनं आधुनिक संसार नापं प्रतिस्पर्धा यानाः न्ह्यःने वनेगु लँपुइ तक थ्यंकेफइ? थीथी देशया नमूना उदाहरणत स्वयेगु इलय् न्यय्दँ, ख्वीदँ न्ह्यः जक समाजवादी गणतन्त्र स्थापित जूगु चीन थौं विश्वय् झण्डैं नम्बर १ मुलुक कायम जुइगु स्थितिइ दुसा अबलय् अबलय् हे प्रजातन्त्र वःगु थ्व देश धाःसा दकलय् गरीब देशय् लाइगु सम्भावना अप्वया वनाच्वंगु दु। थ्व देशय् नं प्राकृतिक श्रोत साधन व मेहनती जनता मदुगु मखु। अय्नं थ्व देशयात गुलि च्वन्ह्याके माःगु खः, उलि याये मफुगुया मूल कारण धइगु हे थ्व देशया शासन पद्धति हे कमजोर जुयाच्वंगुलिं खः ।

झीगु देशया इतिहासयात दुवाला स्वयेगु इलय् थन स्वायत्त राज्यत न्हापा हे कायम जुयाच्वंगु नं खनेदु। लिपा अज्याःगु स्वायत्त राज्यत फुक्कं पृथ्वीनारायण शाहया एकीकरणया नामय् जूगु विस्तारवादी नीतिं समाप्त जूवन। समग्र रुपं नेपाः छगू एकीकृत राज्य जूसां थुकी दुने थीथी कथंया स्वायत्त राज्यत कायम हे यानातःगु खःसा क्षेत्रीय अधिकारी अञ्चल अधिकारी व्यवस्था यानाः थ्व देशयात केन्द्रिकृत जक याना तयेगु पद्धतिं छुं भचा तापाये फइगु खइ। थन ला हरेक चीज राजधानी केन्द्रित जुइगु जक मखु कि शासन पद्धति हे फुक्कं राजधानीं वा छगू दरवारं स्वइगु परिपाटी विकास यानातल। अथे जुयाः नं म्हिगःया सामन्तवाद वा सामन्ती प्रथा म्हिगः गथे थीथी कथं आयश्रोत चूलानाः ब्वलनाच्वंगु खः आः गणतान्त्रिक पद्धति कायम जुल धाःसांतबि नं अज्याःगु सामन्ती संस्कारयात तकं झीसं बांलाक त्वःते फयाच्वनागु मदुनि। म्हिगः नं झीगु संस्कार संस्कृति माने यायेत ब्राम्हण पुरोहितपाखें अन्धविश्वापूर्ण खँ कनाः झीगु श्रम व श्रोतया शोषण यानाच्वंगु दुसा थौं नं व क्रम जारी हे जुयाच्वंगु दु। अथे जुयाः नं राजनीतिक परिवर्तन लिपा चीनय् थें याकनं हे सांस्कृतिक परिवर्तनया लागिं नं संघर्ष शुरु याना हे छ्वयेमाःगु अवस्था दु। मखुत धाःसा संगठित जुयाच्वंगु थ्व सामन्ती शक्तिं कन्हय् गणतान्त्रिक नेपाःयात नं हाथ्या मबी धाये मफु ।

स्वायत्त राज्य थौंया तत्कालिन आवश्यकता खः। अथे जुयाः नं आः देय्न्यंकं थीथी कथंया अन्तर्क्रिया, गोष्ठी व बिचाः मुँज्यात जुयाच्वंगु दु। भाद्र १४ गते दुने न्हूगु संविधानया प्रारम्भिक मस्यौदा तयार यायेगु धकाः राजनीतिक पार्टीत लगे जुयाच्वंगु इलय् थ्व देशया थीथी धर्म जाति जनजाति समुदायत फुक्कं सजग जुयाः थःपिनि स्वायत्त राज्य कायम यायेगु खँय् लगे जुयाच्वंगु स्थिति दु। विशेषरुपं अन्तरिम संविधानय् धर्म निरपेक्षता कायम जुइ धुंकूगुलिं आः धर्मया आधारय् राज्य कायम मजुइगु हे जुल। तर संघीयताय् वनेगु धायेवं छगू न छगू कथं संघ राज्य हे दयेकेमाःगु जुल। उकिं नं आः भूगोल, ऐतिहासिक लागा वा प्राकृतिक श्रोत साधनया आधारय् अलग्ग अलग्ग यानाः विभाजन याइगु हे दकलय् अप्वः चर्चाय् वयाच्वंगु दु। अथे खःसां कन्हय् थ्व देशयात आमूल परिवर्तनया थासय् तक थ्यंके मफुतलेया लागिं झीसं झीगु देशयात याकनं विकास यायेगु ताः तयाः जाति जनजाति व आदिवासी समुदाययात उचित रुपं प्रतिनिधित्व याये खनीगु ब्यवस्था जुल धाःसा व थें ज्याःगु संघीय राज्य झीसं गन माःवनेफइ?

More Stories Like this