सेवाया प्रतिमूर्ति: दयावीरसिंह कंसाकार

मधु श्रेष्ठ
दयावीरसिंह सछिदँ बुन्हिया झ्वलय्

संसारय् मनूतय्त दुःख बियाच्वनीगु गुलि नं ल्वय्त दु उकिया वासः थन हे दइ, अले गुलि नं दीनदुःखी व ल्वगित दु इमिगु ग्वाहालि याइपिं मनूत नं थन हे जन्म जुयाच्वंगु दइ धाइ। थथे हे दीनदुःखीतय्गु सेवाय् थःत पानादीम्ह व समाजसेवायात संस्थागत रुप बियादीम्ह छम्ह ऐतिहासिक व्यक्तित्व खः भाजु दयावीरसिंह कंसाकार।
नेसं १०३१ बछलाथ्व ६ (१९६८ वैशाख २२) कुन्हु अबु भवानीवीरसिंह कंसाकार व मां लक्ष्मीदेवी कंसाकारया कोखं केलत्वालय् वय्कःया जन्म जूगु खः। झिंन्यादँया वैशय् हे मय्जु चन्द्रलक्ष्मीनाप इहिपा जूम्ह वय्कःया स्वम्ह म्ह्याय् व न्याम्ह काय दु। तःमिपिं मनूतय्सं जक आखः ब्वने दइगु उगु ईया समाजय् छम्ह मध्यम वर्गीय व्यापारीया काय जुयां नं वय्कलं च्यागू तगिंतक औपचारिक शिक्षा कासें थःगु बौद्धिक व मानसिक कुलां चायेकादिल ।

वि.सं. २००० सालय् जुद्ध शमशेरया पालय् छम्ह म्हसिउम्ह मनू उसाँय् मदुगु स्वयेत वय्कः नं झाःगु जुयाच्वन। अन छम्ह मिसा थः उसाँय् मदुम्ह कायया न्ह्यःने च्वनाः ख्वयाच्वंगु खन। उगु प्रशंग कँसें भाजु कंसाकारया तःधीम्ह काय हितकरवीरसिंह कंसाकारं धयादी, 'उगु दृश्य खनाः बानं छाय् ख्वयागु धकाः न्यनादिल। व मिसां हि बी मखनाः जि काय सीन धकाः कन। बानं छिगु हे हि बियादिसँ, मांया हि ला काययात मिले नं जुइ धयादिल। थ्व खँ न्यनाः उम्ह मिसां हि बिल कि ला जि सि हे सी नि धाल। मिसाया खँ न्यनाः बानं थःगु हे हि बियादिल। वय्कलं म्ह हे मसिउम्ह रत्नकाजी तुलाधरयात हि बियाः जीवनदान यानादिल। थुकथं नेपाःया हे इतिहासय् दकलय् न्हापां हिदान यानादीम्ह नं वय्कः हे जुयादिल ।'

वि.सं.२००० सालपाखे वय्कलं ल्वगितय्त सितिकं वासः बियाः सेवा यायेगु ज्या नं यानादिल। सुयातं वासःया आवश्यकता जुल धाःसा वय्कःया पसलय् काः वइगु जुयाच्वन। अथे हे २००१/२ सालपाखे स्वनिगलय् झाडाबान्ताया महामारी ब्वलन। थुकिं यानाः छेँखापति भ्वछिभ्वछिं मनूत सीगु, गुलिसियां मांअबु सिनाः मस्तय् हाःनाः मदइगु थेंज्याःगु समस्या ब्वलन। उगु इलय् उसाँय् मदुपिंत वासः याइपिं व सुसाःकुसाः याइपिनिगु ला खँ हे त्वःते, सिथं यंका बीपिं मनूत तकं माले थाकुल। थज्याःगु स्थितिइ दयावीरसिंहं फक्व सेवा यानादिल। अबलय् वय्कलं मांअबु मदुम्ह छम्ह खुदँया मचायात झाडाबान्ता जुयाच्वंगुलिं वासः यायेत थःथाय् छेँय् हे हयादिल। छेँय् च्वंपिं थः मस्तय्त चाहिं पाजुपिंथाय् छ्वया बिल। दयावीरसिंहया उगु ज्या खनाः छेँजःपिं जक मखु जःलाखःला व त्वालय् च्वंपिं तकं तंचाःगु खः। तर वय्कलं धाःसा उम्ह मचाया सेवा यायेगु त्वःता मदी ।

व इलय् झाडाबान्तां यानाः मनूत सीगु व दुःख जुयाच्वंगु खनाः वय्कः तसकं निराश जुयादीगु जुयाच्वन। देशय् दुगु छगू अस्पताल नं बांलाःगु व्यवस्थाय् मदु। ल्वगित झनझन अप्वयावल। थम्हं छुं हे याये मफु थें वय्कःयात न्यान्हु खुन्हु तक न्ह्यः हे मवल। न्हय्न्हु तक न्ह्यः मवल कि वँय् जुइयः धाःगु खँ न्यनातःम्ह वय्कः ग्याना नं दिल खनिं। उगु हे इलय् वय्कःया थःथितिया छम्ह मचा उसाँय् मदयाः हावापानी फेरे यायेत धकाः आनन्दकुटी विहारय् यंकातःगु जुयाच्वन। उम्ह मचायात नापलायेत वय्कः नं झाल। संयोगवस् अबलय् लंकाया विद्वान भिक्षु नारद महास्थवीर नेपाः वयाच्वंगु लानाच्वन। नारद भन्तेयात नापलाये दयाः लय्तासें वय्कलं थःत समाजया थीथी चिन्तां कयाः न्ह्यः मवःगु खँ कनादिल। वय्कःयागु समाजसेवी भावना खनाः नारद महास्थवीरं वय्कःयात धयाबिज्यात, 'समाजसेवा यायेत दकलय् न्हापां थः स्वस्थ जुइमाः'। नारद भन्तेया उपदेशकथं वय्कलं सुत्रपाठ यानाः द्यनेगु यानादिल ।

समाजसेवा थेंज्याःगु ज्या याकःचां याये मफइगु तायेकाः दयावीरजुं समाजसेवीतय्गु पुचः नीस्वनेगु बिचाः यानादिल। लिसें परोपकार औषधालय दयेकेगु नं मती तयादिल। तर अबलय् धाःसा राणा सरकारया स्वीकृति मकासे छुं हे ज्या याये मजिउगु ई। स्वीकृतिया लागिं निवेदन बी माःगु जुल। उकिया लागिं न्याम्ह मनूया हस्ताक्षर माःगु जुयाच्वन। राणा सरकार खनाः ग्याःगुलिं बल्तल्ल न्याम्ह थःथितिपिंत हस्ताक्षर यायेत राजी यानादिल। तत्कालिन राणा प्रधानमन्त्री पद्म शमशेर छम्ह उदारम्ह मनू जूगुलिं वय्कः दयावीरसिंहया समाजसेवा खनाः लय्तायादिल। अले परोपकार औषधालय निर्माण यायेगु स्वीकृति जक मखु थःगु छेँजःपाखें प्यद्वः भा.रु. चन्दा नं तया बिल। थुकथं २००४ सालय् 'परोपकार औषधालय' विधिवत रुपं स्वनेगु ज्या जुल। उकिया आर्थिक स्रोत धइगु मुक्कं हे नेपाःमितय्गु चन्दा जुयाच्वन।
वि.सं. २००७ सालया राजनैतिक क्रान्ति जूबलय् दयावीरसिंह व स्वयंसेवीतय्सं यक्व संघर्ष नं याये माल। उकी आपालं स्वयंसेवीतय्त ज्वना नं यंकल। पुलिसया हाकिम जुयाच्वंम्ह चन्द्रबहादुरं दयावीरसिंहयात स्पष्टीकरण न्यन अले परोपकार औषधालयया सामान फुक्क ज्वना वा धकाः आदेश बिल। उबलय् छुं ईया निंतिं परोपकार औषधालय बन्द नं जुल। २००७ सालय् प्रजातन्त्र वयेधुंकाः थ्व औषधालय परोपकार संस्थानय् परिणत जुल। अले थ्व संस्थां न्हापा स्वयां अप्वः सेवा नं बिया यंकल ।

थःगु नांयात ल्वय्क सकसितं दया याइम्ह दयावीरसिंहया ध्यान हाःनाः मदुपिं मस्तपाखे वन। लँय् फ्वनाच्वंपिं मस्तय्त नयेगु, त्वनेगु, द्यनेगु व आखः ब्वनेगु व्यवस्था यायेगु ताः तयाः २००९ सालय् 'परोपकार अनाथालय' पलिस्था यानादिल। थ्वहे अनाथालयं ब्वलंपिं मस्त थौंकन्हय् डाक्टर, पाइलट, पत्रकार, प्रशासक, इन्जिनियर, निर्देशक, प्रधानाध्यापक, शिक्षक आदि जुयाः ज्या यानाच्वंगु दु ।

न्हापा-न्हापा मिस्तय् मचा बुइबलय् भाग्यं जक म्वाइ धाइ। छाय्धाःसा व इलय् प्रसवया लागिं खास छुं व्यवस्था मदु। अथे जुयाः दयावीरसिंहजुं मिस्तय्गु प्रसवया लागिं छगू अस्पताल आवश्यक जूगु वाःचायेकादिल। उकिया निंतिं धाःसा यक्व ध्यबा मालीगु जुयाः तत्कालिन युवराज महेन्द्रयात प्रसवया पीडां मदुम्ह इन्द्र राज्यलक्ष्मी देवी शाहया नामय् अस्पताल दयेकेगु बिन्ती जाहेर यानादिल। उगु प्रशंगयात कयाः भाजु हितकरवीरसिंह कंसाकारं कनादी� 'थः कलाःया नामय् अस्पताल दयेकेगु खँ न्यनाः जुजु महेन्द्र अतिकं लय्तायाः वय्कलं थः सम्धियाथाय् ग्वाहालि काः हुँ, पक्का बी धयादिल। धात्थें महेन्द्रया सम्धि जनरल सिंह शमशेरं नीन्यागू रोपनी जग्गा अस्पताल दयेकेत बियादिल। भवन निर्माणया खर्च धाःसा जुजु महेन्द्रं कयादिल। थुकथं ०१० सालय् परोपकार श्री ५ इन्द्रराज्य लक्ष्मीदेवी प्रसुति गृहया शिलान्यास जुल। थ्व अस्पताल परोपकार संस्थां हे संचालन जुइगु खः तर २०४६ सालय् वयाः छुं मनूतय्गु स्वार्थं यानाः थ्व अस्पताल सरकारीकरण जूगु खँ हितकरवीरसिंहं कनादिल ।

भाजु दयावीरसिंहया ल्वःमंके मजिउगु मेगु पक्ष खः न्यायिक व्यक्तित्व। छम्ह सत्यवानम्ह न्यायाधीशं थें सकसितं न्याय बी फुम्ह वय्कलं येँया असं त्वालय् च्वंम्ह छम्ह मिसा कर्मशोभा तुलाधरयात नं छेँया ल्वापुख्यापु बांलाक ज्यंका बियादिल। उकिं लय्तायाः कर्मशोभां पारिश्रमिक कथं छुं ध्यबा बिउगु जुयाच्वन। तर वय्कलं व ध्यबा परोपकार संस्थायात तयाः रसिद बियादिल। थज्याःगु निःस्वार्थ भावं प्रभावित जुयाः मय्जु कर्मशोभां थःगु शेष लिपा असंया छेँनापं परोपकार संस्थायात दान बियादिल ।

थ्व बाहेक परोपकार संस्थां नं देशय् यक्व यक्व बांलाःगु ज्या याःगु दु। नेपालय् दकलय् न्हापां एम्बुलेन्स सेवा शुरु याःगु परोपकार संस्थां हे खः। परोपकार अनाथालयं मिडिल स्कूलयात वि.सं.२०१९ सालय् परोपकर आदर्श हाइस्कूलय् परिणत यात। अथे हे २०१५ सालय् परोपकार रक्तदानया ज्या नं शुरु यात। २०४३ सालय् 'परोपकार बाल घुम्ती सेवा' संचालन यात ।

भाजु दयावीरसिंह थःगु योगदानया लागिं आपालं सिरपाः व सम्मानं विभुषित जुयादीगु दु। २०१३ सालय् वय्कःयात गोरखा दक्षिणबाहु, २०१८ सालय् त्रिशक्ति पट्ट, २०२० सालय् राजसभाया सदस्य, २०२६ सालय् राजसभा स्थानीय समितिया सदस्य, नेपाल रेडक्रस सोसाइटीया संस्थापक सदस्य, घरेलु उद्योग विभागया निर्देशक समितिया सदस्य, नेपाल हस्तकला उद्योग संघया संस्थापक सदस्य, २०३६ सालय् मदुम्ह जुजु बीरेन्द्रपाखें दोसल्लां न्ययेकाः हंगु, २०४५ सालय् नेपाल मेडिकल एशोसियशन मेडिकल ट्रष्टपाखें दां सिरपाः, २०५० सालय् विश्व धर्म संसद नेपालपाखें विवेकानन्द परोपकार व्यास रत्न उपाधि थेंज्याःगु सम्मान वय्कलं कयादीगु दु।
अन्तर्राष्ट्रिय ख्यलय् नं वय्कःया योगदान म्हो मजू। श्रीलंका व रुसय् जूगु विश्व शान्ति सम्मेलनय् वय्कलं नेपाःया प्रतिनिधित्व यानादीगु खः। परोपकारया ख्यलय् नं वय्कः विश्वं हे म्हसिउम्ह नेपाःमि खः ।

धर्मया ख्यलय् स्वयेगु खःसा धर्मोदय सभाया कार्यकारिणी सदस्य जुयाः नं वय्कलं सन् १९५६ सालय् नेपालय् न्यायेकूगु प्यंगूगु विश्व बौद्ध सम्मेलनय् योगदान बियादीगु दु। वय्कः स्वयम्भू विकास मण्डलया अध्यक्ष, जनबहाः कनक चैत्य महाविहार सुधार समितिया संस्थापक अध्यक्ष, काभ्रेया नमोबुद्ध चैत्य जीर्णोद्धार समितिया सदस्य जुयाः धर्म व संस्कृतिया ख्यलय् नं सक्रिय जुयादीगु दु ।

थःगु मुक्कं जीवनयात मानव सेवाय् पानादीम्ह दयावीरसिंहं वि.सं. २०५७ साल माघ २३ गते थःगु देहत्याग यानादिल।थौंकन्हय् वय्कःया सछिदँ बुन्हि हनेगु ज्या जुयाच्वंगु दु। उकिया लागिं दयावीरसिंह कंसाकार स्वर्ण शताब्दी दिवस मूल समारोह समिति नीस्वनाः दछियंकं हे थीथी ज्याझ्वः न्ह्याकेगु योजना दु। उकी दयावीरसिंहया जीवनी सफू पिकायेगु, लुमन्ति-पौ पिकायेगु, वय्कःया पूर्ण कदया झ्वाता तयेगु, हुलाक टिकट पिकायेगु, समाजसेवा बारे गोष्ठी यायेगु, स्वयंसेवक तालिम बीगु, दयावीरसिंहया नामय् राजमार्ग दयकेगु, दुवाकोटय् च्वंगु परोपकार संस्थाया नामय् दुगु ३२४ रोपनी जग्गाय् पार्क व संग्रहालय दयेकेगु आदि ज्याझ्वः यायेगु ग्वसाः दुगु खँ नं भाजु हितकरवीरसिंह कंसाकारं कनादीगु खः ।

More Stories Like this

जातीय संघीयताया खँय् नेमकिपा
प्राडो, पाजेरो ब्वाकेगु ख्यः मखु
राष्ट्रपति प्रणाली बारे विवाद
नेवाःतय्त जागृत याइगु 'नेपाःमिया नुगः सः'
खँ स्वनिगःया