जनगणना वल धकाः झी जक छाय् हाला जुइगु? - २

विनोद साय्मि (आल)

झी जक छाय् हाला जुइमाःगु?
जनगणना वल जागरुक जुइ माल धकाः झी जक छाय् हाला जुइमाःगु? जनताया ज्या जनगणना वल धकाः पीर कयाः हाला जुइगु खःला? थज्याःगु पीर जनजाति, मधेशीतय्सं थें खय् ब्रम्हूतय्सं नं काः ला? खय्ब्रम्हूतय्सं जनगणना वल धकाः गबलें नं चिउताः कयाः हालाः सना जूगु मदु। जनजाति व मधेशीत जक छाय् हाला जुइ माःगु?
चुपि व त्वाकः निगुली न्ह्याबलें त्वाकःयात हे घाः जुइ। नेपाःया सन्दर्भय् खय्ब्रम्हूत सदां चुपि जुयाच्वन सा जनजाति, मधेशी, दलित बर्ग त्वाकः जुयाच्वन। त्वाकःयात लाःगु घाः चुपिं चाइ मखु। अथे हे जनगणनाय् नं। नेपालय् सलंसःदँ तक खय्ब्रम्हू जातिं राज यानाः गुगु नं जातजातियात थकायेके मबिउ। नेवाः लगायत मेमेगु जातजातियात नेपाःया सेना व प्रहरीइ दुत हे मकाइगु। उगुंथुगुं यानाः फेल याना बी। पास जूसा लिपा इन्टरभ्यूलय् फेल याइ। छम्ह निम्ह पास जुइगु ला फेल यायां इन्टरभ्यूलय् तकं वांछ्वयां वांछ्वये मफुपिं जक खः। (खः कि मखु धइगु खँ युनिभर्सिटीइ ताःलाःपिं जातजातिया तथ्यांक व नेपाल सरकारया अंगय् जागिर नयेथाय् नां पिहां वयाच्वंपिनिगु तथ्यांक विश्लेषण याना स्वःसां सी दइ।) गबलें गबलें का हे काःसां चिचीधंगु पदय् छम्हचा निम्हचा जक, जा नयेधुंकाः चखुबखुंतय्त वानाच्वंगु जा मुनाः ह्वला बी थें। उकिं सरकारी कर्मचारी स्वःसा दक्वं खय्ब्रम्हू जक। दक्व जातजातिया समानुपातिक प्रतिनिधित्व मदुगु नेपाल सरकारया अंगं काःगु जनगणनाय् झी जनजाति, मधेशी, दलितत गथे बिश्वस्त जुइ फइ?

आः तथ्यांक विभागया हे खँ ल्हाये। तथ्यांक विभागय् नं मेमेगु सरकारी ज्याकू थें (जिगु बिचाः कथं ) ९२ प्रतिशत कर्मचारी खय्ब्रम्हु जक दु। (९२ प्रतिशत धयागु पाय्छि मजू थें ताःसा तथ्यांक बिभागया कर्मचारीतय् जातजाति व तह कथं अधिकृत, सुब्बा, खरदार, पियन), स्थायी/अस्थायी/करारया तथ्यांक पित बीत विभागयात इनाप दु।)
पृथ्वीनारायण शाहं नेपालमण्डलयात लाका कासानिसें नेपालय् खय्ब्रम्हूवाद लादे याःगु खँ सकस्यां सिउ। अनंलि नेपालय् जनजाति, मधेशीतय्त दुःख कष्ट जक बिल, शान्ति धइगु मदया वन। नेपालय् शाहबंश दत्तले राजतन्त्र छ्यं व खय्ब्रम्हू चाहिं म्ह जुयाः जातजाति व भाषाभाषी न्हंकेत 'छगू भाषा छगू जाति' या नीति नाला काःगु खः। आः नेपालय् तानाशाही राजतन्त्र मदयेधुकाः नं खय्ब्रम्हूवादीतय्सं राजतन्त्रया थाय् कयाः पंचायती शैलीयात कः घानाः सकलें जातजातितय्त स्यानाः थःगु यकःति राज यायेत स्वयाच्वंगु हे दु। थ्व खय् ब्रम्हूवादीतय्गु नुगः यचु मजू धइगु ला २४० दँनिसें उमिसं राज यानाः थनया बहुजातीय, बहुभाषिक, बहुधार्मिक, बहुसांस्कृतिक नेपाःयात स्याना छ्वयेत कुतः याःगुलिं हे सीका कायेफु। खय्ब्रम्हूवादीतय्गु नुगः चकंगु जूसा देय्या सकलें जाति, भाषा, धर्म उतिग्यं धायेमाःगु खः। अथे जुयाः झीत उमिसं यानाच्वंगु मेमेगु ज्या थें उमिसं काइगु जनगणनाया तथ्यांकय् नं शंका जुयावः ।

जनगणना व सम्बन्धित कर्मचारीत:
जनगणनानाप सम्बन्धित सरकारी कर्मचारीत गुगु जातियापिं दु छकः बिचाः याये। जिल्ला जिल्लाया सीडीओ दक्व धइथें खय्ब्रम्हू, जनगणना अधिकृत दक्व धइथें खय्ब्रम्हू, जिल्ला शिक्षा अधिकारी दक्व धइथे खय्ब्रम्हू, अले जनगणना अधिकृतं नियुक्त याइपिं सुपरभाइजर नापं गणक खय्ब्रम्हू हे जुइ धइगु नं अःपुक बिचाः यायेफु (छाय्धाःसा खय्ब्रम्हूतय्सं सरकारी ज्याय् दक्व जातजातितय्त समानुपातिक भाग बीमाः धकाः स्वःगु गबलें नं मदु)। डाटा इन्ट्री याइपिं अपरेटर, डाटा सुपरभाइज याइपिं अधिकृत आदि आदि नं खय्ब्रम्हू। थन दक्व धइथें धायेबलय् ८५ प्रतिशत स्वयाः च्वये दइ धइगु जिगु बिचाः खः। (यदि जिं धयागु फय्गं थें ताःसा तथ्यांक विभागयात थुगु जनगणना सन् २०११ य् सम्बन्धित कर्मचारीतय् तथ्यांक जातजाति व ज्याया तह कथं पिथनादीत हाथ्या दु।) नेपाःया सरकारी अंगया अवस्था थुज्वःगु व नेपालय् खय्ब्रम्हूवाद तसकं बय्बय् जुयाच्वंगु थौंया इलय् जनजाति, मधेशीतय्सं गथे याउँक सासः ल्हाये फइ? हाकनं थ्व जनगणना जक मखु थ्व जनगणनाया तथ्यांकया नामय् राजनीति नं यानाच्वंगु दु। गथेकि हिन्दूत अप्वः यानाः हिन्दू राज्य धायेकेत राजनीति याइगु। नेपालय् दक्व दक्वसिया मांभाय् नं खय्भाय्, अले मांभाय् खय्भाय् मखुपिनि निगूगु भाय् नं खय्भाय् क्यनाः खय्भाय्यात राष्ट्रभाय्, सरकारी ज्याखँया भाय् याकेगु। यदि नेपाःया नेता धाःपिनि, नेपाःया सरकारी कर्मचारीतन्त्रय् भिंगु मति दुपिं, सकलें जातजाति, भाषाभाषी, धर्मयात उतिग्यंक खनीपिं जूसा झी नं खय्ब्रम्हूत थें महासें सुम्क च्वनाच्वंसां गाइगु खः। तर झीगु सेवाया निंतिं झीगु हे करं तलब नयाच्वंपिं नेता, सरकारी कर्मचारी हे झीत महीपिं जुयाच्वंगुलिं "झी थ्व देय्या नागरिक हे खःला मखुला?" धइगु न्ह्यसः तकं झीके दना वइगु स्वाभाविक खः ।

उकिं, मति मभिंपिं खय्ब्रम्हूवादीतय् दथुइ हे च्वनाः जनजाति, मधेशीतय्सं थःगु म्हसीका, थःगु धर्म, थःगु भाय्, थःगु तजिलजि म्वाके माःगुलिं हे झीसं जनगणना वल धकाः हालाः लिमलाः फमलाः सचेतनाया ज्याझ्वःत तयाच्वने माःगु खः। यदि मति भिंपिं खःसा झीके भचा जक नं भलसा दुगु जूसा खय्ब्रम्हूत वयाः जनगणना कया यंकूसां छुं पाइ मखु, मेगु हे जातित वयाः कया यंकूसां नं छुं पाइ मखु, बाय् बिदेशीत हे वयाः कया यंकूसां नं छुं पाइ मखु। तर विडम्बना, मति मभिंपिं नेता व कर्मचारी तन्त्र नेपालय् च्वन्ह्यानाच्वंगुलिं हे झी थुलि हालाच्वने माःगु, सनाच्वने माःगु खः। उकिं झीसं जनगणना वल धकाः हालाजुयागु ईयात थःगु संगठन बल्लाका यंकेगु, जनतायात जाति, भाषा, धर्मया नामय् जुयाच्वंगु राजनीति बारे चायेका बीगु, नेपालय् थौंतक सकलें जातजातितय्त क्वत्यला वयाच्वंगु खय्ब्रम्हूवाद मदयेकाः सकसितं अधिकार, अवसर नापं समानताया निंतिं सः न्यंकेगु ई कथं ज्याझ्वः तयाः सकसियां भिंया निंतिं ज्या यायेगु ह्वःताः कथं छ्यलेमाः ।

More Stories Like this