ग्यानापूगु न्ह्यसः निगूगु भाषा छु ?

श्रीकृष्ण महर्जन

थनिनिसें देय्न्यंकंया छेँय् छेँय् वयाः जनगणना यायेत गणकत वइ । जनगणनाय् थःगु जाति व भाषाया सवालय् फुक्क धैथें नेवाःतय्सं नेवाः भाय् व नेवाः जाति धकाः तइ, थ्व ला बांलाःगु हे खँ जुल ।

नेपाःया जनगणनाया इतिहास छगू शताब्दी दये धुंकूगु दुसा प्रत्येक १० दँय् कयाः वयाच्वंगु जनगणनाया झ्वलय् ब्रम्हुवादीतय्सं २०४८ सालंनिसें जक दोस्रो भाषा धकाः न्ह्यसः दुथ्याकाःहगु खने दु ।

थुगुसीया जनगणना याइगु इलय् आःया अवस्थाय् दक्ले ग्यानापूगु न्ह्यसः धैगु निगूगु भाषा अर्थात दोश्रो भाषा छु खः धैगु तइगु न्ह्यसः खः । नेपाः संघीय संरचनाय् वने धुंकूगु नापं प्रदेश व केन्द्र यानाः निगू सरकार दयेकीगु अवस्थाय् निगूगु भाषा छु खः धकाः न्ह्यसः तइगुया लिसः अप्वःयानाः नेपाःमिपिन्सं खय् भाय् धकाः तइगु अले उकिं यानाः केन्द्रीय सरकारया भाय् जक मखु अप्वःयानाः प्रदेशया सरकारी कमकाजया भाषा धैगु हे खय्भाय् तयेत अःपुकेगु नितिं उगु कथंया न्ह्यसः तःगु खः धकाः धाःसां छुं पाइमखु ।

अप्वःयानाः नेपाःमितय्गु थःगु मांभाय् खय् भाय् धुंकाःया निगूगु भाय् खय् भाय् तइगु अवस्था दु । खय् ब्रम्हुतय्सं थःपिनिगु निगूगु भाय् नेवाः, तामाङ, गुरुङ, मगः बाय् मेमेगु आदिवासी जनजातिया भाषा धकाः तइगु अवस्था मदु बरु इमिसं थःपिनिगु निगूगु भाय् धैगु अंग्रेजि तैगु अवस्था दु । अले आदिवासी जनजातिय्सं धाःसा थुयाः बाय् मथुयाः खय्भाय् हे निगूगु भाषाया रुपय् तइगु अवस्था ब्वलंगु दु । यक्व मनूतय्सं निगूगु भाय् खय् भाय् तइगु अले खय् ब्रम्हुतय्सं मां भाय् नं खय्भाय् तइगु अवस्थाय् खय् भाय्या बर्चश्व खने दैगु स्वाभाविक हे खः । उकिं थुगुसीया जनगणनाय् निगूगु भाषाया विषययात कयाः ब्रम्हुवादी मनूतय्सं विश्लेषण यानाः अझ नं खय्भाय्या बर्चश्व कायेम यायेत स्वइगु स्वाभाविक हे खः । थ्व हे जनगणनाया आधारय् छु जातियापिं गुलि मनूत दु ? छु भाषा ल्हाइपिं गुलि दु धकाः तथ्यांक पिकाइगु नापं जातीय स्वायत्तताया विपक्षय् दुपिं ब्रम्हुवादी मानसिक्ता दुपिं नेता व कर्मचारीतय्गु नितिं थुगुसीया जनगणनाया आधारयात कयाः संघीय संरचनाया नितिं छगू आधारया रुपय् ब्याख्य याइगु अवस्था दु धकाः थुइकेमाःगु अवस्था दु ।

गणकत छेँय् छेँय् वयाः काःवइगु जनगणना छगू पक्ष खःसा मेगु पक्ष धैगु अथे गणकतय्सं भरेयानाः यंकीगु फारम कम्प्युटरय् दुथ्याकीगु ई खः । अबले कम्प्युटरय् दुथ्याकीम्हेसां गोलमाल यात धाःसा उकियात सुनां स्वइगु खः व नं बिचाः यायेमाःगु अवस्था दु । उकिं जनगणनायात कयाः अभियान हे न्ह्याकाच्वंगु खलः पुचःपाखें ध्यान तयेमाःगु आवश्यकता दु ।