जनगणना वल धकाः झी जक छाय् हाला जुइगु?

विनोद साय्मि (आल)

- तथ्यांक विभागया हे तथ्यांक कथं येँ, यल, ख्वपय् ८ निसें १० प्रतिशत जनसंख्या म्हो गणना जूगु दु।
- जातजाति तथ्यांक सीकेत तकं देसय् बहुदलीय प्रजातन्त्र वये माल।
- अमेरिकाय् हे इंगलिश भाय् राष्ट्रभाषा नं मखु, सरकारी कामकाजया भाषा नं मखु।
- झीत चिउताः दुगु जनगणनाया न्ह्यसः धइगु स्वंगू जक दु "जाति, मांभाय् व निगूगु भाय्, व धर्म"
- मति मभिंपिं नेता व कर्मचारीतन्त्र नेपालय् च्वन्ह्यानाच्वंगुलिं हे झी थुलि हालाच्वने माःगु।
- खय्ब्रम्हूवाद मदयेकाः सकसितं उति ग्यंक अधिकार, अवसर नापं समानताया निंतिं सः न्यंकेगु ई कथं जनगणनायात छ्यलेमाः ।

नेवाःतय्गु थाय्बाय्:
नेवाःतय्गु थाय्बाय् धइगु तसकं गुचुमुच्च जुयाः छथाय् च्वनाच्वंगु दु। झीगु थाय्बाय् स्वल धाःसा गल्लि दुने गल्लि, हानं दुने बाहाः, हानं दुने चुक, हानं दुने ननि जुयाच्वनी। नेवाःतय्गु थाय्बाय् गपाय्च्वः स्वतुमतु स्वः धाःसा उगु थाय्बाय् बांलाक सीकाः पूवंक गणना याना यंकेत अन हे च्वंपिं बाय् उगु थाय्या जःलाखःला च्वनाच्वंपिंसं त्वःताः मेपिंत अःपु मजूगुलिं नेवाःतय्गु चुक, ननि, गल्लिया नेवाःतय् गणना पूवंक जुइ मफइगु आपालं सम्भावना दु। तथ्यांक बिभागया हे (पिमदंनिगु) तथ्यांक कथं सन् २००१ या जनगणनाय् पोष्ट इनुमिरेसन याना स्वःबलय् येँ, यल व ख्वपय् ८ निसें १० प्रतिशत जनसंख्या म्हो गणना जूगु दु, गुगु तसकं अप्वः खः। आः थ्व म्हो गणना नेवाःतय्गु हे जूगु खः धइगु सम्भावना हे आःपाः दु। थुकिं सी दु कि गणना यायेत स्थानीय अले उगु हे थासय् जातिया गणकत तयेमाः धइगु गुलि आवश्यक। तर बिडम्बना नेपालय् न्ह्याथाय् स्वःवंसां सरकारी सेवाय् धाल कि खय्ब्रम्हू जक याना तःगु दु ।
(जातजाति व सरकारी जागिरया तहसचिव, अधिकृत, सुब्बा, खरिदार, पियन। स्थायी, अस्थायी। करार, प्राबिधिक वा प्रशासनिक। आदि ब्वथला सरकारी कर्मचारी निजामति, प्रहरी व सैनिकया तथ्यांक नेपाल सरकारं थौंतक पित बिउगु मदु। थ्व तथ्यांक न्हूगु नेपाल दयेकेत, संघीय गणतान्त्रिक नेपाल, समानुपातिक प्रतिनिधित्व दुगु नेपाःया निंतिं तसकं आवश्यक खः। यदि नेपाल सरकारं पित बीगु मति मयाःसा जनजाति मधेशी दलिततय्सं दबाब बियाःसां याकेमाः।)

गुगु न्ह्यसलय् झीत चिउताः:
जनगणनाया आपालं न्ह्यसःत दुसां जनजाति, मधेशीतय्त चिउताः जुयाच्वंगु न्ह्यसः धइगु स्वंगू जक खः - जाति, मांभाय् व निगूगु भाय्, व धर्म। छाय्धाःसा नेपालय् थ्व हे स्वंगू विषययात कयाः राजनीति जुयाच्वंगु दु। हिन्दू राज्य यायेमाःपिंत नेपालय् दक्वं हिन्दूत जक दु धकाः क्यने मास्ते वः। खय्भाय् ल्हाइपिनि नेपालय् मांभाय् धाःसां निगूगु भाय् धाःसां खय्भाय् हे खः धकाः क्यने मास्ते वः। हानं नेपालय् जनजाति, मधेशी, दलित आदिया म्हो ल्याखय् नं राजनीति यानाच्वंगु हे दु ।

तर झीगु छेँ गथे च्वं? त्वनेगु लःया ब्यवस्था गथे दु? रेडियो, टेलिभिजन, ईन्टरनेट आदि दु मदु? गुलि आखः ब्वना तःगु दु? अपाङ्ग खः मखु? आदि न्ह्यसःया लिसलय् गुगुं जातजातिया अप्वः वा म्हो क्यनाः खय्ब्रम्हूतय्त फाइदा मदुगुलिं थुपिं जनगणनाया न्ह्यसलय् राजनीति नं थौंतक जूगु मदुनि। अथे जुयाः "जाति, मांभाय् व निगूगु भाय्, व धर्म" बाहेकया न्ह्यसलय् झीसं चिउताः कायेमाःगु थौं खने मदुनि ।

जातजातिया तथ्यांक:
झीसं सिउगु हे खँ खः नेपालय् तथ्यांक मुंकेगु यानाच्वंगु ११० दँ दत तर जातजातिया तथ्यांक मुकेगु याःसां तथ्यांक धाःसा उमित माःमाःबलय् स्वयेगु, यःयःथे छ्यलेगु जक यानाः गबलें नं सकसियां निंतिं पित बीगु मयाः। बरु मदु धकाः धायेगु यात। नेपालय् बहुदलीय प्रजातन्त्र वयेधुंकाः तिनि दकलय् न्हापांखुसी जातजातिया तथ्यांक पित बिल। थुकथं खय्ब्रम्हूत जक जागिर नयेगु थाय् यानातःगु नेपाल सरकारया सेवा क्षेत्रं जातजाति गुलि दु सीकेत नं देसय् बहुदलीय प्रजातन्त्र वयाःलि हे तिनि जनतायात अवसर चूलात। अझ ला, पंचायत इलय् काःगु जनगणनाय् (सन् १९६१, १९७१, १९८१) ला जातजातिया न्ह्यसः तकं हुया छ्वत। उकिं थौं नं जनजाति मधेशीत सतर्क जुयामच्वंगु जूसा थौंया गणतान्त्रिक नेपालय् कायेत्यंगु जनगणना सन् २०११ य् तकं जातजातिया न्ह्यसः नेपाल सरकारं हुया छ्वःसां छुं आश्चर्य तायेकेम्वाः छाय्धाःसा नेपाःया सरकारी सेवांनिसें दक्व राजनैतिक पार्टीया नेतात अझं छगू हे खय्ब्रम्हू जातिया जक दु, सुनां नेपाःया इतिहासय् जनजाति, मधेशी लगायत दलिततय्त देय्या निगूगु दर्जाया मनू कथं ब्यवहार सदां यात। थुज्वःगु ज्या ला उमिसं सरकारया थःगु दक्व शक्ति छ्यलाः न्हापा नं याना वयाच्वंगु हे खः ।

धर्मया तथ्यांक:
नेपाःया स्कूलय् आखः ब्वंकेबलय् झीत गुबलें नं "हिन्दू धर्म व खय्ब्रम्हूतय् संस्कृति, नखःचःखः" बाहेक मेमेगु जातजाति नं नेपाःया हे खः धकाः मतिना ब्याकाः बौद्ध, इस्लाम, ईसाइ आदि धर्म जातजातिया नखचःखः, संस्कृतिया साधारण ज्ञान तकं बीगु मयाः। जनगणनाय् नं धर्मया तथ्यांक गणकं न्यँ हे मन्यंसें नेपालय् दक्वस्या धर्म हिन्दू हे खः नि धकाः खुरुखुरु च्वया यंकेगु यात धकाः आपाःसिनं धया वयाच्वंगु दु। गणेद्यः पुज्याना ला? भिंद्यः पुज्याना ला? मोहनि नखः न्यायेका ला? आदि आदि न्यनाः नं नेवाः बौद्धतयत् हिन्दू याना यंकल धकाः आपाःसिनं धयाच्वंगु हे दु। छाय्धाःसा गणना काः वइम्ह खय्ब्रम्हूयाके नेवाः धर्मया ज्ञान दयेमाः धइगु मदु। नेवाः बौद्धतय्त उकथं हिन्दू यानाः गणकतय्सं च्वया यंकल धकाः आपाःसिनं नुगःखँ प्वंकेगु यानाच्वंगु न्हूगु खँ नं मखु ।

मांभाय्या तथ्यांक:
थःथःगु मांभाय् सकसितं मतिना दइ तर नेपालय् खय्ब्रम्हूवादीतय्गु लागि मांभाय्या मतिना यायेगु नं उमि मिखाया धू जुयाच्वंगु दु। नेपालय् पंचायत इलय् खय्भाय्यात राष्ट्रभाषा व सम्पर्क भाषा यानाः भाय्या ख्यलय् गुकथं खय्ब्रम्हूतय्सं सकलें जातजाति दथुइ आधिपत्य कायम याना तःगु खः, उकथं हे भाषा नीति सकलें जातजातियात क्वचिनेत खय्भाय्यात सरकारी ज्याखँया भाय् यानाः न्हूगु नेपाःया संबिधानय् नं च्वकेत पास याना तयेधुंकूगु दु। तर भाय्या निंतिं दँबदँ तक आन्दोलन यानाच्वंगु नेवाः संस्थात, जनजातित, मधेशीत तकं मौन च्वनाच्वंगु खनाः धाःसा अजू चाः। छगू दसु न्ह्यथने - इङ्गलिस भाय् हलिंन्यंकं न्यं तर अमेरिका देसय् हे इङ्गलिस भाय् राष्ट्रभाषा नं मखु, सरकारी ज्याखँया भाषा नं मखु। थुकथं अमेरिकाय् अनया दक्व भाय्तय्त समान ब्यवहार यायेत संविधानय् अफिसियल भाय् च्वयातःगु मदु। यदि देय्या छगू भाय्यात सम्पर्क भाषा धकाः संविधानय् धायेवं ला मेमेगु जातजातिया भाय्यात असमान ब्यवहार याःगु ठहर जुइ। जुइमाःगु छु ले धाःसा खय्भाय् हे सम्पर्क भाषा जुइफु तर संविधानय् हे च्वयेगु ज्या धाःसा याये मजिउ। थुकिं क्यं नेपालय् ब्रम्हूवादया हा गुलि दुने दुने थ्यंक पार्टीया उच्च व क्रान्तिकारी पार्टी धाःथाय् तकं थ्यं। थन न्ह्यथने माःगु छता छु धाःसा तथ्यांक बिभागया जनगणना अधिकृततय्सं (निवाः न्ह्यः यल मंकाः खलःया ग्वसालय् जूगु जनगणना सम्बन्धी ज्याझ्वलय् यलया जनगणना अधिकृततय्सं नेवाःतय्त स्यनेकने याःगु) मांभाय् ल्हाइपिनिगु ल्याः छिकपिनिगु म्हो जूसा जक राष्ट्रं बिकासया योजना दयेकेबलय् छिकपिनिगु भाय् तनीन धकाः सहयोग बी, मखुसा बी मखु धकाः मांभाय् खय् भाय् च्वयेगु व थःगु मां भाय् म्हो क्यनेगु बांलाइ धइगु भाव ब्वयाः स्यनाच्वन। थुज्वःगु पिचुगु, चाकुगु, माकुगु खँ नं झीसं इलय् हे थुइकेमाः। छाय्धाःसा राष्ट्रं नेपाःया जातजातिया भाय्तय्त स्यायेगु हे जक योजना दयेकल गबलें नं बिकास यायेगु योजना दयेकूगु मदु ।

(मेगु ब्व कन्हय्)

More Stories Like this