ज्यापुन्हि: छत्वाःचा म्हसीका

लब कर्माचार्य

दछियंकं वइगु पुन्हि मध्येया छगू थौंया 'ज्यापुन्हि' नं खः। थुगु पुन्हियात सुथंनिसें बहनी तक हे ज्या याये मत्यःगु पुन्हिकथं नं कायेगु याः। पुलांपिं मनूतय्सं 'यःमरि पुन्हि कुन्हु चछि द्यनाः व ज्यापुन्हि कुन्हु न्हिछि ज्या यानाः मगाःम्ह मनूया गबलें चित्त सुख जुइ मखु' धायेगु याः। नेपाल संवत्कथं धायेगु खःसा थुगु ई धयागु तछला (जेष्ठ) या ई खः। थगुने धाःसा असारया वाः नं वनी थें च्वने धुंकूगु खः ।

तसकं चिकुयाः मीन पचास क्वचाइगु इलय् माघया संल्हू घ्यः चाकु संल्हूनिसें हाम्वःग्वःछि न्हि ताःहाकः जुयाः श्रीपञ्चमिनिसें निभाः तसकं छानाः ताल्ला क्यनीगु खः। ला पतिकं वइगु थीथी पुन्हिः सिल्लाया 'सीपुन्हि', चिल्लाया 'होली पुन्हि' व चौलाया 'ल्हुति पुन्हि', बछलाया 'स्वांयाः पुन्हि' नेवाःतय्सं थःगु परम्पराकथं हनेगु यानाच्वंगु खःसा थौंया (तछलाया) 'ज्यापुन्हि'यात नं नेवाःतय्सं थःगु परम्पराकथं हनेगु याइ ।

घ्यःचाकु संल्हूनिसें सूर्द्यः (उत्तरायण) उत्तरपाखे निभाः ध्यचुलाः वँवं थौंया दिंकुन्हु पूर्ण रुपं उत्तरायण जुयाः सुर्द्यः थःगु कक्षय् च्वनीगु व सुर्द्यःया गति नं थुथाय् थ्यनाः हे पूरा जुइगु खः। उत्तरायण धइगु उत्तर व पूर्व दथुया कंछेँ-इशाण कोण खःसा दक्षिणायण धइगु दक्षिण व पूर्व दथुया कुं आग्नेकोण खः। थौंया पुन्हिकुन्हु तिमिला पूर्ण रुपं दक्षिणायण जुइ ।

निभाः द्यः लुकुंबीगु नं उत्तरायणकथं दक्षिण व उत्तर दथुया वायुकोणं जुइगु खः। अथे हे तिमिला नं दक्षिणायणकथं पश्चिम व दक्षिण दथुया नैत्रध्त्यकोण जुयाः जुइ। थौंया पुन्हि गुलि ताःहाकः जुल उलि हे चा चीहाकः जुइ अले थौंया चा गुलि चीहाकः जुल उलि हे न्हि ताःहाकः जुइ। न्ह्याबलें पुन्हिकुन्हु निभाः बिनाः तिमिला लुइगु व पारु कन्हय्कुन्हु तिमिला बिनाः निभाः लुइगु जुयाच्वनी ।

आः थुकथं चन्द्रवत्सरया चन्द्रमासकथं थथे पानाच्वनीसा मेकथं सूर्यवत्सरया सूर्य मासकथं असारया ७ वा ८ वा जुनया २१ तारिक कुन्हु लाः। थौंया पुन्हि नं चुलिंचू खुला लिपा 'यःमरि पुन्हि' लाः। थुकथं हे असार ८ व जून २१ अले पुस ८ व डिसेम्बर २३ तारिख नं चूलाःगु खनेदु। असार ७, जून २१ तारिख कुन्हु न्हिन्हिसिया पाय्छि १२ ताः इलय् निभाःया किपालु दकलय् चीहाः जुयाः पालि द्यःने लानाच्वनी। थुकी मनूया जक मखु स्वां, सिमा, मतया थां आदिया किचःया नं निभाः क्वसं हे लानाच्वनी ।

आः चन्द्रमासया कृष्णादि खिमिला पारु क्यनाः वःगु जेष्ठया ला थनिं क्वचाः थें शुक्लादि तिमिला पारु क्यनाः वःगु जेष्ठ ला थनिं वाः वन। अथे हे ने.सं.कथं तछला थनिं क्वचाःगु खःसा थौं पुन्हिलिसें असार १ गते संल्हू व जून १५ तारिख नं लाः वन। मेकथं धायेगु खःसा थौंया थुगु ज्यापुन्हि कुन्हु हे थुगुसीया खग्रास चन्द्रग्रहण नं लाःगु दु।
थौंया थुगु ज्यापुन्हि स्वनिगलं पिने काभ्रे जिल्लाया पन्ति नगरय् पनौति स्नान जुयाः च्वंकथं ब्रम्हायणी, सरस्वती, भैरव आदि द्यःयाखः जात्रा नं न्ह्याकीगु चलन दु ।

अनया मनूतय्गु धापूकथं किसानत वाया पुसानापं थःथःगु बुइँ लानाच्वनीगु इलय् पन्ति जात्रा न्ह्यानाच्वनी धाइ। थौंया तछला पुन्हि, ज्यापुन्हि धाः थें हे 'चैत पुन्हि', सक्वय् जात्राकथं 'सक्व पुन्हि', 'वैशाख पुन्हि', भाँेतय् जात्राकथं 'भ्वँ पुन्हि' व जेष्ठ पुन्हि पन्ति जात्राकथं 'पन्ति पुन्हि' नं धायेगु याइ धइगु खँ पात्रोय् उल्लेख जुयाच्वंगु दु ।

More Stories Like this