नेवाः चिच्चाः दने मजिउ

मदन तण्डुकार

आःया थ्व ई नेवाःतय् निंतिं मछिंक मनिंक ब्वलनाच्वंगु दु। संविधानया छ्यं 'नेपालको संविधान' जक छुइगु क्वःछित। दुनुगलं वाःचायेकाः नेवाः जातिं बिचाः याये फयेकेगु ई आः हे खः। हालां जी ला, ल्वानां जी ला न्ह्यःने वयाच्वंगु इलय् स्वनिगःया आदिवासी तसकं संवेदनशील जुयाः पलाः न्ह्याके माःगु खनेदु। गनं 'न्याल्ल ब्यां' जकं जूवनीगु खः ला? नेवाः न्ह्यलुवात राजनैतिक विश्लेषण यायेत माहिर खनेदु। तर आःया इलय् न्ह्याकेमाःगु ज्याखँ गय् जुइमाः उकी चेतनशील जुइगु पाय्छि जुइ। संघीयता, स्वायत्तता, स्वशासन, भाषा, जाति अधिकारया विरोधीतय्सं छ्यं ल्ह्वना हःगु खने दत। २४३ दँ न्ह्यवंनिसें आदिवासी नेवाःत राजनैतिक प्रहारं पीडित जुइ मालाच्वंगु खः। संघीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्रया सैद्धान्तिक राजनैतिक रुपान्तरण जूसां वबंफुस्लु जुइगु स्थिति वयाच्वंगु खनेदु। नेवाः राजनैतिक अभियानया न्ह्यलुवातय्सं नेवाः समाज, वर्ग, जाति, बस्तीयात चेतनशील याना यंकेगु आवश्यक जुयाच्वंगु दु। प्रतिगामी चलखेल भूसीदयेकः वयाच्वंगु दु। संविधानय् संघीय प्रणालीया समावेशी फ्यासुया वंगु आभास जुयाच्वंगु दु। आदिवासी नेवाः समाज दबाबय् लाःगु सी दयावल। छगू सीमित स्पेश दुने न्ह्याइगु प्रवचन वा अन्तर्क्रियां प्रभावशाली जनादेश काये फइ मखु। फुसा खुल्लामञ्चय् नेवाः स्वायत्तता, स्वतन्त्रता व स्वशासनया वकालत याये माल। मखुसा स्वनिगःया ततःधंगु बाहा बहिली जूसां ज्याझ्वःत याये माल ।

स्वायत्तताया मापदण्ड आम जनताया स्वतन्त्रता खः। व्यवस्थापिका व कार्यपालिकाया अधिकार क्वःछीगु खः। प्रशासनिक स्वायत्ततां मूलतः विकेन्द्रीकरण हइगु खः। थुकी प्रबुद्ध नेवाःतय् ध्यान वनेमाःगु दु। भावी सन्ततियात सुखया लँपु चायेकेगु खःसा नेवाः स्वायत्त गणराज्यया परिकल्पना साकार याये हे माः। अधिकारया प्रत्याभूति मजुइकं जीवन सुथां लाइ मखु। नेवाः आदिवासीया ख्वालं सुंक च्वनेगु ई मखयेधुंकल। स्वला थपे याःगु म्यादया काउन्ट डाउन न्ह्यात। संविधानया न्हापांगु मस्यौदाय् संघीयता व उकी नेवाः स्वायत्त राज्यया प्रत्याभूति कायम याकेत सचेत जुइमाल। सुं गैर नेवाः जाति खलः, पुचः, समाजं आदिवासीया दाबी याःसा स्वनिगलं पिनेया हकदारकथं जक छुट बीगु सम्भावना दइ। गथे कि खस क्षेत्रीया ब्याख्या यायेबलय् आःया कश्मिर (भारत)यात न्हापा खसमिर धाइगु जुयाच्वन। कश्मिरय् च्वंपिं नाप थनया जुजु खलःतय् इहिपा तकं चले जू। नेपाःया खरसाङ्गय् आप्रवासी कथं बसोबास याः वःपिंत खस क्षेत्री धाइगु खः। अंग्रेजतय्गु हे खेलचत्रं भारतया मथुरायात 'मुतरा' धकाः नां स्यंकाः नामाकरण याःगु नं खः। 'दलित आयोगय् हानं नेवाः जाति' धाःगु बुखँ वंगु जेठ २ गते ब्वना। सत्ताय् च्वनाः सुविधा भोगी जुयाच्वंपिं व संघीयता विरोधी पुचः सक्रिय जूगुया चिं खः थ्व। थुकिया निंतिं ला नेवाःतय् कुसा खलः नेवाः देय् दबूयाके दलित आयोगं न्यनेकने यायेमाःगु खः। एकात्मक केन्द्रीय सत्तां भविष्यया नेपाःयात शान्त व स्थिर याये फइ मखु। सत्ताय् च्वनाः पार्टी हाँके यानाच्वंपिंसं थ्व खँ थुइकेमाःगु खः। सरकारं इलय् हे संविधान पूवंकाः सार्वजनिक याये फयेकेमाः। गुलि लिपा लालां वनी उलि हे संघीयता विरोधी तत्वतय्सं छ्यं ल्ह्वना हइ। स्वनिगःया आदिवासी जनजातिया निंतिं स्वायत्तता मदयेक मगाः। स्वतन्त्रता व स्वायत्ततां लोकतन्त्रया प्रत्याभूति जुइ । देशय् राजनैतिक संकट ब्वलनाच्वंगु दु। आदिवासी जनजातिया निंतिं संघीय प्रणाली न्हापांगु मस्यौदाय् दुथ्याकेगु ग्यारेन्टी राजनीतिक दलतय्सं बीमाः। संविधानसभाया म्याद थप नत्र आम नेपाःमिया न्ह्यःने दलगत स्वार्थ जक जूवनी। देशय् राजनैतिक जटिलता ब्वलनाच्वंगु नं शान्ति व संविधानया खँ पारदर्शी मजूगुलिं खः। २०६६ तकया दुने संविधान निर्माण पूवंगु जूसा राजनैतिक स्थिति नं बांलाइगु खः। नेवाः न्ह्यलुवातय्सं आम नेवाःतय् आत्मबल थकायेमाःगु ई हे थ्वहे खः ।

नेवाः आदिवासी विचलित व अस्पष्ट अवस्थाय् लाः वन मजिउ। मानवताया इतिहासय् आपालं क्रान्ति जुइधुंकल। अतितया ब्याक्क क्रान्तिं शोषणया छगू रुपयात मेगु रुपं विस्थापित जक याःगु खः। लोकतन्त्रया जनक्रान्ति मानवं मानवया निंतिं हे शोषणयात हांनिसें तहस नहस याइ। उकिया लिच्वलं समाजय् थवंथः ल्वापुख्यापु मदया वनी। सत्तासीन वर्ग पार्टीया निंतिं अर्थपूर्ण जुइ तर थ्वं राजनीतिक संकट मदयेकेगु मार्गचित्रयात नं दुरगामी जुयाः मनन याना यंकेमाः। छगू जाति छगु राष्ट्रया राजनीतिक भाषणं राज्य सत्ता न्ह्याइ मखु। विश्व इतिहासय् आदिवासी जनजातिया हक अधिकारया खँ बुर्जुवा प्रजातन्त्रं हे पिदंगु खः। प्राचीन ग्रीसय् बुर्जुवा प्रजातन्त्रया पुलांगु पहः अझ नं दनि। आःया जनप्रतिनिधिमूलक पूर्ण प्रजान्त्र शासनया अवधारणा पश्चिम युरोपपाखे १८ गू सदीनिसें दु। उकिं धात्थेंया भिं शासन धइगु स्वशासन हे खः। अन लोकतन्त्रया प्रत्याभूति नं दइगु जुल। निकिता ख्रुस्चेभया धापू कथं न्ह्यागु थाय्यापिं राजनीतिज्ञतय्गु नं छगू हे मार्गचित्र जुयाच्वनी। नेतातय्सं खुसि मदुथाय् नं ताँ दयेका बी धकाः बचं बियाच्वनी। खँ छखे ज्या छखे पहलं राजनीति न्ह्यानाच्वनी। नेवाः स्वायत्तताया प्रत्याभूति संविधानय् समावेश यायेगु खँ नं उकथंया हे मानसिकता दुपिं नेतातय्गु ध्वाँस जुइफु। संघात्मक व्यवस्थां राज्य वा छुं तःधंगु मंकाः जाति खलः समुदाय/वर्गयात विखण्डित याके मबीगु, नेवाः आदिवासी जनजातिया राज्य सुरक्षित जुइमाःगु थौंया राजनैतिक म्याण्डेट जुइमाः। अग्राधिकार व आत्मनिर्णयया खँ थुइकेबलय् जात/जातिया भेदभावं विखण्डन जुइ मजिउ। लोकतन्त्रमा व्याख्या अमूर्त जूगु दसु चीनय् नं दु। नांजाःम्ह चिनिया न्ह्यलुवा डा. सूँये सेनं लोकतन्त्रया शोध पूवंकूगु खः। थौंकन्हय्या देय्या राजनैति धइगु उद्देश्य पूवंक जुइगु मंकाः सोच व बिचाः खः धकाः हे धाये मछिं। स्वायत्त नेवाः राज्यया मुद्दा ज्वनाः न्ह्यचिलाच्वंपिं नेवाःत आःया इलय् सशक्त जुइमाःगु दु। तर थौंकन्हय् आन्दोलन हावाय् तलवार ल्वाके थें जक जुयाच्वन। संविधान हे मयःपिं तत्व नं दु। संविधान वल कि संघीय राज्य सत्ता न्हासं चुयाः नं बी माली। राज्य व्यवस्था समिति, संविधान निर्माण समिति थें थीथी अंगं न्ह्याके माःगु ज्या मन्ह्यानाच्वन। राज्य पुनसंरचना बारे न्हूगु संविधानया मस्यौदा समितिं छुं ज्या न्ह्याके मफुनि। सर्वाङ्गिण आदिवासी जनजातिया निंतिं हे नेवाः जागरणया लिधंसा व तिबः सारगर्भित जुइ फयेके माःगु दु ।

More Stories Like this