नेपाल - अफगानिस्तान स्वापू

हिरण्यलाल श्रेष्ठ

नेपाल व अफगानिस्तान निगुलिं दक्षिण एशियाय् च्वंगु देय् निगुलिं भूपरिवेष्ठित पहाडी देय् निगुलिं पुलांगु सभ्यता दुगु देय् खः । नेपाल व अफगानिस्तानया दथुइ जुलाई १, १९६१ स कुटनीतिक स्वापू चीन । उबलय् परराष्ट्र मन्त्रालयपाखें पिकाःगु प्रेस विज्ञप्ती कथं धयातःगु दु - 'निगू एशियाली देय्या जनताया दथुइ थौंतक्क दयाच्वंगु मैत्री स्वापू झन् सुदृढ व विकसित यायेगु हेतुं नेपाल व अफगानिस्तान सरकारं थवं थःलिसे खाल्हाबल्हा यानालि राजदूत स्तरय् कुटनीतिक स्वापू चिनेगु, भारतय् च्वंगु नेपाली राजदूत व अफगानी राजदूतयात थःथःगु अनया अभिभारा बाहेक छसीकथं अफगानिस्तान व नेपालया नितिं नं राजदूत नियुक्त यायेगु संयुक्त निर्णय जूगु दु ।'

ऐतिहासिक पृष्ठभूमि

थौंया अफगानिस्तान इस्लामी राज्य जूसां तबि, प्राचीन कालया छगू कालखण्डय् बौद्ध राज्य, बौद्ध सभ्यता व कलाकृति विकसित जूगु थाय्कथं प्रख्यात दुगु खः । कपिलवस्तुया शाक्यतय् छगू कच्चा अफगानिस्तान वनाः राज्य याःगु, बौद्ध धर्मया प्रचार व विहारत निर्माण याःगु खः । अफगानिस्तान जुकाः हे दक्षिण एशियां मध्य - एशिया व चीनय् बौद्ध धर्म प्रचार प्रसार जूगु खः । संसारय् दकले तःजाःगु बुद्धमूर्ति अफगानिस्तानया वामियानय् दयेकूगु खः, १५०० दा पुलांगु उगु बुद्ध मूर्ति २००१ स तालिवानीतय्सं विष्फोट यानाः स्यंकल । नेपालं नं वक्तव्य पिकयाः उकिया विरोध याःगु खः । बि्रटिश भारतं गोर्खालीतय्त पल्टनय् छ्यले न्ह्यः, खाल्सा राज्यं शिखतय्सं नं गोर्खालीतय्त थःगु सेनाय् दुथ्याकाः अफगान युद्धय् प्रयोग याःगु खः । उगु लराईंस वि.सं. १८७९ चैत्र ३ खुन्हु बलभद्र कुावर व मेपिं छुं छुं गोर्खालीतय्सं अफगान भूमि वीरगति प्राप्त याःगु न्ह्यःथने बहः जू । लिपा अंग्रेज - अफगान युद्धय् छ्यलेत नेपाल सरकार १९१९ स निगू बटालिन नेपाली सेना अफगान सीमातक्क छ्वःगु खः । थौं नं अंग्रेजतय्सं गोर्खाली पल्टनयात अफगानिस्तानय् आतंकवाद विरुद्ध छ्यला हे च्वंगु दनि ।

राजनीतिक स्वापू

सन् १९६७ प|mेबुअरिस अफगानिस्तानया राजकुमार सर्दार मोहम्मद नयमं नेपाःया भ्रमण याःगु खः । १९६९ स अफगान जुजु जाहिर शाहं नेपाःया औपचारिक भ्रमण याःगु खः । १९७१ स नेपाःया जुजुं अफगानिस्तानया राजकीय यात्रा याःगु खः । इटाली मिखाया वासः याकावंगु मौका याना गणतन्त्र घोषणा याना थः राष्ट्रपति जूगु खः । नेपाल सरकार १९७३ स विज्ञप्ती पिकयाः न्हूगु अफगान सत्तायात मान्यता बिल । १९७८ स अन सोभियत समर्थक जनवादी गणतन्त्र सरकार स्थापना जुल । विद्रोह ब्वलनेवं अफगानिस्तानय् १९७८ स सोभियत सेना दुहांवल । नेपाल संयुक्त राष्ट्र संघ व असंलग्न शिखर सम्मेलनय् विदेशी सेना अफगानिस्तानं लिहां वनेमाः धकाः सः नापं तःगु खः । जेनेभा सम्झौता जुयाः सोभियत सेना लितः यंकेगु व अफगान शरणार्थीत स्वदेश लिहां वयेगु ज्या अवलोकन यायेत १९८९ स संयुक्त राष्ट्र संघया पर्यवेक्षण पुचलय् नेपाली सेनाया अफिसरपिंसं अफगानिस्तान वनाः ब्वति काःगु खः । शुरुइ सोभियत समर्थकत अफगानी जनवादी सत्ताया विरुद्ध ल्वाकेत विन लादेन व तालिवानीतय्त अमेरिकां धेबा व ल्वाभः बियाः ग्वाहालि याःगु खः । लिपा इस्लामिक आतंकवादीतय्सं २००१ सेप्टेम्बर ११ खुन्हु अमेरिकाय् हमला यानाः टि्वन टावर ध्वस्त यानाली उमिगु हे विरुद्ध अमेरिका व नेटो राष्ट्रतय्सं अफगानिस्तानय् हमला याः वन ।

तालिवान राज्ययात विस्थापित यानाः कर्जाइया नेतृत्वय् न्हूगु सरकार स्थापना यात । आतंकवाद विरुद्ध अन्तर्राष्ट्रिय कार्यबाही अन जारी हे दनि । नेपालं अमेरिकी विमानयात अफगानिस्तानय् छ्यलेत थःगु विमानस्तलय् वये वनेगु व इन्धनतय्गु सुविधा २००२ स ब्यूगुलिइ विवाद ब्वलंगु खः । २००५ स अफगानिस्तान सार्कया सदस्य जुल । थगुने भुटानय् जूगु सार्क शिखर सम्मेलनय् ब्वति काःवःपिं अफगान राष्ट्रपति कार्जाइ व नेपालया प्रधानमन्त्री माधव कुमार नेपालया दथुइ अलग खाल्हाबल्हा जूगु खः ।

व्यापारिक व आर्थिक स्वापू

सन् १९७७ स कोलम्बोय् जूगु असंलग्न राष्ट्रतय् शिखर सम्मेलनय् नेपाल व अफगानिस्तानं संयुक्त रुपं भूपरिवेष्ठित राष्ट्रतय्त पारवहन हक निर्वाध रुपं बीमा धकाः अलग प्रस्ताव न्ह्यब्वःगु न्ह्यःथने बहः जू । अथेहे तक्वः मछि संयुक्त राष्ट्र संघय् नेपाल, अफगानिस्तान व मेमेगु भूपरिवेष्ठित मुलुकत जानाः भूपरिवेष्ठित व अल्पविकसित देशतय् हक हितया नितिं सः तयाः वैच्वंगु दु । नेपाल व अफगानिस्तानया दथुइ प्राचीन कालंनिसें रेशमी मार्ग जुयाः ब्यापार जू । जि मचा बलय् घण्टाघर जःखः काबुलीवाला व्यापारीत नेपाल वयाः थःगु देशी बदां व थीथी सामान मियाच्वंगु खनाः । निख्यरं अशान्ति अस्तिरतां यानाः व्यापार व पर्यटन क्षेत्रय् मनतुनां थें विकास जुइमफयाः च्वन । भारत - पाकिस्तान बागाहा सीमा विन्दु जुकाः अफगानिस्तानलिसेया व्यापारयात पारबहन हक छ्यले खासा व्यापार वृद्धि जुइगु सम्भावना दु ।

नेपाल व अफगानिस्तानया दथुइ आर्थिक व व्यापारिक स्वापू विस्तार यायेत व निजी क्षेत्रया दथुइ ग्वाहालि ब्वलंकेत व अफगानिस्तान - नेपाल चेम्बर अफ कमर्श एण्ड इण्डष्ट्रिज स्थापना याये धकाः चीनया सिचुआन प्रान्तय् नापलाःपिं निथ्वः नेपाल चेम्बर अफ कमर्श व अफगानिस्तान चेम्बर अफ कमर्श एण्ड इण्डष्ट्रिजया नायःपिं सुरेन्द्रवीर मालाकार व सिरिन आगा सारकी मोहम्मदं २०११ प|mेबु्रअरिइ छगू सहमति पत्रय् हस्ताक्षर यानाः द्विपक्षीय व्यापार व आर्थिक स्वापू ब्वलंकेत क्वःछ्यूगु खः । अफगान वायुसेवा एरियाना विमानं, बंगलादेशं नेपालय् शरण काःपिं पाकिस्तानीतय्त उगु देशय् यंकेत हे ला काठमाण्डौं - करााचीया दथुइ अल्पकालीन हवाई सेवा १९७३ पाखे सञ्चालन याःगु खः । १९७१ सं हे नेपाल व अफगानिस्तानया दथुइ हवाई सेवा सञ्चालन यायेत वार्ता जूगु खः ।

२०३२ सालय् नेपालया रिन्जी शेर्पा, आङ दोर्जे शेर्पापिं अन्नपूणर्ा माउन्टेनियरिङ प्रा.लि. या तत्वावधानय् मोसाक पहाडया चुली गयेत अफगानिस्तान वंगु खः । उगु पर्वत अफगानिस्तानया दकले तज्जाःगु खः । निगू देय्या दथुइ पर्वतारोहणया क्षेत्रय् ग्वाहालि यानाः पर्यटन विकास यायेगु सम्भावना दु । पराई युद्धय् गोर्खाली क्षति २००९ दुने ५०० म्ह व २०१० दुने १२०० म्ह गोर्खालीतय्त बेलायतं अफगानिस्तानय् आतंकवाद विरुद्ध युद्धय् छ्यलेत यंकूगु दु । २००४ स प्यम्ह, २००७ न्याम्ह, २०१० स १ म्ह, २०११ अपि्रल दुने न्याम्ह गोर्खाली सैनिकत अन सी धुंकल । संयुक्त राष्ट्र संघया ज्याकुथिइ गार्ड व मेमेथाय् सुरक्षा गार्डकथं यंकाः अफगानिस्तानय् तयातःपिं मेमेपिं गोर्खालीत नं तःम्ह हे सी धुंकल । पराई युद्धय् गोर्खाली क्षति दुःखद् विषय खः ।

औपचारिक अनुमति मदुसां द्वलंद्वः नेपाःमित अफगानिस्तानय् वैदेशिक रोजगारी ज्या यानाच्वंगु दु । भिसा मदुपिं व माःगु भ्वं मदुपिंत इलय् ब्यलय् ज्वनाः कुनातःगु नं दु । बेरोजगार अफगानितय्त प्राथमिकता बिइत दिवेशी कामदारतय्त हतोत्साही याकेगु ज्या जुयाच्वंगु दु । स्वीम्ह अफगान तालिवानतय्त छम्ह हे गोर्खाली कर्पोरल दीप प्रसाद पुनं स्यानाः बहादुरी क्यन धकाः बेलायतया महारानी एलिजावेथं सी जी सी तक्मा २०११ जुन २ स ब्यूगु दु । थुगु भी सी लिपाया निगूगु तःधंगु तक्मा खः । तालिवानतय्सं उर्दीवाला सेना बाहेकया नेपालीतय्त नापं स्यायेगु, अपहरण यायेगु यानाच्वंगु दु ।

उपसंहार

नेपाल व अफगानिस्तानया भूराजनीतिक स्थितिसं आपालं समानता दु । निख्यरंया जनता स्वाभिमानी व स्वतन्त्रताप्रेमि खः । तर बाह्य हमला व हस्तक्षेपलिसे ल्वानाः च्वने मालाच्वंगु दु । निगुलिं देय् भूपरिवेष्ठित व अल्पविकसित जूगुलिं निम्ह जानाः अन्तर्राष्ट्रिय ख्यलय् निर्वाध पारबहन हक व विकासया नितिं कुतः यायेमाःगु दु ।

More Stories Like this