प्रज्ञाया प्रयोग यानाः जक भवचक्रं मुक्ति

लोकबहादुर शाक्य

आत्माया अस्तित्व गनं मदु:
उपदेश न्यनाच्वनेबलय् खः धकाः सम्झे जुइधुंकूगु खँ लिपा अलमले जुइगु नं जुयाच्वन। उपमा कथं म्हय् आत्मा मदु धइगु देशना न्यनाच्वनेबलय् मदुगु आभास जुइधुंकूसां लिपा दु थें नं च्वनावइगु जुयाच्वन। थ्व विषयय् चिन्तन यायेबलय् उत्तम परमार्थ ज्ञानया खँ न्ह्याक्व हे न्यंसां यथार्थ रुपं थुइके मफुत कि उपदेश गुणकारक जुइ मखुत अझ स्पष्ट यायेगु खःसा, लोक जनपिंसं म्हयात थःगु धकाः पत्याः यानाच्वनी। थःम्हेसिनं धाःथें जुइ धकाः नं भाःपियाच्वनीगु जुल। थःगु अधिनय् दुगु जूसा थःत मयःगु कथं बुरा, रोग, मरण छाय् जुल? श्वास-प्रश्वास निरन्तर चले जुयाच्वंगु नं थःम्हेसिनं यानाच्वनागु खः ला? उलि जक मखु, छ्यंया सँ भुयू जुया वइगु, वा हाया वनीगु, मिखा बुलुया वइगु, न्हाय्पनं ताये मदया वइगु, छ्यंगू हय्हय्कुना वइगु, ल्हाः तुति कमजोर जुइगु आदि मयःगु कथं जुया वइगु शरीरयात थःगु धकाः गथे धायेगु? रुप-वेदना-संज्ञा-संस्कार-विज्ञान छुं नं थःगु धायेगु योग्य मजू। उकिं बुद्धं अनात्मा धकाः धयाबिज्याःगु खः। रुप धइगु म्ह चतुर्महाभूत खः। नां धइगु चेतन जक खः। थन 'आत्मा' धइगु छुं दुगु मखु ।

ठोस शरीर नं पीजा समान:
प्राणीपिनि म्ह फींज समान जक खः। चतुर्महाभूत दःसां नं लिपा ध्वगिनाः लः जुया वनीगु अले धू जुयाः नं चाय् वनीगु खः। उकिं सार पदार्थ छुं नं ल्यनी मखु। संसारय् बांलाः बांमलाः, रंगीचंगी चित्र विचित्रयात थःगु मिखां म्हसीके फु धकाः धयाच्वन। यदि मिखा थःगु अधिनय् दुगु जूसा मयःगु रुप छाय् स्वयेमाल? मयःसां स्वयेमालीगु अवस्था जुइगुलिं मिखा थःगु अधिनय् मदु धाये माल। खिउँथाय् नं खंके फइ मखु। बिचाः यायेमाःगु खँ, मिखा नं दु, रुप नं दु तर मखनीगु अवस्था नं दु। फुक्क मिले जुयाः जक खंके फइगु जुयाच्वन। गुलिखे वस्तु छथासं मिले जुयाः जक अनुभव ज्ञान उत्पन्न जुइगु जुल। तत्व मिले जुइगु हेतुं जक ज्ञाता जुइगु खः। मिखां रुप खंकेत आलोक माःगु खःसा न्हाय्पनं शब्द न्यनेत आकाश माःगु जुयाच्वन। थुकथं न्हासं नतुनेत वायु माःगु जुल। म्यें रस यायेत लः माल, म्हं स्पर्श यायेत पृथ्वी धातु माल। अले मनं धर्म (बिचाः) स्पर्श यायेत जीवित इन्द्रीय व विषयया हेतु माल। उकी नं त्रिकालया अवस्था मानि। अध्यात्म तथा पिनेया लिधंसां जक ज्ञाता उत्पन्न जुइगु जुयाः आत्माया हेतु अध्यात्म तथा बाह्य बस्तुतय्गु आधार जुयाच्वंगु थुइके माल ।

स्वंगू काल कल्पनाया लिच्वः मन:
गुगु हेतुपाखें छु छु उत्पन्न जुइ धकाः चिन्तन यायेबलय् छगू इन्द्रीय छता विषय, छथी विज्ञान व छता हे आधार (लिधंसा) यानाः मुकं २४ गू तत्वयात छगू छगू यानाः अलग अलग बिचाः यानाः भावना यायेमाःगु जुयाच्वन। अले आत्मा दु�मदु थुया वइ। प्रज्ञाया मिखां बोध जुया वइगु जुल। मनोधातुयात छखे तयाः स्वये फतकि अःपुक सीके फइ। मनोधातु धइगु पञ्चेन्द्रीयया कोषाध्यक्ष खः। गथे धाःसा पञ्चेन्द्रीयपाखें स्पर्श जुयाः अनुभव जूगु विषयया निमित्तयात ज्वना तइगु धातु खः। वनेधुंकूगु जूसां थौंकन्हय् जूगु स्पर्शया हेतुपाखें न्हापा जुया वनेधुंकूगु खँ लुमना वइगु जुयाच्वन। अध्यात्म व बाह्य आयतनया स्पर्श हे मू तत्व खः। आःया इलय् जूगु विषय वने धुंकल कि हे अतीत अनागत (भविष्य) प्रत्युत्पन्न (वर्तमान) थ्व स्वंगू अवस्थायात त्रिकाल धयातल। मनोधातुया स्वभाव थ्वहे त्रिकाल कल्पना जक खः। थ्व सिवाय् मेगु ज्ञान मनया अधिकार मखु ।

अनवरत उपेक्षा चित्त निःक्लेश:
ज्ञान धइगु सत्संगत व बिचाःपाखें जक प्राप्त जुइगु खः। स्वयम् स्वभावं उत्पन्न जुइ मखु। ज्ञान नं अध्यात्म तथा बाह्य आयतन धइगु हेतु नं जक वैराग उत्पन्न जुइगु खः। वैराग जुइगु उपाययात ज्ञान धाइ, मन धाइ मखु। विषय नं अलग जूगु परमार्थ ज्ञानयात प्रज्ञा धयातल। उकियात नं मन धाइ मखु। पूर्व जन्मया कर्म धइगु नं मू हेतु व हे त्रिकाल कल्पना खः। आःयागु त्रिकाल कल्पनां यानाः हे उत्पन्न जुइगु खः। झनिगू ला मदिक्क अखण्ड चाःहुला च्वनीगु कथं शुक्लपक्ष व कृष्णपक्ष नं चाःहुलाच्वंगु दु। उगुकथं वाःया बार नं अखण्ड अनन्त जुयाः चाःहुलाच्वंगु दु। हानं संसार नं पूर्व जन्मया आः जन्म जुल। आःयागु नं वहे त्रिकाल कल्पनां यानाः अनागतया इच्छा हे हेतु जुयाः कुशल-अकुशलया विपाक भोगार्थ पुनर्जन्म जुइगु जुल। अन नं उकथं हे त्रिकाल कल्पना जुयाः हानं जन्म मरणया चक्र अखण्ड अनन्त चाःहुलाच्वनी, थ्वहे त्रिकाल चक्रयात यथार्थ थुइकाः वर्तमान इन्द्रीय व विषयया स्पर्शय् क्लेश उत्पन्न मजुइक अखण्ड कसरतपूर्वक उपेक्षा यानाः त्यलेगु जुइ। अनागतया इच्छायात दुःखया कारण धकाः थुइकाः त्याग याइगु जुल ।

सत्यया निगू तह:
थुगु प्रकारं परमार्थ सत्य कथं रुप धइगु म्ह चतुर्महाभूत अले नां चेतन जक खः। आत्मा धइगु मदु। सार पदार्थ नं मदुगु खँ थुइकेगु प्रज्ञा खः। थन थ्व खँ नं न्ह्यथनेबहः जू कि सिद्धार्थ कुमारं मेहनत, अनुसन्धान यानाः प्रतीत्य समुत्पाद सिद्धान्त (अविद्या, संस्कार, विज्ञान, नामरुप, षडायतन, स्पर्श, वेदना, तृष्णा, उपादान, भव, जति, जरामरण) लुइकाः तिनि बुद्ध जुयाबिज्याःगु यथार्थ खँ थुइके माल। थ्व परमार्थया खँ लोकजनपिंसं थुइके थाकुगुलिं न्हापां चतुरार्य सत्य कनाबिज्याःगु जुयाच्वन। बुद्ध जुयाबिज्याःगु १९ दँ लिपा तिनि प्रतीत्य समुत्पादया देशना यानाबिज्यात धइगु नं न्यने दु। बल-वीर्यपाखें निरन्तर कुतः यानाः प्रज्ञा युक्त जुयाः कुशल कर्मपाखें भवचक्र मुक्त जुइ फइगु जुल। थ्व खँ दुनुगलं बिचाः यानाः संवृत्य तथा परमार्थ सत्य थुइकाः व्यवहारय् छ्यले फःसा जक निर्वाणया लँपुइ न्ह्यज्याये फइगु जुल ।

(सन्दर्भ सफू: बौद्ध ऋषि महाप्रज्ञा कृत 'परमार्थ ज्ञान दर्शन' अनुवादक भिक्षु विशुद्धानन्द प्राणपुत्र)

More Stories Like this