नेपाल - भुटान स्वापू

- हिरण्यलाल श्रेष्ठ -

नेपाल व भुटान निगुलिं चीन व भारतया दथुइ च्वंगु हिमाली जःलाखःला देय् खः । प्राचीन कालंनिसें धार्मिक व सांस्कृतिक स्वापू दुगु भुटानलिसे नेपालं जुन ३, १९८३ खुन्हु औपचारिकरुपं राजदूत स्तरय् कुटनीतिक कुली स्वन । १९७१ स भुटानं संयुक्त राष्ट्र संघया सदस्यता काःगु इलय् सह प्रस्तावक जुयाः नेपालं ग्वाहालि याःगु खः । अथेहे नेपाल व भुटान निगुलिं असंलग्न अभियानय् दुथ्याःगु देय् खः ।
नेपाल व भुटान निगुलिं दक्षिण एशियाली क्षेत्रीय सहयोग संगठन -सार्क)या संस्थापक राष्ट्र खः । १९८५ निसें भुटान नं एकीकृत पर्वतीय विकासया नितिं अन्तर्राष्ट्रिय केन्द्र -इसिमोड)या दुजः जूगु खः ।
उकिया मुख्यालय नेपालय् दु । भुटान नं नेपाल थें २००४ निसें बंगाल खाडीया देय्तय् सहयोग संगठन विमस्टेकया दुजः जूगु दु । थुकथं नेपाल व भुटान दथुइ द्विपक्षीय, क्षेत्रीय व अन्तर्राष्ट्रिय ख्यलय् सहयोग यानाः न्ह्यःज्यानाच्वंगु दु ।

ऐतिहासिक पृष्ठभूमि

नेपालया राजकुमारी भृकुटीया तिब्बतया जुजु श्रोङचङ गम्पोलिसे इहिपाः जुयाली भृकुटीया इच्छाकथं हिमाली क्षेत्रय् १०८ गुम्बात निर्माण यात । उकि मध्ये भुटानय् पारो व बुमथांगय् निगू गुम्बा नेपालं कालिगढत यंकाः दयेकूगु दु, उकि नेपाःया रञ्जना लिपिं 'ओम मणि पद्मे हुम्' मन्त्र च्वयातःगु दु । भुटान देय्यात सुसंगठित याःम्ह पिनेया आक्रमणयात विफल यानाः भुटानयात सुदृढ याःम्ह, बौद्ध धार्मिक संघ निर्माण याःम्ह व नेपालया नापं फुक्क जःलाखःलालिसे स्वापूतःम्ह न्हापांम्ह भुटानी धर्मराजा साबडुङ नाबाङ नामग्याल निको नेपालया गोर्खा व स्वनिगः भ्रमण यानाः झिंन्हय्गूगु शताब्दी नेपाली कालिगढ कृषक व व्यापारीत यंकाः भुटानया विकासय् उमिगु पाखें ज्या काःगु खः । वयाः लिपा भुटानी लामापिं व तीर्थयात्रीत नेपालय् वयेगु, च्वनेगु, गुम्बा दयेकेगु ज्या निरन्तर रुपं यानाः वंगु दु ।

उच्चस्तरीय भ्रमण

सन् १९५६ सं भुटानया जुजु जिग्मे दोर्जी वांगुकं नेपाःया जुजु महेन्द्रया राज्याभिषेक पाहाा जुयाः ब्वति काःगु खः । भुटानया जुजु जिग्मे दोर्जी वाङचुकक मदुबलय् १९७२ सं नेपाःपाखें अधिराजकुमार ज्ञानेन्द्रं अन्त्येष्टीई ब्वति काःगु खः । १९७५ सं नेपाःया जुजु वीरेन्द्रया राज्याभिषेकया इलय् भुटानया राजकुमारी आशि वांगचुकं ब्वति काःगु खः । १९८७ नोभेम्बरय् भुटानया जुजु जिग्मे सिंगे वांगचुक नेपालय् वयाः स्वक्वःगु सार्क शिखर सम्मेलनय् ब्वति काःगु खः । १९८८ अक्टोबरय् नेपाःया जुजु वीरेन्द्रं भुटानया भ्रमण याःगु खः । व स्वयाः न्ह्यः भुटानया जुजु जिग्मे सिंगे वांगचुकं हलेसी महाद्यःया थासय् तीर्थयात्राय् वःगु खः । भुटानया प्रधानमन्त्री वाई थिन्ले २००२ स झिंछक्वःगु सार्क शिखर सम्मेलनय् ब्वति कायेत नेपाः वःगु खः । वय्कः २०१० स नेपाली कांग्रेसया अध्यक्ष व भूतपूर्व प्रधानमन्त्री गिरिजा प्रसाद कोइराला मदुबलय् झिंस्वन्हु खुन्हु श्रद्धाञ्जली बिइत नेपाः वःगु खः ।

२०११ अपि्रलसं सार्कया अध्यक्षया हैसियतं भुटानया प्रधानमन्त्री वाई थिन्ले नेपाः वःगु खः । वय्कलं नेपाःया प्रधानमन्त्री झलनाथ खनाललिसे नापलानाः व्यापार सन्धी यायेगु व हवाई सेवा विस्तार यायेगु खाय् सैद्धान्तिक सहमति याःगु खः । व स्वयाः न्ह्यः न्यूयोर्कय् उबलेया नेपाःया प्रधानमन्त्री पुष्पकमल दाहाल प्रचण्डं संयुक्त राष्ट्र संघया महासभाया बैठकय् ब्वति काःवंबलय् भुटानया प्रधानमन्त्री वाई थिन्लेलिसे नापलानाः द्विपक्षीय, क्षेत्रीय व अन्तर्राष्ट्रिय विषयलय् खाल्हाबल्हा याःगु थन न्ह्यःथने बहःजू । २००५ सं नेपाःया प्रधान न्यायाधीश हरिप्रसाद शर्मां भुटानया भ्रमण यानाः दक्षिण एशियाली राष्ट्रतय् प्रधान न्यायाधीशय् च्याक्वःगु सम्मेलन व झिंछक्वःगु सार्क कानुन सम्मेलनय् ब्वति काःगु खः । कार्यपालिका व न्यायपालिका तहया स्वापू जक मखु व्यवस्थापिका तहया स्वापू नं नेपाल व भुटानलिसे दु ।
प्रतिनिधि सभाया उबलेया परराष्ट्र तथा मानव अधिकार समितिया सभापतिया हैसियत हिरण्यलाल श्रेष्ठया नेतृत्वय् सर्वदलीय संसदीय प्रतिनिधि मण्डलं १९९८ सं भुटान भ्रमण याःगु खः ।

आर्थिक, व्यापारिक व पर्यटन स्वापू

नेपाल व भुटानया दथुइ मध्यकालंनिसें व्यापारिक स्वापू दु । निख्यरंया उद्योग वाणिज्य संस्थातय् दथुइ कालबिल जूगु दु । निख्यरं जूगु व्यापार मेलाय् छगुलिं मेगु देय्या उत्पादनत यंकाः प्रदर्शन याःगु दु ।
न्हापा प्यद नेपालया पक्षय् व्यापार सन्तुलन दयाच्वंगु, तर २००८-०९ सं भुटानया पक्षय् व्यापार सन्तुलन खनेदत । व्यापार सन्धी यायेत सह सचिव स्तरय् वार्ता स्वक्वःतक्क जुइधुंकल । याकनं व्यापार सन्धी हस्ताक्षर जुइत्यंगु दु । यक्को दा न्ह्यःनिसें नेपालय् ड्रक एअरया हवाई सेवा सञ्चालन जुयाच्वंगु दु । बुद्ध एअरया उडान नेपालपाखें २०१० निसें भुटानय् सञ्चालन जूगु दु । २०१० सं हलेसी तीर्थयात्राय् वंपिं भुटानीत तारा एअरया हेलिकोप्टर दुर्घटनाय् लानाः झिंच्याम्ह सित । नेपालय् भुटानी बौद्ध तीर्थ यात्राय् वःपिं भुटानी जुजु बज्यैनिसें सर्वसाधारण भुटानीत बौद्ध, स्वयम्भु व लुम्बिनी दर्शन यायेत दाय्दसं वैच्वंगु दु ।

संयुक्त लगानी ख्यलय् नेपालय् भुटानी लगानी २००९ अपि्रलदुने चालु जुयाच्वंगु म्यानुÏयाक्चर क्षेत्रय् छगू सेवा क्षेत्रय् छगू यानाः १० - १० मिलियन दां बराबरया लगानी दुहांवःगु दु । निर्माणाधिन उगु हे अवधी पर्यटन क्षेत्रय् छगू दु उकि १७.१६ मिलियन दां लगानी जूगु दु । भुटानलिसेया संयुक्त लगानी उत्पादित ड्रंक जुस, अचार लोकंह्वाःगु उत्पादन खः । क्षयरोगया डट्स उपचार विधि अध्ययन यायेत भुटानी स्वास्थ्य पुचः - २००८ स नेपाल वःगु खः । नेपाःया पूाजी बजार अवलोकन भ्रमणया भुटानया रोयल सेक्युरिटिज एक्सचेन्जया पुचः नेपाल वःगु खः । भुटानी विद्यार्थीत प्राविधिक शिक्षा व मेमेगु अध्ययन यायेत नेपालय् वयेगु याः । पशुपालन, कृषि व वन क्षेत्रया अध्ययन यायेत नं २०११ स भुटानी पुचः नेपाः वःगु खः । सार्कदुने नेपाल, भुटान, भारत, बंगलादेशया दथुइ जलश्रोत क्षेत्रय् ग्वाहालि यायेगु, सार्क पावर गि्रड दयेकेगु ख जुयाच्वंगु दु ।

उपसंहार

नेपाल व भुटानया दथुइ छगू हे जक समस्या भुटानी शरणार्थी समस्या खः । अमेरिका, बेलायत, क्यानाडा, अष्टे्रलिया आदि देशय् बच्छि ति शरणार्थी पुनर्वास याकेत यंकूगुलिं ल्यं दनिपिं निगू देय्या दथुइ खा ल्हानाः लित यंकेगु ज्या जुल धाःसा थुगु समस्या नं समाधान जुइ । शरणार्थी समस्या छतां नेपाल - भुटान स्वापू मेमेगु क्षेत्रय् ब्वलंकेत पंगः जुइ मज्यू धकाः व्यापार पर्यटक आर्थिक सहयोग व सांस्कृतिक क्षेत्रय् स्वापू न्ह्यःज्याकाच्वंगु दु । वइगु दिनय् निगू देय्या दथुइ बहुआयामिक स्वापू झन् विस्तार यायेमाः ।

More Stories Like this