नेपालय् मातृप्रधान प्रथा-२

यज्ञमानपति वज्राचाय

वंगलय् च्वंगु मूलश्री महाविहार:
उगु ईया कान्तिपुर महानगरय् थौंकन्हय् येँ जिल्लाया १८ गू महाविहार आधिकारिक विहार कथं दर्ता जुयाच्वंगु दु। भगवान बुद्धया जीवन लिपा छगू हे जक धर्म व सिद्धान्त वःगु जूसां नं धर्मावलम्बीपिंके थःथःगु विचार व व्याख्या दुगुलिं १८ गू निकायय् कुचा जूवंगु दु। थ्व हे स्वरूप आधिकारिक महाविहारया संख्या नं १८ गू जक दयाच्वंगु जुइफु। शिखरापुर अर्थात थौंकन्हय्या फंपिइ नं अबलय् १८ गू हे महाविहार दुगु खः। यलय् नं आःतक १८ गू महाविहार हे गने याना वयाच्वंगु दु। अथे हे ख्वपय् नं। भारतया अबलय्या विक्रमशील महाविहार दुने नं १८ विहार दु धइगु ब्वनेदु। येँया १८ विहार मध्ये मूलश्री महाविहार धइगु वंघः इलाकाय् लाः। अन नं दोलाजीया प्रथां बूपिं सन्तानत आः तकं च्वनाच्वंगु दनि ।

वात्तु वाला स्वःसा हानं मेपिं नं दयेफु। वज्राचार्य समाज जक मखु मेगु समाजय् नं थथे हे दोलाजी प्रथा दु जुइ। थ्व ज्या अनुसन्धान याइपिंत त्वःते ।

थ्व दसुत न्ह्यब्वयाया मू खँ थ्व खः हे कि नेपालय् न्हापा मातृप्रधान प्रथा नं दु धइगु खँ थुकिं क्यं। उकियात निर्वाध रूपय् सामाजिक मान्यता हे दु धइगु अडकल नं यायेफु। मखुसा मातृ कुलया संस्कारय् संस्कारित जुइत अबलय्या समाजं छाय मान्यता बी जुइ? अबलय्या समाज गज्याःगु जुइ धइगु बिचाः यायेबहः जू। आधुनिक बौद्धिक समाजय् समेत मनूत थुलि उदार जुइफु धकाः थौं तकं झीसं कल्पना याये मफुनि। उगु इलय् मिस्तय् गुलि इज्जत दु धइगु कल्पना यायेगु थौंकन्हय्या मनूतय्गु दिमागं न्ह्याये दइगु खँ खइ मखु ।

वास्तवय् अबलय्या स्वनिगलय् प्राय फुक्क धइथें बौद्ध हे खः। बौद्ध सिद्धान्तय् मिसा जातियात तःधंगु हनाबना तयाच्वंगु शास्त्रोक्ति दु। अबलय् नं वज्रयान क्षेत्रया मिसा जातिया थाय अपरिहार्य रूपय् हे उच्चस्तर दु। प्रायः तन्त्रय् मिसाजातिया विषयय् हना बना तसें चर्चा यानातःगु दु।
मिसा जातियात प्रज्ञाया स्वरूप माने यानातःगु दु। मिजंत ला खालि उपाय जक खः। प्रज्ञा उपायया प्रेरणा हे खः। प्रज्ञाय् परिणत जुइगु धइगु हे बुद्धत्व प्राप्त यायेगु खः। सर्वज्ञ जुइगु खः। सर्वाकार जुइगु खः। विश्वरूप जुइगु खः। अनेक तन्त्रत मध्ये छगू 'चण्डमहारोषण तन्त्र'य् समेत उल्लेख जुयाच्वंगु छगू श्लोक थन न्ह्यब्वये:
स्त्रिय: स्वर्ग: स्त्रियो धर्म: स्त्रियमेव परं तप:।
स्त्रिय: बुद्ध: स्त्रिय: संघ: प्रज्ञापार-मिता स्त्रिय:।।
(चण्डमहारोषणतन्त्र अष्टम पटल श्लोक सं. १३)
(अर्थ - स्त्री स्वर्ग खः। स्त्री बुद्ध खः। धर्म नं खः। संघ नं खः। प्रज्ञापारमिता स्वयं स्त्री खः। दकलय् सकले तःधंम्ह मिसा हे खः।)

थ्व प्रथाया लिसे सम्बन्धित छुं दसि भ्वं थन क्वय् बियागु दु। थ्व दसि भ्वंत च्वमिया थःगु हे संग्रहया क्रमशः लगत नं. १८२ क ... र. नं. २९० स सुरक्षित दु ।

न्हापांगु भ्वं:
नेपाल शुभ संवत् ६४५ आशवीन सरद १० रोज ५ का दीन मनसुबाहालका वज्राचार्य रूपपसिंह का बाज्या आफना श्रीसंपति सबैली घरबेची षेतर जजमान सबै असतलोहथ आफनो सबै सांतीपरमा भयाकांली आमाबाबुछोरा नभै रत्नकीर्ति महाविहार मषंदो मषंबाहालको डलाजी लेषी राख्याको स्वास्नी इंदुनीलक्ष्मीसंग सुक्रीबीक्री आफनु स्वास्नि छोडी डलाजी सोही दिन इनीहरुको डलाजी पट्टी बाट छोरा ४ जेठा जकसिं। लामा गुनचन्द छ ४ जना छोरा थीया बाबु रूपसिंहले स्वास्नी इंदुनीलक्ष्मी २ छोराहरु झगडा गर्न नपाएन भनी आफु छंदै जजमा सबै ४ जना छोराहरुलाइ दिया षेतघर अस्तलोहथ, फलाम टुक्रा काठका कपधरा सबै ४ जना छोराहरुलाई बराबरी दिया सांतीपरमा आसा नगर्नु येस्का दृष्ट साछी इतुंबाहालको भीछु पुर्नचन्द्र भीछु जसीचन्द्र बाबुले दिया उसका संता छंदासम्म अरुभाइहरुले सांतीपरका आसा नगर्नु येस्का दृष्ट साछी इतुंबाहालको भीछु पुर्नचन्द्र भीछु जसीचन्द्र बाबुले दिया जस्तो यस्मा छून नदिनु सम्बत् ७०१ कार्त्तिक सुदी १० रोजमा जकसी मर्‍यापछि जेठा छोरा नुगदेऊ सातीपुरमा गया ७०३ सालभरती नुगदेऊ फागु सुदी रोज मर्‍यापछी सं ७०३ साल्मा पौष वदी १० रोज का दीन दाज्यै नभै भाई लुलुंब सांतिपुरमा गया सांतीपुर्मा जान्या कंठ नुगदेउका छोरा उसपट्टीका छोरा नाती भया पछी लुलुंबका छोरा नाती भयपनी दाज्यु भाई २ जनाको भन हुँदैन दाइको अघी भयापनि भाईको अधीभयापनी जेठा नपठाइ कांछा भीत्र पाठाउन्यालाई सिंवाकावाडालाई सुन पाउ दंड गर्नु कांछामा जान्गुभाजुलाई पाउ २ सुं दंड माहाराजालाई दीन माहाराजाबाट दंड ली बक्स्यापछी कांछाहरु भीत्रगया पनी सांतीपुर पठाउन हुंदैन जेठा चाही जानु सांतीपुर जानालाई गुभाजु भयापनी सीवका वाडा भयापनी महाराजाका हजुर्मा असल गोलोसुपारी १० र दाम ४ राषनु पर्छ यो लेष्याकामा दृष्ट साछी भीछु सी मंजदेव भयो शुभम् ....................।

(कथहं)

भाय् हिउम्ह: सुवर्णकेशरी चित्रकार

More Stories Like this