जातीय संगठनतय् सक्रियता माला वल

नरेशवीर शाक्य

मुलुक थ्व इलय् अतिकं संगीन घडीइ लानाच्वंगु खँ सकल सचेत मनूतय्सं धायेगु यानाच्वंगु दु। संक्रमणकाल जूगु कारणं मनूतय्सं उचित अनुचित लबः कायेगु कसरत नं न्ह्याकाच्वंगु दु। मुलुक संघीयताय् प्रवेश जुइ धकाः धायेधुंकाः नं देय्या अधिकांश आदिवासी जनजातितय्सं थ्व खँयात चिउताः तयाच्वंगु खने मदु। विशेषकथं नेवाःत थ्व खँय् उदासिन जुयाच्वंगु आभास खने दयाच्वंगु दु। छथ्वः नेवाःत अधिकार प्राप्तीया निंतिं सतकय् आन्दोलित जुयाच्वंगु दु, तर आपालं नेवाःत थ्व आन्दोलनप्रति सचेत जुयाच्वंगु खने मदु ।

नेवाःत संगठित जुइगु नामय् हरेक ख्यलय् संघ संस्था नीस्वनाः न्ह्यागु नं ज्या नापं च्वनाः यायेगु संस्कार दु। बुँज्यांनिसें कयाः नखःचखः जात्रा पर्व हनेत नं गुथिया नामय् संगठित जुयाच्वंगु दु। द्यइके जक वनेगु याःसां पुचः मुनाः वनेगु थःपिनि परम्परा न्ह्याका वयाच्वंगु दु। संस्कार म्वाकाच्वंगु दु। तर अथे खःसां राजनीतिक अधिकार प्राप्तीपाखे संगठित धाःसा जुयाच्वंगु खने मदु ।

नेवाःत हरेक व्यवसायिक ख्यलय् उच्च स्थानय् खनेदु। उद्योग ब्यवसाय व ब्यापारय् नं थुमिगु प्रभुत्व म्हो मजू। छगू इलय् नेतृत्वदायी भूमिका हे म्हिताच्वंपिं थुपिं आः बुलुहुँ विस्थापित जुइगु क्रमय् दु। नेवाःतय्गु नेतृत्वदायी भूमिकायात न्यून यायेत हे अनेक षडयन्त्र जुइगु याःसां संगठित सचेतनाया अभावया कारणं थुपिं कमजोर जुया वनाच्वंगु दु ।

नेपालमण्डल छगू इलय् नेपाः खः। थनया मूलवासी नेवाःत खः। थःपिनिगु क्षमताया लिधंसाय् जीवनयापन यानाच्वंपिंत कमजोर यायेगु निंतिं राज्य सरकार व निश्चित जातीय समूह तसकं हे सक्रिय जुयाः नेवाःतय्त हरेक ख्यलं विस्थापित यायेगु ज्या जुयाच्वंगु दु। आः संविधान च्वयेगु ज्या जुयाच्वंगु दु। म्हसीका व क्षमताया लिधंसाय् संघीयता निर्माण यायेमाः धयागु सः थ्वयाच्वंसां स्वनिगःयात राजधानी प्रदेश दयेकाः केन्द्र शासित प्रदेश दयेकेगु धकाः देय्या प्रभावशाली राजनीतिक पार्टीतय्सं खुल्लारुपं वकालत यानाच्वंगु दु। तर थ्व खँयात कयाः नेवाःतय्सं चिउताः क्यनाच्वंगु मदु। नेवाः स्वायत्त राज्यया माग यानाच्वंपिं छपुचः मनूतय्सं थ्व विषयय् इलय् ब्यलय् थीथी ज्याझ्वः यानाच्वंगु दुसां थुकी माःकथंया नेवाः सहभागिता धाःसा खने दयाच्वंगु मदु ।

नेवाः दुने थीथी जात जाति दु। थुमि दुने नं थःपिनि जातीय संस्कार सुरक्षण व चेतनाया निंतिं अनेक ज्याझ्वःत यायेगु याना वयाच्वंगु दु। संस्कार व संस्कृतिया संरक्षणय् थुमिगु एकता व संलग्नता व्यापक खनेदुसां राजनीतिक अधिकारया निंतिं जुइगु आन्दोलनय् थुमिगु सहभागिता अति न्यून खनेदु। थुमि दुने राजनीतिक जागरण हयेगु ज्याया भाला नं थज्याःगु गुथियात नेतृत्व बियाच्वंपिं मनूतय्गु जुइमाःगु खँय् विवाद मदु ।

नेवाःत वैचारिक रुपं थीथी राजनीतिक पार्टीत नाप आवद्ध जुयाच्वंगु खनेदु। जातीय खलः दुने नेतृत्व यानाच्वंपिं मनूत अन छुं नं कथंया राजनैतिकवाद दुहां वयाः थःपिनि एकता चिरि मबाय्मा धइगु खँय् सचेत जुयाः अज्याःगु जातीय पुचः दुने राजनीतिक महत्वया सहलह मजूगु नं जुयाच्वनेफु। थीथी वादया राजनीतिं विभाजन हये फइगु चिन्तां थःपिनिगु जाति दुने राजनीतिक खँ मल्हायेगु खःसा समस्त नेवाःतय्त जुयाच्वंगु विभेदकारी नीतिपाखें नेवाःत सचेत जुइ फइ मखु। थःपिनि माउ पार्टीं न्ह्याथेंजाःगु ज्या याःसां उकियात मिखा तिसिनाः समर्थन यायेमाः धयागु मान्यता कयातल धाःसा लिपा वनाः थुकिं सकल नेवाःतय्त हे झन उत्पीडनय् लाके फइगु खँय् ध्यान वनेमाः। नेवाःत झन झन लिउने लाना वनीगु खँय् सचेत जुइमाः ।

नेवाःत न्ह्यागु हे राजनीतिक पार्टीनाप संलग्न खःसां न्हापां थःपिनिगु मंकाः स्वार्थया हितया खँयात चिन्तन यायेमाः। थःपिनिगु राजनीतिक पार्टी दुने नं नेवाः हितया निंतिं आन्तरिक संघर्ष जुइमाः। थःपिनिगु पार्टी दुने नेवाःत गौण वा नेतृत्वय् नेवाःतय्गु उपस्थिति मदुगु कारणं उगु पार्टीं नेवाःतय्गु खँ न्यनी मखु वा नेवाःतय्गु हक अधिकारयात प्राथमिकता बी मखु धयागु सोच खःसा अज्याःगु पार्टी थःपिंत बन्दी दयेका तयेगु समस्त नेवाःतय्गु निंतिं नं अहित जुइगु ज्या जूवनी। नेवाःतय्गु थःपिनिगु चरित्र कथं पार्टी दुने छुं कायेगु स्वयां पार्टी बल्लाकेत योगदान यायेगु आज्जु हे संलग्नता दयेकाच्वंगु दइ। तर अज्याःगु पार्टीं नेवाःतय्त दूरगामी प्रभाव लाइकथंया ज्या यात धाःसा थुकिं थःपिनि सन्ततियात हे लिपा मछिना वनीगु खः। न्हापा राज्य सत्ताया नीति निर्माणया खँय् विशेष पहुँच दुपिं नेवाःतय्सं थःपिनिगु भविष्यया खँ चिउताः मतसे मेपिंसं धाःगु खँ हे पाय्छि धकाः थःपिनिगु इमान्दारिता क्यंगु कारणं हे थौं हरेक उच्च निकायय् नेवाःत विस्थापित जुइत बाध्य जूगु खः। नीति कानूनया कार्यान्वयनं बुलुहुँ प्रभाव लानाः थौं सत्ताय् थ्यनीपिं नेवाःतय्गु ल्याः हे मदयावंगु खः। थःपिनि भाषा संस्कृति बुलुहुँ न्हना वनाः थःपिनि म्हसीका जुयाच्वंगु भाषा, संस्कार हे तनावनीगु स्थिति थ्यंवंगु खः। आःया परिपेक्षय् थुकियात संविधानं प्रत्याभूत याकेमाःगु दु ।

थ्व स्थितियात भिंकेया निंतिं आः जातीय पुचःत सक्रिय जुयाः नेवाः एकताया लागिं दवाव बीमाःगु स्थिति ब्वलनावःगु दु। थ्व खँय् जातीय पुचः दुने नेतृत्व यानाच्वंपिं नेतृत्ववर्गया ध्यान याकनं वनेमाःगु दु ।

nshakya@ gmail.com

More Stories Like this