नेवाः आन्दोलनं मथिउगु पक्ष

नरेन्द्रमान श्रेष्ठ 'गोंगजु'

संविधान इलय् जारी जुइमाःगु, नेवाः स्वायत्त राज्य सुनिश्चित जुइ माःगु व नेपाःया थीथी जातीय स्वशासन न्हूगु संविधानय् सुनिश्चित जुइमाःगु माग यासें नेवाः स्वायत्त राज्य मंकाः संघर्ष समिति व ताम्सालिङ्ग संयुक्त संघर्ष समितिं वंगु वैशाख १४ गते नेवाः व ताम्सालिङ्ग प्रदेश बन्द यानाः क्यना बिल। बन्द याये मजिउ, बन्दया विकल्प मालेमाः धाःपिं नं मदुगु मखु, अले बन्द मयायेकं राज्यं झीगु खँ न्यनी मखु, अय् जुयाः बन्द हे यायेमाः धाइपिं नं मदुगु मखु। संविधानय् संघीय गणराज्य, जातीय स्वशासन अले इलय् हे न्हूगु संविधान जारी याकेत दबाव बीगु निंतिं याःगु बन्दयात मेकथं काये नं मजिउ ।

०६२/६३ या जनआन्दोलनया उपलब्धी धइगु संघीय व्यवस्था, धर्म निरपेक्षता व गणतन्त्र खः। तर गुलिखे राजनैतिक दलतय्सं जातीय आधारय् संघीयताय् वने मजिउ नं धयाच्वंगु दु। नेवाःतय्गु हे बाहुल्यता दुगु ख्वप देशय् केन्द्र दुगु नेमकिपा हे जातीय आधारय् संघीयता कायम याये मजिउ धकाः सः थ्वयेकाच्वंगु प्रमुख दल खः। तर देय्या सकलें जाति जनजातितय्सं धाःसा जातीय आधारय् हे संघीय व्यवस्था जुइमाः धकाः माग यानाच्वंगु दु ।

थौंकन्हय् नेवाः गणराज्य, नेवाः स्वायत्त राज्य, नेवाःतय्गु हक व अधिकार खः धकाः सः थ्वयेका च्वंसां स्वनिगलय् नेवाःतय्गु अवस्था धाःसा बांलाः मजू। नेवाःतय्गु हक व अधिकारया लागि ज्या यायेगु धकाः नेपालमण्डलय् थीथी नेवाः खलः, पुचःत नीस्वनातःगु दु। तर थुज्वःगु खलः, पुचःतय्सं धाथें नेवाःतय्गु हक, हित व अधिकारया लागिं ज्या यानाच्वंगु दुला? गनं थुमिसं नेवाः हक, हित व अधिकारया नामय् मेगु हे राजनीति यानाच्वंगु जकं मदु ला? थुकी नं नेवाःतय्सं ध्यान बीमाः। नेवाः स्वायत्त राज्यया लागिं संघर्ष यानाच्वंपिं न्ह्यलुवातय्सं थौंकन्हय् नेवाः भाषां खँ मल्हायेधुंकल। आपालं नेवाःतय् मस्त थौंकन्हय् नेवाः भासं खँल्हाये मसयेधुंकल। इमिसं ला नेपालभाषा छु खः धइगु हे नं मसीधुंकल। अले नेवाः संस्कृति, नेवाः संस्कार, रहनसहन, रितिरिवाजया बयान यानाच्वंपिं गुलिखे नेवाःतय्सं थःगु कला, संस्कृति, संस्कारयात त्वःताः विदेशी संस्कृति, संस्कार व रहनसहन नालाच्वंगु दु ।

थौंकन्हय् स्वनिगःया जनसंख्या अप्राकृतिक ढंगं अप्वयाच्वंगु दु। थीथी जिल्लां वइपिं मनूत व सीमापारीया देशं रोजगारीया निंतिं वयाच्वंपिं मनूतय् कारणं थनया जनसंख्या झनझन अप्वयाच्वंगु खः। धायेमाल धाःसा आः स्वनिगःया आदिवासी नेवाःत पिनेयापिं गैरनेवाःतय्गु पुचलय् तनीगु अवस्थाय् थ्यनेधुंकल। स्वनिगलय् गैर नेवाःत अप्वयाच्वंगु हुनिं स्वनिगःया हरेक लागाय् व त्वालय् तकं गैरनेवाःतय्सं थःगु प्रभुत्व कायम यानाच्वंगु दु। तरकारीनिसें लँ व्यापारी तकं गैर-नेवाःतय्सं कब्जा यायेधुंकल। झी नेवाःतय्सं हे इमित थज्याःगु ह्वःताः चूलाकाच्वंगु धाःसां जिउ ।

स्वनिगःया उब्जाउ जग्गा ततःखागु छेँ, हाउजिङ्ग, अपार्टमेन्ट व व्यापारिक मल जुइधुंकल। अले स्वनिगलय् आदिवासी धाःपिं अप्वः धइथें नेवाःत भूमिहीन जुइधुंकल। थुकिया जिम्मेवार राज्य व थःगु स्वार्थया निंतिं राजनीति यानाच्वंपिं नेता वा झी स्वयं स्वनिगःया नेवाःत खः धाःसां जिउ। थनया नेवाःतय्सं लोभय् तक्यनाः थः पुर्खाया उब्जाउ जग्गा, जमिन धमाधम पिनेयापिंत मियाच्वंगु व ततःखागु छेँ दनाः पिनेयापिं बालं तये पल्के थूगुलिं थन जनसंख्याया चाप अप्वयाच्वंगु खः। थौंया परिस्थितिइ नेवाःत स्वयं थःगु हे जन्मभूमिइ भूमिहीन जुयाच्वने माःगु दु। खतुं थःगु जग्गाया मू अप्वः वयेवं यःम्हेसित मीगु वयागु अधिकारया खँ खः। तर थुकिया मारय् लाःपिं धाःसा नेवाःत हे खः। थौं झी नेवाःतय्सं लःया समस्या सह यानाच्वने माःगु दु। लः छकु कायेत चान्हय् न्ह्यः पाः याना? हितिइ गबलय् लः वइ अले फये धकाः पियाच्वने माःगु दु। थुकिया कारण थनया जनसंख्याया अप्वःगुलिं हे खः ।

स्वनिगःया थःगु जग्गा मियाः गुलिं नेवाःतय्त यक्व हे आर्थिक लाभ जूसां नं थुकिं स्वनिगलय् थीथी समस्यात ब्वलनाच्वंगु, अले मारय् नं नेवाःत हे लानाच्वंगु दु। थौं स्वनिगलय् लँया समस्या, लःया ला हाहाकार, धः, फोहोरया समस्या ब्वलनाच्वंगु दु। थनया थाय्बाय् ला फोहोर वांछ्वयेगु डम्पिङ्ग साइट थें जुइधुंकल। ट्राफिक जामया समस्या नं उतिकं ब्वलनाच्वंगु दु। थुकियात सुं नं मनुखं गन्तव्यय् थ्यंके फयाच्वंगु मदु ।

थौंकन्हय् थनया दकलय् तःधंगु समस्या धइगु लःया समस्या जुयाच्वंगु दु। झिदँ न्ह्यःतक थनया छेँय्-छेँय् च्वंगु हिति, चोकया सार्वजनिक हितिइ तकं न्हियान्हिथं निघौ स्वघौ लः वः तर थौंकन्हय् व नं मदयेधुंकल। थनया जनतायात लः आपूर्ति यायेगु जिम्मा कयाच्वंगु काठमाडौं उपत्यका खानेपानी लिमिटेडं लःया आपूर्ति याये फयाच्वंगु मदु। यदि थ्व हे पहलं थन जनसंख्या अप्वयाच्वनेगु खःसा आः वइगु झिदँ लिपा लछिया घौछि नं लः वइ मखु। अनियन्त्रित व्यापारिक मल, थीथी हाउजिङ्ग, अपार्टमेन्ट, अव्यवस्थित रुपं जुयाच्वंगु डिप बोरिङ्गया ज्यां यानाः लःया मुहान धमाधम सुना वनाच्वंगु दु। थुकी नेवाः आन्दोलनया ध्यान हे वनाच्वंगु मदुनि ।

थनया फुटपाथ, सतक, बजाः, चुक, गल्लि, देगः, ताँ नापं पिनेयापिं मनूतय्सं अतिक्रमण यानाच्वंगु दु। खुसि सिथय्च्वंगु थीथी सार्वजनिक जग्गाय् सुकुमबासीया ख्वाःपाः पुनाः अतिक्रमण यानाच्वंगु दु। विकास निर्माणया ज्याय् नं थुपिं सुकुम्वासी धाःपिंसं पंगः थनाच्वंगु दु। अय्नं थनया आदिवासी नेवाःत निरीह जुयाः स्वया जक च्वनेत बाध्य दु। नेवाःतय्गु हक, हित व अधिकारया निंतिं थन थीथी नेवाः संघ, संस्था, खलः, पुचःत दु। अले नेपाःया थीथी राजनीतिक दलय् नेवाः नेतात नं दु। तर राजनैतिक दलय् लगे जुयाच्वंपिं नेवाः नेता व कार्यकर्तात खालि पार्टीया न्हिप्यं जक जुयाच्वन। नेवाःतय् पुचलय् वल कि नेवाः अधिकार व नेवाःतय्गु बयान याइपिं थ्व नेता धाःपिंसं गनं नेवाःतय्गु नामय् राजनीति यानाः थःगु पद थपे यायेगु ज्या जकं यानाच्वंगु मखु ला?

राजनैतिक दलतय्सं नेवाःतय्त राजनैतिक रुपं विभाजन यानाच्वंगु दु। नेवाःतय्त राजनैतिक व प्रशासनिक रुपं लिउने लाकेगु ज्या यानाच्वंगु दुसा देय्या नीति निर्माणय् नं नेवाःतय् पहुँच दयेकाच्वंगु मदु। यदि सुं नेवाः प्रशासनया तःधंगु पदय् थ्यनाच्वंगु दुसा अनेक षडयन्त्र यानाः वयात चीकेगु कुतः नापं नेवाः विरोधीतय्सं यानाच्वंगु दइ। थीथी राजनैतिक पार्टीइ लगे जुयाच्वंपिं नेवाः नेता, कार्यकर्तात राजैतिक दलया न्हिप्यं जक जुयाः नेवाःया सवालय् छुं यानाच्वंगु मदु। गबलय् तक नेपालमण्डलया नेवाःत राजनैतिक व प्रशासनिक रुपं विभाजित मजुसें छधी-छप्पँ जुयाः न्ह्याः वने फइ मखु अबलय् तक नेवाःत राजनैतिक व प्रशासनिक रुपं लिउने हे लानाच्वनी। नेवाःतय्गु हक, हित व अधिकारया निंतिं पलिस्था यानातःगु थीथी खलः, पुचःतय्सं थ्व खँय् चिउताः तये हे माः। यदि थुज्वःगु पुचःतय्सं थन ब्वलनाच्वंगु समस्याया समाधान मयात धाःसा गैर नेवाःतय्सं राज याइ। थुकिया लागिं सकल नेवाःत सचेत जुइमाःगु खनेदु ।

More Stories Like this

जातीय संघीयताया खँय् नेमकिपा
प्राडो, पाजेरो ब्वाकेगु ख्यः मखु
राष्ट्रपति प्रणाली बारे विवाद
नेवाःतय्त जागृत याइगु 'नेपाःमिया नुगः सः'
खँ स्वनिगःया