जोखिमय् लाःपिं मिसा अधिकार

डा. टीकाराम पोखरेल

न्हापा न्हापा मिसातय्त पुज्याइ । पौराणिक कालय् वयाः मिसातय्त उच्च स्थान विया तःगु जक मखु, महिषासूरया वध यानाः वहादुरीया प्रमाण वीत ल्यूनेमलाः । तर थौं वयाः वहे हिन्दु संस्कारय् मिसाया थाय् मिजंत स्वयाः यक्को क्वय् तयातःगु दु । मिसां भाःतया तुति अन्याये माःगु, मिसां थः भाःतयात द्यः भाःपीमाःगु झीगु संस्कारया विद्यमान दु । हिन्दु समाजय् इहिपाःया मण्डपय् हे "स्याःसा पाप, लहयूसा पूण्य" धकाः मिसां मिजंप्रति आत्मसमर्पण याइ । मिजं व परिवारया कल्याणया नितिं मिसांहे अप्सं च्वनेमाःगु ।
विश्व न्यंक हे मिजंपिनिगु तुलनाय् मिसापिं छुं मखु छुं रुपय् अप्वःहे पीडित दु । उकीसनं नेपाःथें ल्यूनेलाःगु देशय् ला झन लिंगीय संकोर्णताया कारण राजनीतिक, सामाजिक, सांस्कृतिक, आर्थिक, कानूनी हरेक कुनं मिसातय्त ल्यूने लाका तःगु दु । नेपाःया सन्दर्भय् स्वयेगु खःसा मिसा अधिकारया हनन दकले अप्वः सामाजिक व सांस्कृतिक कारणं जुइगु खनेदु । गर्भावस्थां निसें वृद्धावस्थातक्क हरेक पलाः पलाखय् मिसाया अधिकार हनन जुइगु याः । झीगु समाज पित्रृसतात्मक जूगु व काय् बूसा जक वंश परम्पराया निरन्तरता जुइगु संकुचित सामाजिक सोचया कारण आः गर्भावस्थाय्हे मिसा लिंग धकाः सीके धुनेवंहे भ्रण हत्या यायेगु ज्या जुयाच्वंगु दु ।

काय्यात स्तरीय व सुविधा सम्पन्न विद्यालयय् व म्ह्याययात धाःसा स्तरहिन स्कूलय् ब्वंकाः काय् व म्ह्याय् दथ्वी शिक्षाय् भेदभाव यानाहयाच्वंगु दु । अझला गुलिखय् गां गामय् ला म्हयाय्यात मेपिनिगु छेँय् वनीगु जात धकाः शिक्षा हे मवीगु व थुज्वःपिनिगु ल्याः नं म्हो मदु । ग्रामिण समुदायय् गुलिखय् मस्त चीधिकः वलय् वलात्कृत जुइ । हुविवाहया जालय् तक्यनेगु नं मिसात जुयाच्वंगु दु । अपांग मिसायात लिथु तइ । तर मिजं अपाङ्ग जूसा मिसां जीवनभर वहे अपाङ्ग भाःतयात द्यः भाःपियाः जीवन वितय् यायेमाःगु । मिसा वा कलाः सीसा भाःतं तुरुन्तहे मेगु इहिपाः यायेत स्वतन्त्र दु । तर भाःत सीसा कलाःनं जीवनभर याकःचा म्वायेमाः । विधवा जीवन हनेमाः । विधवां मेगु इहिपाः याःसा व पतिताया द्वपं बी । नेपालय् मानव अधिकार विरोधी अप्वः संस्कार नं मिसा मानव अधिकार नापं सम्वन्धित दु । छाउपडी, देउकी, कमलरी, वादी फुक्कं मिसा पीडित कुप्रथा खः । गुगु समाजय् थुज्वःगु प्रथात विद्यमान दु, वादी सकल मिसा पिडित खः, उगु समाजय् थुज्वःगु कुप्रथा चीकेत सकसिगंु ध्यान वनेमाःगु दु ।

नेपाली समाजय् मिसात अप्वः यानाः घरेलु हिंसाया शिकार जुयाच्वंगु दु । तर घरेलु हिंसाया तसकं म्हो घटना जक प्रकाशनय् वइ । मिसाप्रति जुइगु हिंसा परिवारयाहे दुजःपिसं, अप्वः यानाः ला भाःत पाखें जुइगु खनेदु, गुगु छेँय् च्वनीपिसं वा थःम्हं नं उकिया विरोध यायेफै मखु । पित्रृसतात्मक सोचया कारण मिसात न्ह्यावलें मनोवैज्ञानिक त्रासय् म्वानाच्वनी । मिसां मिजंया विरोध यायेगु अपराध व उच्छखलपना खः धयागु मनौवैज्ञानिक दवाव इमिसं फयाच्वने माःगु दु । लिच्वः कथं घरेलु हिंसाया घटना म्हो जुइगु पल्सा झन झन अप्वः जुजुं वनाच्वंगु दु । नेपाली समाजय् मिसा अप्वः वालत्कृत जुइगु याः, तर उज्वःगु वलात्कारया घटनात मध्ये तसकंहे म्हो घटना जक न्यायया खोजीइ पिहांवइ । वलात्कारया घटनाय् पिहां वइ । वलात्कारया घटनाय् न्याय फ्वंवंसा वलात्कार याःम्ह मिजं स्वयाः मिसा अप्वः अपमानित जुइमाः । न्याय फ्वं वनेवलय् अपमानित जुइमालेवं न्यायया झ्वलय् नं मिसापिसं थः बारम्वार वलात्कृत जूगु महसूस यायेमाः । वलात्कार मिजंया कारणं जुइगु तर अपमानित धाःसा मिसां फयेमालीगु । समाजय् न्हि न्हिथं जुइगु हत्या वा आत्महत्याया घटनाय् नं मिजंइा स्वयाः मिसाया ल्याः हे अप्वः दु । उकिं जीवनया अधिकारया न्ह्यसलय् नं मिसाया म्वाये दैगु अधिकार मिजंया तुलनाय् अप्वः जोखिमय् दु ।

पूर्णरुपय् मिसाया मानव अधिकारया संरक्षण यायेत मिसा सशक्तिकरण व चेतनाया ज्योति मच्याकूतले सम्भव मदु । थुकिया नितिं मिसा थःहे न्ह्यःने वयेमाः । मिजंया सहभागिता विना मिसा मानव अधिकारया रक्षा जुइ मफैगु जूगुलिं मिजनं नं थुकी ब्वहलय् ब्वह विकाः जक धात्थेंला मिसा अधिकारया हननय् म्हो यायेफु । मिसा धयागु निगूगु तगिंया नागरिक मखु, मिजंतिहे इमिगु नं हैसियत जुइ, धयागु खँय् मिजं उदार जुइ फयेमाः । मिसाया अधिकार रक्षाया नितिं मिजंनं शब्दय् प्रतिवद्धता जक मखु, प्रतिवद्धतायात व्यवहारय् कार्यान्वयन यायेमाः । कानूनी ज्ञानया अभावया कारण नं मिसा अधिकार जोखिमय् लाःगुलिं खास यानाः मिसां थःयात कानुनी ज्ञानयात नं अप्वयेकाः यंकेमाः । दकले लिपाया चरणय् सशक्तिकरणया नितिं मिसातय्त हरेक क्षेत्रय् समावेशी रुपय् यंकेगु कुतः न्ह्याःगु दु । तर मिसा सहभागिता संख्याय् मखु, प्रभावकारिताय् मालेमाः । छुंनं संस्थाय् ९५ प्रतिशत मिसा व ५ प्रीतशत जक मिजं जूसां नं हानं निर्णय प्रकृयाय् मिजंयाहे हावी जुल धाःसा नं उज्वःगु समावेशीताया छुंनं अर्थय् दैमखु । धाइ, ज्ञान जक अभिशाप खः, ज्ञानयात व्यवहार व कर्तव्वय् क्वकाल धाःसा मात्र व ज्ञान वरदान सावित जुइ । उकिं हरेक मिसा व मिजंनं मिसा अधिकारया संरक्षण जुइमाः धयागु खँयात ज्ञानय् जक सीमित मयासे थ्व झी सकसिगुं धयागु खँयात ज्ञानय् जक सीमित मतसें थ्व झी सकसिगुं कर्तव्य खः धयागु खँ थुइकाः ज्ञानयात व्यवहारय्हे क्वकायेमाः । अले जक हरेक क्षेत्रय् मिसाया स्वतस्फूर्त समज वहुँच जुयांवनी । मखुसा नारी उन्मुक्तिया थुज्वःगु नारा औपचारिकताय् जक सीमित जूवनी ।

More Stories Like this