अज्ञानताया कारणं 'जि व जिगु'या भ्रम

लोकबहादुर शाक्य

'आत्मा' धइगु छुं मदु:
बुद्ध धर्मय् आत्माया अर्थ 'जि' अथवा अहंभाव धयातल। अहंभाव व आत्मा धइगु प्रज्ञा ज्ञानं यथार्थ रुपं म्हय् माला स्वयेबलय् द हे मदु। उकिं सम्यक् सम्बुद्धं अनात्मा धयाबिज्याःगु खः। छगू उपमा कथं मनूत च्वनीगु स्थानयात छेँ धयातल, छेँ धइगु नां केवल लोकजनपिनिगु व्यवहार शब्द जक खः। यथार्थय् छेँ धइगु चीज छुं मदु। झ्याः, लुखा, खापा, स्वाहाने, थां, अंगः, पौ, क्वय् क्वथा, च्वय् क्वथा, बैठक आदि दक्वया नां फरक फरक जुयाच्वंगु दु। उकिं छेँ धइगु पदार्थ छुं मदु। म्हय् नं मू रुपं निगू दु, नां व रुप अथवा जड व चेतन। नां धइगु चेतन, वेदना, संज्ञा, संस्कार व विज्ञानया प्रकार खः। व फुक्क अरुप जुयाच्वंगु दु। रुप स्कन्धय् नं पृथ्वी, जल, अग्नि, वायु प्रकारया जुयाच्वन। थ्व धातुयात चतुर्महाभूत धया तल। थ्व नां व रुप सिवाय् अन मेगु आत्मा धइगु अलग छुं दुगु मखु ।

सत्संगपाखें सुन्दर जीवन आत्मा धइगु मदुसा अहं भाव गनं वल धकाः चिन्तन यायेबलय् लोकजनपिंके गबलय् तक नां रुपया तत्वज्ञान यथार्थ बोध जुइ मखु उबलय् तक अज्ञानताया कारणं अहंताया भ्रम उत्पन्न जुयाच्वनीगु जुल। उपमा कथं जंगल गुकथं दयावल धका बिचाः यायेबलय् गुगु स्थानयात सुनानं वास्ता याइ मखु अज्याःगु थाय् जंगल जुइगु जुयाच्वन। व थाय्यात रमणीय दयेकेगु बिचालं कुतः व परिश्रम यात धाःसा जंगल नं रमणीय उद्यान जुइफु। थुगु कथं संसारय् जन्म काःपिं मनूतय्त सुनानं वास्ता मयासे तया तल धाःसा आहार न्ह्यः, भ्रम, मैथुनय् वशीभूत जुयाः दुःखसुखया भुमरीइ लानाः संसार थज्याःगु अज्याःगु धकाः धाये मफयाः अथाह दुःखया भुमरीइ लायेफु। थ्व धइगु सीमाना मदुगु जंगल खः। मेगुपाखे व्यक्तियात भिंपिनिगु संगत प्राप्त याकाः ज्ञान थुइकाः थःथम्हेसिनं सप्रे जुइगु बिचाः यानाः ज्ञान, बुद्धि दयेकाः यत्न युक्ति यायां वन कि व व्यक्तिया जीवन सुन्दर रमणीय जुइगु जुल ।

अज्ञानया कारणं 'अहंकार' जन्म:
भ्रम उत्पन्न जुइगु मेगु छगू उपमा थन न्ह्यथनेबह जू। जंगलय् चान्हय् खिउँया इलय् च्वनाच्वंम्ह मूर्ख ग्याना वइगु जुयाच्वन। ग्याःगु चित्तं भूत खने दत धकाः सातो वनाः विरामी नं जुइफु। उलि जक मखु ग्याःगु तोरं प्राणान्त तक नं जुइफु। यदि सुनानं मैन्टोल मत हःसा भूत खने दइ मखु। यथार्थ रुपं भूतया कल्पना भ्रम जक खः। अज्ञानं अन्धकार जुयाः भ्रमपाखें भूत खने दइगु कथं अहंता दु धइगु नं भ्रम जक खः। मतया तुयु जः दयेसाथ भूत मदया वनीगु कथं गुरुपिनिगु देशना न्यनाः प्रज्ञा ज्ञान प्राप्त यायेफत कि प्रज्ञाया ज्योतिं नामरुपया तत्व थुइके फइगु जुल। तत्व बोध जुइसाथ अहं धइगु आत्मा नं तना वनीगु जुयाच्वन। यदि आत्मा धइगु धात्थें दुगु खःसा न्ह्यागु जूसां मदया वनी मखु। न्हापाया कर्मफल भोगे यायेमाःगुलिं जन्म जुल। जन्म जूगु नाम रुपयात ऋतु आहारां ग्वाहालि जुयाः चले जुयाच्वंगु जीवनय् स्वभाव जुयाच्वंगुयात जिं यानागु, जितः जुयाच्वन, जिं भोग यानाच्वना धकाः अधिकारी दयेकाच्वन। 'जि' धइम्ह घमण्ड म्हयाः जुजु जुयाः स्वार्थया पगरी पुयाः तृष्णादेवीयात महारानी यानाः इच्छायात राजकुमार भाःपियाः सेनापति दयेकाः राग-द्वेष-मोहयात मन्त्री दयेकाः काम-क्रोभ-लोभ-मोह-मान व कपटया नियम दयेकाः निरन्तर चाहुलाच्वनीगु संसारया कर्ता जुयाः माया, ममता, सुख, दुःख, पाप, धर्म, नर्क, स्वर्ग आदि भोग याकाच्वंगु जुल ।

ज्ञां मदुतले भवचक्रय्:
बुद्ध धर्मय् अनीश्वरवादया सिद्धान्त नाला तःगु अतिकं गम्भीर। सर्वशक्तिमान ईश्वरवादीतय्सं दक्व ज्याखँ ईश्वरया भरोसाय् धयाच्वनीगु जुयाच्वन। प्राणीमध्ये सर्वश्रेष्ठ धायेकाच्वंपिं मनूतय्सं यथार्थय् मदुगु अहं भावना लुइकाः अनेक जाल प्रपञ्च ग्वयाः अशान्तया लकस पिदंका तइगु हे मनुष्य जीवनय् तःधंगु पंगलः धायेमाल। थ्वया सृष्टिकर्ता अज्ञानता जुल। प्रज्ञा ज्ञानया अभावं भवचक्रं मुक्त जुइ मफयाः जीवन चक्र चाःहुलाच्वंगु मू खँ जुल। थ्व धइगु बुद्ध धर्मय् द्वादशाङ्क प्रतीत्य समुत्पादया सिद्धान्त नालातःगु वैज्ञानिक दृष्टिकोणकथं मिले जुयाच्वन। कार्यकारण फर्मुला धइगु अविद्या, संस्कार, विज्ञान, नापरुप, षडायतन, स्पर्श, वेदना, तृष्णा, उपादान, भव, जाति, जरामरण खः ।

शील पालनं हे समाधि क्वातुकी:
संसारय् अनेक साधन वस्तु जीव खने दयाच्वंगुलिं छुं दुगु मखु धकाः धाये मछिंगु जुल। यथार्थ रुपं थुइके माःगु खँ ला गुलि नं वस्तु व जीव दु, इपिं नित्य मजुसे नाशवान खः। उकिं संवृति सत्यकथं व्यवहार चले यायेत जक खने दयाच्वंगु खः। अनित्य जूगुलिं नाश जुया वनीगु सत्य खः। सदां च्वनी मखुगु अनित्य जूगुलिं परमार्थ दृष्टिकोणं दुगु मखु धयातल, अज्ञानता कारणं मनयात सन्तुलित अवस्थाय् तया तये मफयाः अनेक भ्रम उत्पन्न जुयाः हे अहं भावना पिदनाच्वंगु जुल। मनयात सन्तुलित अवस्थाय् तयेगु लागि विपश्यना ध्यान पद्धति छ्यलातःगु खः। उकिं निर्वाणया लँपुइ न्ह्यज्यायेत ध्यान चर्या मयासे मगाः। विपश्यनाया माध्यम धइगु शील समाधि प्रज्ञा खः। अझ दुनुगलं थुइके माःगु ला ब्वनां न्यनां जक मगाः थुइके माल, हानं थुइकां जक मगाः व्यवहारय् छ्यलेमाल। अले तिनि राग-द्वेष-मोह हुतिना छ्वयेत सक्षम जुइगु जुल। थ्व धइगु न्हापां थीथी प्रकारया शील थुइक पालन यायेमाल, एकाग्रतापूर्वक न्ह्यज्यायेत ध्यान (समाधि) भावना मदयेकं मगात। शील ध्यान चर्या पूवंकेत प्रज्ञा मदयेकं मगाः। न्यनागु थुइकागु ज्याखँ विषय दुनुगलं चिन्तन मनन यानाः अनुभवया आधारय् स्पष्ट बोध यानाः चर्या यानाः पूवंकेत यथार्थ रुपं प्रज्ञा प्रयोग यायेगु मू ज्ञान जुल। उकिं मनुष्य जीवन सफल कथं हनाः निर्वाणया मार्गय् न्ह्यज्यायेत शील-समाधि-प्रज्ञा हे मू आधार जुल ।

(सन्दर्भ सफू: बौद्ध ऋषि महाप्रज्ञा कृत 'परमार्थ ज्ञान दर्शन' अनुवादक भिक्षु विशुद्धानन्द 'प्राणपुत्र')

More Stories Like this