सैद्धान्तिक मान्यताया अःखःया बहस

डा. विपिन अधिकारी

संविधान दयेकेगु ज्याय् मुनाच्वंगु यक्कों विवाद ज्यंकेगु उदेश्य दयेकातःगु उच्चस्तरीय राजनीतिक संयन्त्रय् जूगु छलफलयात कयाः यक्कों मनूत अजू चाःगु दु । अग्रगामी हिउपाःया नामय् जुयाच्वंगु थुगु बहसया आधारय् न्हूगु संविधान दयेकाः पिहां वइगुला खँहे छख्य, संविधान सभाहे कलंकित जुइगु सम्भावना न्ह्यःने वयाच्वंगु दु । थुकिया मू कारण धयागु अर्थ व्यवस्थाप्रति सभासद्पिनिगु नकारात्मक दृष्टिकोण खः ।
सन् २००० पाखे अमेरिकी दैनिक "न्यू योर्क टाइम्स" या पत्रकार पाउल क्रुजम्यानं वंगु दँय् नोवल पुरस्कार काःम्ह खः । वयक नं "द कन्साइन्स अफ लिवरेल" विश्व न्यंक चर्चित जुल । वयकःनं अमेरिकाय् अप्वयाः वनाच्वंगु सम्पत्ति व थीथी व्यक्तितय्गु आम्दानीइ खनेदुगु गाःयातकयाः विश्लेषण याःगु दु ।

वयकःया धापूकथं विसौ शताब्दीया मध्यपाखे यक्कों घटय् जूसां हाल वयाः थ्व गाः यक्को हे तःधं व तज्जाः जूगु दु । थुकिं सन् १९२० ताकाया आर्थिक दुखस्यायात लिपा लोमंकेत स्वल । सन् १९३० निसें १९७० तक्क अमेरिका गरीव व सामान्य जनताया नितिं वांलाःगु देय् खः । थुकिया कारण स्वतन्त्र अर्थव्यवस्थाय् आधारित जुया नं आर्थिक प्रणालीइ अमेरिकाया सरकारी नीतितय्सं सकारात्मक भूमिका म्हितूगु खः, तर लिपाया दशकय् सरकारं वजारपाखे माक्को ध्यान वीमफयेवं अमेरिकी अर्थ व्यवस्था गालय् कुहांवंगु खः । सफू पिहां वःगु स्वदँ लिपाहे अमेरिकां तःधंगु आर्थिक मन्दी स्वयेमाल व अर्बों डलर खर्च यानाः बचारया अस्तित्व ल्यंकेमाल । वेलायती दार्शनिक एडम स्मिथं "राजनीतिक अर्थशास्त्र" मानय् यानावःगु विषयवस्तुयात विशुद्ध "अर्थशास्त्र"य् रुपान्तरण यानाः पूर्ण स्वतन्त्रताय् आधारित पूँजीवादी चिन्तनयात स्थापित याःगु खः । वयकःया १७७६ सं प्रकाशित सफू "द वेल्थ अफ नेशन" पिहांवयेवं युरोपं औद्योगिक क्रान्तिया चरणय् दुहां वंगु खः । वयकः लिपाया नांवंम्ह पादरी थोमस माल्थस, अर्थशास्त्री डेभिद रिकाडो व उपयोगिताकारी जोन स्टुआर्ट मिलं वयकःयाहे आर्थिक स्वतन्त्रताप्रतिया दृष्टिकोणयात विश्लेषण यायां अर्थशास्त्रयात न्हूगु सिद्धान्तनाप आवद्ध यात । थ्वहे परिवेशय् कार्ल माक्र्सं पूँजीवादी अर्थव्यवस्थाया कमजोरी व आसन्न खतरापाखें च्वसा न्ह्याकाः विश्वन्यंक नवशास्त्रीय अर्थ शास्त्रपाखे विचाः याइगु पुचःयात ध्वायेगु यात ।

थ्वहे चिन्तनया विकासया झ्वलय् नीगूगु शताब्दीया शुरुइहे जूगु विश्व युद्ध व आर्थिक मन्दीं अर्थशास्त्री जोन मेनार्ड किन्सयात आर्थिक प्रणालीइ सरकारया भूमिका व हस्तक्षेपकारी नीतिया महत्वय् ध्यान वीगु अवसर विल । थौंया आर्थिक मार्ग व बुद्धिया नितिं सरकारी वित्तिय नीतिया महत्वयात सुनांनं नकारे यायेफैमखु । इपिं यक्को विचारकतय्सं स्वतन्त्र वातावरण, व्यावसायिक प्रतिस्पर्धा, वांलाःगु मौदि्रक नीति व राज्यया न्यूनतम हस्तक्षेपयात क्वाःतूगु नीतिया रुपय् स्वीकार याये धुंकूगु दु । रवर्ट लुकास व एडवार्ड प्रेस्कारथें नव उद्धारवादी चिन्तकं आधुनिक संसारयात यक्को खँ स्यनाव्यूगु दु । विकास मुखी अर्थ शास्त्रया खँ ल्हाइम्ह आमत्र्य सेन व जोसेफ सिक्लिजतय्सं स्वंगू विश्व नापंया अध्ययनं उगु मान्यताया विवेकशील व्याख्या याःगु दु । थुकिया आधारय् स्वयेवलय् देश विकास यायेगु अर्थ प्रणालीया मोटामोटी मौलिक नियम प्रमाणित जुइ धुंकूगु दु । धात्थेंला आधुनिक अर्थशास्त्र नत १९ औं शताब्दीया कार्ल माक्र्सया दारीइ अलमलय् जूगु दु, नत २० औं शताब्दीया अल्प|mेड मार्सलया भुयूगु ग्वाचय् । अर्थ व्यवस्था स्वतन्त्र वातावरणय् विवेकया सिद्धान्तया आधारय् न्ह्याइ ।

ध्यबा वा सम्पत्तिया सुरक्षा मजुल धाःसा लगानी जुइमखु । लगानी मजुल धाःसा रोजगारीया सृजना जुइमखु व रोजगारी मन्त धाःसा विपन्न वर्गया क्रयशक्ति वा आर्थिक हैसियतय् हिउपाः वइमखु । अन्ततः अर्थ व्यवस्था धयागु नाफा नयेगु अवसर, उन्नत व सुरक्षित जिन्दगी अले सम्पत्तिया सुरक्षाहे खः । छुं नं आधुनिक संविधान दयेकेगुया निगू पक्ष दु । छगू, धयागु जनतायात सार्वभौम दयेकाः इमिगु इच्छाकथं शासन यायेगु, निर्वाचित शासकीय प्रणालीया सृजना यायेगु खः । थुकिं देशय् प्रजातान्त्रिक प्रणाली वा जनताप्रति उन्तरदायी सरकार दयेकेगु लक्ष्य तइ । निगूगु पक्ष धयागु उज्वःगु जनताप्रति उत्तरदायि सरकारयात संविधान स्थापित मूल्य, मान्यता, कार्यविधि व संस्थातय्गु निरन्तर सुपरिक्षण वा नियन्त्रणय् तयाः स्थितिया रचना यायेगु खः । संविधान वये धुनेवं संवैधानिक प्रजातन्त्र सुनिश्चित जुइ धयागु मदु । गुज्वःगु संविधान दयेकीगु खः धयागु न्ह्यसः आःनं उलिहे महत्वपूर्ण जुइ । यदि प्रस्तावित संविधानं संविधानवादया शास्वत सिद्धान्तथें मौलिक अधिकार, शक्तिया पृथकीकरण, स्वतन्त्र न्यायपालिका, आवधिक निर्वाचन व खुल्ला अर्थव्यवस्थायात तयामतल धाःसा उज्वःगु संविधान दःसां छु अर्थ दैमखु । गथ्यकि क्याम्वोडियाया हुन सेनया संविधान वा क्यूवाया क्यास्ट्रोया संविधान जुइगु मजुइगुया छु अर्थ ? उगु संविधान च्वय् न्ह्यथनागु छुंनं मान्यतायात स्थापित यायेफूगु मदु ।

झीसं स्वस्वं वंगु नीदँय् पूर्वी युरोप लगायत संसारय् यक्कों न्हूगु प्रजातान्त्रिक संविधानत दयेकल । उकी मध्ये नं यक्कों संविधान संविधानसभा वा थुज्वःगुहे कथंया प्रतिनिधितय्गु सम्मेलनं दयेकूगु खः । दकले लिपा दयेकूगु संविधान धयागु निर्वाचित संविधान सभाय् असफल जुयाः कार्यकारणीं गठन जूगु आयोग पाखें दयेकूगु केन्याया संविधान खः, तर थ्व छुंनं देशया संविधान दयेकूपिं वहुलता विरोधी राजनीतिक कित्ताय् दनाच्वंगु खनेमदु । खँ थुलि जक मखु, प्रजातन्त्रया पक्षधर खः धाइपिसं अर्थ प्रणालीइ निजी क्षेत्रया अहं भूमिकारयात कुं खिनेत उसि मचाः । संसारं मौलिक हक सम्पत्ति सम्वन्धी अधिकार विना पूर्ण जुइ फैमखु धयागु खँय् विश्वास याइ । थुया विपक्षय् दनीपिं नं खनेदु । राज्यया आवश्यकताया नितिं निजी सम्पत्तिया राष्ट्रिकरण जुइ फै, तर माःकथं क्षतिपूर्ति विना राज्यं मेपिनिगु सम्पत्तिइ हक अधिकार सृजना यायेफैमखु । न्यायपालिकायात जवाफदेही दयेकेमाः, तर न्यायिक स्वतन्त्रता विवादया विषय दयेकेमज्यू । थुलि सामान्य सिद्धान्तप्रति नं वदनियत क्यनाः वहस यायेगु यात । न्हूगु संविधान दयेकूगु उगु छं.नं देशय् थुलि निम्नस्तरया छलफल जूगु मदु । राज्यया साधन श्रोत व सुविधाया थ्व स्तरया अपव्यय् निश्चित रुपय् आपत्ति जनक दु ।

More Stories Like this